2010/11/05

Мунхаг хүний үгс

Акутагава Рюүноскэ "Мунхаг хүний үгс" (хэсэгчлэн), 1926
Орчуулга: Сүрэн (япон хэлнээс)

Амьдрал
Амьдрал гэдэг шүдэнзний хайрцагтай адил. Тун чухал зүйл мэт хандах нь тэнэгээс тэнэг явдал. Гэхдээ эс тэгвээс аюултай.

... мөн
Амьдрал гэдэг хуудас нь дутуу ном мэт. Бүгд нийлээд бүхэл бүтэн болно гэж хэлэхэд хэцүү. Гэхдээ л бүхэл.

Биеэ зөв авч явах ёс
Нэгэн сурагч охин "үнсэлцэхдээ нүдээ аних ёстой юу, эсвэл нээсэн байх уу?" гэж найзаас минь асуусан гэнэ. "Хайрлаж дурлах зөв ёсны" тухай охидын сургуульд заадаггүйд би энэ охинтой хамт ихэд харамсана.

Ангараг
Ангараг гариг дээр амьдрал байдаг уу гэж асуух нь бид таван мэдрэхүйгээрээ ангарагийн оршин суугчдыг мэдэрч чадах уу гэж асууж буйтай адил хэрэг. Гэвч амьдрал зөвхөн та бидний таван мэдэрхүйгээрээ мэдэрч чадах зүйлээр хязгаарлагдахгүй. Хэрэв ангараг гаригийн оршин суугчид бидний таван мэдрэхүйг хальж давсан орчинд амьдардаг гэж үзвэл, тэд өнөө шөнө ч  навчис хийсгэх салхитай хамт Гинзагаар алхаж байж магад.

Дайчны дасгал сургууль
Дасгал сургууль хийж буй самурай дайчид байлдах урлагаа сайжруулахын тул дөрвөн зүгийн сэлмийн аваргуудтай илд сэлэм зөрүүлдэг гэж бодож байлаа. Гэвч одоо бодоход, надаас илүү хүчтэн энэ дэлхийд үгүй гэдгийг л тэд эрж байж. (Миямото Мүсашигийн намтар уншсаны дараа)

Гюго
Бүх Францыг бүтээж чадах зүсэм талх. Гэхдээ яаж ч бодсон цөцгий дутжээ.

Нэгэн хөрөнгөтний логик
"Урлагийн хүмүүс урлагаа худалдаж би хавчны консерв худалдах нь онцын ялгаагүй л зүйл. Гэвч урлагийн хүмүүс урлагийн бүтээлээ дэлхийд байхгүй эрдэнэс мэт нандигнана. Урлагийнханы жишгийг дагавал би жаран сэнээр зардаг хавчны консервээ гайхуулах ёстой доо. Жар наслахдаа мунхаг би урлагийн хүмүүс шиг тийм ичгүүргүй, биеэ тоосон тэнэг зан гаргаж үзээгүй"

Цэрэг
Төгс цэрэг даргынхаа тушаалыг үг дуугүй дагах ёстой. Үг дуугүй дагана гэдэг огт шүүмжлэхгүй гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл төгс цэрэг юуны түрүүнд ухаанаа алдах хэрэгтэй.

... мөн
Төгс цэрэг даргынхаа тушаалыг үг дуугүй дагах ёстой. Үг дуугүй дагана гэдэг огт хариуцлага хүлээхгүй гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл төгс цэрэг юуны түрүүнд хариуцлагагүй этгээд байх ёстой.

Туйлын завгүй
Биднийг хайр дурлалын адал явдлаас ухаан ухамсар биш туйлын завгүй байдал аварч байна. Хайр дурлалд бүрэн уусахын тулд юуны түрүүнд цаг зав хэрэгтэй. Вэртэр, Ромэо, Тристан зэрэг эрт цагийн дурлагсад бол бүгд хийх ажилгүй завтай хүмүүс байсан.

Эр хүн
Жинхэнэ эр хүн хайр дурлалаас илүү ажил төрлөө чухалчилна. Үүнд хэрвээ эргэлзэж байвал Бальзакийн хайрын захиануудыг уншаад үзээрэй л дээ. Бальзак Ганск авхайд "энэ захиаг гар бичмэл болговол тэдэн франк" гэж бичиж байв.

