Зургаан Ричмонд

Англид хоёр л хаан дайны талбарт амь үрэгдсэний нэг нь Шекспирийн ачаар түүх төдийгүй уран зохиолд мөнхөрсөн Йорк удмын сүүлчийн хаан Ричард юм. Түүнийг 1845 онд Bosworth-ын тулалдаанд алуулахад английн хаан ширээнд Тюдорын удмынхан заларч 30 жил үргэлжилсэн Улаан ба Цагаан сарнайн дайн дууссан ажээ.

Оршлоо үүгээр өндөрлөөд гол яриандаа орвол Шекспирийн “Ричард III” жүжгийн төгсгөлд Bosworth-ын тулалдаанд Ричард хаан эр зоригийн гайхамшгийг гарган байлдах тухай хэсэг байдаг(*):

CATESBY
Rescue, my lord of Norfolk, rescue, rescue!
The King enacts more wonders than a man,
Daring an opposite to every danger.
His horse is slain, and all on foot he fights,
Seeking for Richmond in the throat of death.
Rescue, fair lord, or else the day is lost!

KING RICHARD
A horse, a horse, my kingdom for a horse!

CATESBY
Withdraw, my lord. I’ll help you to a horse.

RICHARD
Slave, I have set my life upon a cast,
And I will stand the hazard of the die.
I think there be six Richmonds in the field;
Five have I slain today instead of him.
A horse, a horse, my kingdom for a horse!

Ричард хаан "ганц морины төлөө газар улсаа өгөхөд бэлэн байна" гэснийг олон хүн зарц Catesby-ийн адил андуурч ойлгон “хаан дайны талбараас зугтаж амиа аврахыг зорьсон өчүүхэн хэрэг” гэж дүгнэх боловч тэр нь “my kingdom for a horse!” гэсэн нэг л мөрөөр хийсэн эндүү ташаа дүгнэлт юм. Үргэлжлүүлэн уншихад зарцдаа хэлж буй үгнээс Ричард хаан эцсээ тултал дайтахаар шийдсэн нь илт болов уу. За энэ ч яахав, та нар андуураад байна, андуураад байна, залхууралгүй гүйцэд унш гэхэд ойлгомжтой болох асуудал. Харин Ричард хааны

I think there be six Richmonds in the field;
Five have I slain today instead of him.

гэсэн үг үнэхээрийн толгой гашилгам. Уул нь нөгөө талд нэг л Ричмонд гэдэг хүн байгаа, түүнийг алах нь хааны гол зорилго болоод байгаа. Яахаараа, газрын хаанаас дайны талбарт ЗУРГААН Ричмонд гараад ирдэг байнаа?! гэж баахан гайхаж оройнхоо хэдэн үрчлээг олс ээрэх мэт чангалж байгаад give up болж билээ. Sorry, миний thinking process хэнд ч сонирхолгүй тул яриандаа эргэж оръё.

Утас зүүгээ дагана, унтаахай зүүдээ дагана гэдэг шиг морьтон монголчууд бидэнд дундад зууны дайн дажин гэхээр бөөн морь унаж давхисан, нум сум харвасан дүр зураг буух байх. Ричард хаан эцсийн тулаандаа байлдаж байсан нь монголд Мандухай сэцэн хатан, Батмөнх Даян хаан улс гүрнээ нэгтгэхийн төлөө үзэж тарж байсан үетэй давхцах тул арга ч үгүй байх. Угаасаа монгол хэлэнд “дайнд мордох”, “цэрэгт мордох” гэх хэллэг байдгийг ч хэлэх үү... Anyway, дахиад далийх нь.

Дундад зууны үеийн англид морь гэгч худалдаж авахад үнэтэй, тэжээж сургахад үнэтэй, зардал чирэгдэл ихтэй амьтан байж. Ердийн үед тэжээж тордох хүн хэрэгтэй, дайны үед тусгай хуяг дуулга хэрэгтэй. Тиймээс зөвхөн баян язгууртан хүмүүс л хүлэг морь тэжээх бололцоотой байсан гэнэ. Мөн дайн дэгдэхэд жирийн харц цэрэг явган, ихэс дээдэс морьтой байлддаг байж. Язгууртнууд нүүр биеийг битүү далдалсан хуяг дуулгатай байлдах тул (дээрх зураг) хэнтэй үзэлцэж хэнийг алснаа тулааны халуунд мэдэхгүй тохилдол нэлээд гарна. Энэ бүхнийг Шекспирын төрөл бүрийн зүйрлэл хийгээд зүйр үг хэрэглэх "хобби"-той нийлүүлэн бодоход “зургаан морьтоны” утга аяндаа тодроод ирнэ.

Ричард хаан “дайны талбарт зургаан Ричмонд байсны тавыг нь би аллаа” гэж буй нь хуяг дуулгатай зургаан морьтны хэн нь ч Ричмонд байж мэдэх тул “таван морьтон” буюу язгууртан аллаа гэсэн зүйр үг юм. Амийг нь хөнөөгөөд дуулгыг нь сөхөж үзэхэд таван морьтон тавуулаа Ричмонд биш байж. Тиймээс, одоо үлдсэн ганц морьтон гарцаагүй Ричмонд мөн, нэг морины төлөө эзэнт гүрнээ өгөөд ч хамаагүй түүнийг хөнөөнө гэсэн утгатай ажээ.

---------------------------------------------------------------------------

• орчин цагийн англи хэлэнд хөрвүүлсэн нь:　http://nfs.sparknotes.com/richardiii/page_338.html
• өнөө үед “my kingdom for a horse” ямар утгатай болсныг эндээс үзнэ үү: 　http://everything2.com/title/A+horse%2521+A+horse%2521+My+Kingdom+for+a+horse%252 http://www.phrases.org.uk/meanings/186700.html