Үг ба үйл
Үг үйл нь зөрдөггүй хүн хэмээх сайхан нэр зүүхийг хүсвэл юуны түрүүнд өөрийгөө хамгаалж зөвтгөх урлагт суралцах хэрэгтэй.

Мэх
Нэг ч хүн хуурч мэхлээгүй гэгээнтэн байж болох ч хүн төрлөхтөнг хуураагүй гэгээнтэн үгүй. Лам нарын хүнийг хөтлөн чиглүүлэх арга нь айдаст тулгуурласан сэтгэлийн макиавеллизм.

Эмэгтэй хүний царай
Эмэгтэй хүн хүсэлд автахдаа жаахан охин шиг царайтай болдог нь гайхалтай. Гэхдээ тэр хүсэл нь нарны шүхэрт ч чиглэсэн байж мэднэ.

Толстой
Бирюковын бичсэн Толстойн намтрыг уншихад Толстойн "Миний өчил" болон "Миний итгэл" бүгд худал болох нь илт. Гэвч ийнхүү худал бичсэн Толстой шиг зовж шаналсан зүрх энэ дэлхийд үгүй. Түүний худал зарим хүмүүсийн үнэнээс илүү улаан цус урсгана.

Хоёр эмгэнэл
Стриндбэргийн амьдралын эмгэнэл "үзүүлж харуулахад хязгаар үгүй" буюу бүх юм нь ил байсанд оршино. Харин Толстойн амьдралын эмгэнэл эсрэгээр юу ч ил байгаагүйд оршино. Тиймээс Толстойн амьдрал Стриндбэргээс илүү их эмгэнэлээр төгссөн.

Тэд
Үнэнийг хэлэхэд би, хайргүй байж тэр хоёр яаж ийм эвтэй найртай амьдарч чаддаг байна гэж гайхдаг байлаа. Харин тэд дурлалт хосууд яаж ийм эвтэй найртай амиа хорлож чаддаг байна гэж гайхах юм.

Огюү Сорай
Огюү Сорай хайрсан буурцаг зажилангаа эртний хүмүүсийг долоон үгээр муу хэлэх дуртай. Мөнгөө хэмнэхийн тулд хайрсан буурцаг зажилахыг би ойлгох ч эртний хүмүүсийг юунд муулдгийг ойлгохгүй явлаа. Харин одоо хуучны хүмүүсийг муулах нь үеийнхнийгээ муулахаас хамаагүй хоргүй болохыг мэдэв.

Зохилч
Шүүмжлэгч: Чи зөвхөн ажилчин хүмүүсийн амьдралын тухай бичдэг биз дээ.
Зохиолч: Бүхний тухай бичсэн хүн байсан юм уу?

... мөн
Жаран хөлт: хн, жаахан яваад үз л дээ.
Эрвээхэй: хн, жаахан нисээд үз л дээ.

2010/10/26

Хүлээхүй

Найзынхаа орчуулсан турк зохиолч Нэжип Фазилын шүлэг толилуулъя.
Аймаар зүйрлэж байгаа биз ... хүнийг хүлээнэ гэдэг аргагүй хэцүү еэ...
 
 Necip Fazıl Kısakürek (1904-1983)
 Beklenen

 Ne hasta bekler sabahı,
 Ne taze ölüyü mezar.
 Ne de şeytan, bir günahı,
 Seni beklediğim kadar.

 Geçti istemem gelmeni,
 Yokluğunda buldum seni;
 Bırak vehmimde gölgeni,
 Gelme, artık neye yarar?

    Нэжип Фазил "Хүлээлт"
    Орчуулга: С. Наранжаргал


     Үхлүүт өвчтөн шүд зуун өглөөг хүлээхээс ч илүүтэй
     Өгөр булш шинэхэн цогцос тосч хүлээхээс ч илүүтэй
     Өмхий чөтгөр гэм нүглийг гэтэж хүлээхээс ч илүүтэй
     Өөрийг чинь би хүлээсээн, хүлээсэн.

     Болъё доo, одоо болъё, ирэхийг чинь би хүлээхгүй
     Байхгүйд буйг чинь би олсон
     Бодлын хоосонд сүүдрээ л чи орхи
     Бусдаараа ирлээ гээд яах ч билээ дээ

        The long awaited  
        transl. by Selda Eryilmaz

        
Neither a patient awaits the morning
        Nor a grave do a newly dead
        And the devil awaits a sin, either
        As much as I wait for you

        I don't want you to come any more
        I have found you in your absense
        Your image shall fill my mind,
        Your return doesn't matter anymore

2010/10/02

2010 Питер: сууж амрах & ажиллах


6. Сууж амрах
Орос, Европын хотууд хаа сайгүй түшлэгтэй урт сандалтай (bench-ийг ийм нуршуу үгээр орчуулах зөв үү үгүй юу) байх нь сайхан. Үүгээр түүгээр явж байгаад зүгээр сууж амрах шиг сайхан юм хаана байна. Харин Япон гэвэл... Нэгэн орос хүний хэлснээр "Сууж амармаар байвал кафе ор, кафе орсноос хойш та ядаж аяга кофе авах хэрэгтэй гэж нэхээд байх шиг, бүхний цаана мөнгө тооцоо харагдаад дургүй хүрмээр". Токиод үнэгүй ярьж суух, амарч суух газар үнэхээр ховор. Толгойд орж ирэх нь Ёёги гэх мэт хэдэн парк (зарим нь гэхдээ ороход хураамж авна). Оросууд гэхдээ bench сандалаа үгүйлэх нь аргагүй байх. "Амьдрал нулимсанд дургүй" гээд ганц хоёр орос кино үзэхэд гудамж, паркны bench орос хүний амьдралд хичнээн чухал байр суурь эзлэх нь ойлгомжтой: хүүхдүүд тойрч гүйж тоглож унана, залуучууд болзож сайндаж муудаж сална, хөгшчүүл нарлаж найтааж нар жаргахыг харна...

7. Яах вэ?
Орон нутгийн залуучуудад төрөлх хотдоо ажил амьдралаа товхинуулах уу, ганц амьдарсных том хотыг зорьж өдөр шөнөгүй үзэж тарах уу гэдэг нөгөө Чернышевскийн номын нэр шиг аугаа том асуудал. Фростын "The road not taken" шүлэг шиг амьдралыг "before and after"-д хуваах том шийдвэр. Орос улс уудам боловч улам ихийг хүсэж мөрөөдөх залууст очих газар дөрөв л байна: Москва, Петербург, Новосибирск & Екатеринбург. Тэр дундаа хамгийн амбиц ихтэй, хүч чадлаа үзье, юу чадахаа мэдье, энэ биеэ сорьё гэсэн нь Мокваг зорино. Питерт ч хямралаас өмнө өдөр бүр үүрийн богооноор Москва явж ажиллаад шөнийн богооноор буцаж ирдэг, эсвэл таван хоног Москвад ажиллаад хагас бүтэн сайнд гэртээ харьдаг "мундаг ажилтай cool залуус" нэлээд байсан гэнэ. Олон хүнээс Москва бол амьдрах хот биш ажиллах хот, тэнд хүмүүс ажиллахын төлөө л ажилладаг г.м. таагүй коммэнт сонсов. Үнэхээр Москватай харьцуулахад Питер арай л тайван бөгөөд хүмүүс нь найрсаг. Гэхдээ л надад Моква гоё. Гэвч тэр тухай өмнө нь бичиж байжээ.

Питерт долоо хонохдоо оффиссээс бараг гараагүй тул энэ удаагийн тэмдэглэлээ үүгээр өндөрлөе.

2010/10/01

2010 Питер: зам & хүмүүс

            

5. Замын хөдөлгөөн
Оросуудын тухай миний нэг бодол гэвэл монгол хүмүүстэй харьцуулахад олон үгтэй, ярих дуртай, ер нь жаахан "нервный" талын улсууд. Шийд ойлгомжтой байхад "ингэх үү, тэгэх үү, болих уу, яах уу" гээд мунгинаад байна. За, тэгээд хүнтэй суух зэрэг амьдралын "серьёзный" асуудал тулчихвал бүр ядаргаа. Манайхан шиг хүүхэдтэй болоод гялс суучихна гэж бараг байхгүй. "Она не она", "пора не пора", "он не он", "надо не надо" гээд толгой нь эргэчихнэ. Хэдэн үеийн сэхээтэн гэр бүлээс гаралтай, мэдлэг боловсрол сайн байх тусам элдэв янзын эргэлзээ нь ч нөгөө арифметик билүү юу билээ прогрэссээр өснө (гэхдээ мэдээж хүн болгон адилгүй, миний л хийсэн нийтлэг маягийн дүгнэлт). Ингэхэд юу ярих гэж байлаа, сэдвээсээ бүр тасарчихсан тууж байна. Оросууд хэрэгтэй хэрэггүй юманд их нервтдэг гэж ярьж байлаа даа... гэхдээ манайхны хамгийн их нервтдэг асуудлын хувьд оросууд маш тайван. Тэр нь юу вэ гэвэл замын хөдөлгөөн.

Питер хотод замын түгжрэл гэж найгүй. Долоо хоног ажил өөд & ажлаас зочид буудалд хүргүүлэхэд зам хахаагүй өдөр байсангүй. Хоёр ч удаа 3 км орчим түгжрэлд оров (навигийн заалт). Өдөр 10 мин явсан газрыг орой 50 мин туулах бол юу ч биш. Гэхдээ долоо хоноход машины чагнаал(*) дуугарахыг нэг ч удаа сонссонгүй. Нээрэнгээсээ. Гайхаж байгаам чинь... Бас түгжрэл ч бай, юу ч бай зам тавьж өгнө, урдаа машин оруулна. Нэг л удаа өндөр саарал жип урдуур даахалзахад биднийг хүргэдэг орос "Ну почему не уступил, ну почему бы и не уступить. Извините, вот такие у нас водители (Яагаад зам тавьж өгсөнгүй вэ, уучлаарай манай жолооч нар ийм л байгаам даа)" гэж санаа алдаад. Би Монголд юу болдог тухай ярих гэснээ болив. Бас нэг зүйл: манайхан ослын гэрэл асааж байгаад хоёр цагаан зураас дээгүүр туугаад байдаг даа... эргэн тойронд цагдаа байхгүй, түгжрэл урт, эргэе гэвэл эргэж болох атал тийм янзаар дүрэм зөрчих хүн харсангүй. Гол нь чагнаал сонсоогүйд гайхав. Ленинград хотынхныг эртнээс найрсаг тайван гэдэг, аан уун гээд ярилцсан ч, аймшигт түгрэлжд орсон ч тэр нь өөрчлөгдөхгүй нь сайхан.

------------------------------------

* Оросоор "сигнал" гэдэг ч манайхан дуудлагаа дагаад "чагнаал" гэх нь зөв байх аа. "Вагон"-ыг ч "богоон" гэж бичдэг бол дээр мэт.

2010/09/30

2010 Питер: хог & самбар

  

3. Хог & хот 
Хотоо цэвэрхэн байлгая гэвэл сайн цэвэрхэлээс илүү хог тарихгүй байх нь чухал гэдгийг Питер хотын иргэд хүүхэд хөгшингүй ухамсарладаг мэт. Питерчүүд манайхан заваан, Япон, Сингааг яаж гүйцэх вэ гэж толгой сэгсрэх ч долоо хоноход миний нүдэнд хог гэмээр хог харагдсангүй. Захын "спальный" (унтлагын) дүүрэг буюу орон сууцны хорооллоор явахад ямар байдаг юм бүү мэд, ямар ч байсан хотын төв бол цэвэрхэн. Миний хамгийн нервтдэг зүйл – машины цонхоор хог хаядаг ухамсар муутай иргэдийг ч олж харсангүй. Дээр үеээс метроны буудлыг л хамгийн заваан гэдэг байсан. Гэвч зочид буудлын ойролцоох метроны буудал хүн хөдөлгөөн ихтэй, киоск дэлгүүр олонтой гэхэд огт хоггүй нь баярлууштай. Хувцас хунар, гаднах байдал нь ганц хоёр бабушкаг ухаан алдуулмаар, эвдэж сүйтгэх дуртай эгзэгтэй насны залуучууд үнсний сав тойрч зогсоод тамхилж байгааг хараад сэтгэл хөдөлсөн гэж.

4. Самбар & бичиг 
Ресторан дэлгүүрийн нэр самбар манайхтай харьцуулахад даруу, энгийн, арай л урлагтай бөгөөд англи үсэг бага хэрэглэсэн харагдана. Англи нэрийг ч "Кофэ хауз", "Баскин Робинс" гэх мэт кириллээр бичсэн нь зөв санагдав (доорх зураг).

  

2010/09/24

2010 Питер: Дэжавю, өөрчлөлт & ухуулга


Блогоо тоосонд даруулж, тоож унших бүү хэл гүйлгэж харах дайны юм ч оруулахаа байж... гэсэн зэмлэл гэмгүй явсан Сүрэн гэнэт хүртэж гэнэн сайхан сэтгэлтэй тул ихэд гэмшиж... гэж бүлтрээд ч яахав, зүгээр 8 сард ажлаар Ленинград явсан тухай хэдэн бичлэг хийх үү, яах уу гээд. Даанч долоо хоног цагаан оффист цаас бичигтэй зууралдсаар байгаад таарсан тул "аяны тэмдэглэл" гэдэг аятайхан нэр арай өгч боломгүй, өнгөц ажиглалт зэргийн хэдэн пост гараасаа гаргав. Үүгээр донгодолтын "тоосонд даруулсан" хэсгийг үгүй хийвч "тоож унших" хэсэг нь бүү мэд, донгодогч нөхрийн мэдэх хэрэг биз...хэхэ

Дассан сурснаараа далийхад Санкт-Петербург гэдэг сүртэй сайхан нэрэнд дасч өгөхгүй, би хуучнаара Ленинград л гээд байх юм. Хүүхэд насны нөлөө насан туршид гэдэг, Ленин багшийн заасан замаар урагшаа гээд ам тангараг өргөж , аягүй хөөрхөн пионер болж байсан болохоор аргагүй ч юм уу.

1. Дэжавю
Амьдралдаа анх удаа "дэжавю" гэдгийг өөрийн биер мэдэж мэдрэв. Онгоц хөөрөөд нэлээд хэдэн цаг болсны дараа хажууд суугаа орос бүсгүйтэй яриа дэлгэв. Юм юм ярьж байтал гэнэт эргэн тойрон нэг л биш болж ирэв. Урд суудлын тэр хүн одоо босно гэж бодтол яг тэр хүн босов. Ард ийм хүн зогсож байгаа гээд эргэж хартал дүрсэлсэн дүрээр минь зогсож байв... бяцхан гайхав. Яг тэр үед хажууд суусан бүсгүй арваад хоногийн өмнө зүүдэнд нэг хүн ярьж байсныг үг үсгийн зөрөөгүй давтаж хэлдэг байгаа... Хөөх, дэжавю гэж ийм юмыг хэлдгиймуу, таны наад яриаг би зүүдэлсэн шдээ гэхэд бүсгүй бөөн сонирхол болов. Тэгээд яасан бэ, одоо яах вэ гээд олныг лавласан боловч... яагаа ч үгүй л дээ. Нэг хоёр минутын хугацаанд эргэн тойронд юу болохыг мэдэж байсан төдий. Өмнө нь иймэрхүү яриа сонссод итгэх үгүйгээ мэдэхгүй эргэлздэг байлаа. Одоо бол эргэлзэхгүй ээ... hehe

2. Халах шинэчлэх & ухуулах тухай
Орос улс ер нь их "инерцитэй", үе үе эргэж очиход өөрчлөлт шинэчлэл Монголтой харьцуулахад удаан явагдаж байгаа мэт санагдана. Тэр нь мэдээж сайн, муу хоёр талтай ч захын муу жишээ гэвэл – төрөл бүрийн төр улс, засаг захиргааны асуудал. Нарийн жишээ гэвэл, гааль дээр бөглөдөг алгын чинээ цагаан цаас. Гаалийн ажилтан дундуур нь урж нэг хэсгийг нь өөртөө үлдээж, нөгөөг нь буцааж өгнө. Тэр цаасыг буусан зочид буудалдаа өгч бүртгүүлэх ёстой. Байх хугацаандаа бужигнаж байгаад алга болгочихвол өнгөрөө. Буцах үед онгоц/богооны буудал дээр гаргахгүй бөөн юм болно. Гадаадууд их гайхна. Визний хугацаа дуусаагүй байхад энэ цаас ямар хамаатай юм гэж толгой их сэгсрэнэ. Японууд 出国させてくれないなんて信じられない гээд л やっぱりロシアは・・ мэтийн юм хэлнэ. Гэх мэт орос улсын хүнд суртал, хоцрогдлыг тоочиж баршгүй.

Харин юмаа өөрчлөх дургүйн сайн тал гэвэл хотын гудамжаар явахад нэлээд ажиглагдав. Газрын зөвшөөрөл хамаа намаагүй өгч хаа сайгүй хачин байшин барилга босгоогүйг дурдах илүүц биз. Жишээ нь, дээр үеийн сонины самбар тэр чигээрээ, өдөр тутмын сонин өглөө болгон өөрчлөгдөж буйг хараад баярлав (доорх зураг).

  

Бас дээр үеийн ухуулгын чанартай самбар хот даяар энд тэнд. Хэн хаана хийлгэсэн бол гээд хартал "Социальная реклама, правительство Санкт Петербурга" буюу "Санкт Петербург хотын захиалгаар хийсэн нийгмийн чанартай реклам". Японд ийм юм юу билээ гээд бодсон чинь... юу ч толгойд орж ирсэнгүй. Хотын гудамж тайлбайд ухуулга сурталчилгаа ер нь байхгүй талдаа. Харин богоон болон метроны буудалд бол зөндөө зөндөө, дэндүү гэмээр зөндөө. Агуулга нь гэвэл "битгий хоол ид, битгий ундаа уу, утсаар бүү ярь, чихэвчнийхээ дууг багасга, хөл хүнд бүсгүйчүүлд суудал тавьж өг, нүүр нүдээ гэртээ будацгаа, шалан дээр битгий сууцгаа, шүхрээ сэгсэрч борооны дусал богооноор нэг цацах муухай, чикан (чихцэлдээнийг далимдуулж бүсгүйчүүлийн энд тэндээс бариж оролдох) бүү хий, чикандаж буй хүн харвал буудлын ажилтанд мэдэгд, богоон гэнэт зогсч магад тул сайн барьцгаа, юмаа битгий мартацгаа" гэх зэрэг ихэвчлэн олон нийтийн унаанд биеэ зөв авч явах тухай.

Харин оросууд юун тухай ухуулж буйг доорх зурагнаас харна уу.

Ээж ээ, надтай хамт ном унш л даа!


 
Все проффессии нужны, все профессии важны!
Бүх мэргэжил чухал, бүх мэргэжил хэрэгтэй!



 
Рабочая специальность - уверенность в завтрашнем дне
Ажилчны мэргэжил - ирээдүйн баталгаа



  
Өглөөний дасгал - сайн өдрийн эхлэл!


  
Удахгүй 9 сарын 1!

2010/09/15

Будаа, яг шдээ, хөгжилтэй шдээ

Сүүлийн арван тав орчим жилд шинээр гарсан бөгөөд гандан буурахгүй хэрэглэгдэж буй хэллэг (нэг хоёр жилийн настай богино амьтайг нь оруулаагүй):

  будаа болох
  шавар болох
  чика
  айлын хүүхэд айхтар
  хулхи
  хулхин дээр цэцэг ургуулах
  яг шдээ
  ноу шүүдээ
  хүнд гар
  илүү, илүүц
  тоож дуугарахгүй
  ~ж харагдаач
  саак
  бурзайх
  баагий
  ярьдаг морь
  шал сонин санагдчихлаа
  бусдаараа бууз хуушуур
  галзуугийн шүрэн толгой
  чи шүү, чиний дараа би шүү
  тасархай, тасарчихсан
  гуриа
  бундантах, бундан наах
  чулуу болох
  ориг
  жул
  новшрох
  хошигруулах
  цайлган амьтан
  лайтай
  хөгжилтэй
  сумтай
  майр
  ... наасан


Энэ жил мэдсэн хоёр үг:
  ох реали
  эрвээхэй эрвээхэй ♪

Сургуульд сурч байхад "будаа болох" гарч бултаараа хэрэглэж эхлэхэд ээж аав гайхаж энэ күүкдүүд юу гэнэ вэ гээд... гэтэл одоо ээж аав байтугай эмээ өвөө хүртэл хэлж байгаам биш үү. Дараа нь "шавар хаах" гараад, дараа нь "яг шдээ" гараад яггүй олон жил хэрэглэгдэж байнаа.

Гурав, дөрвөн жилийн өмнө нэг дүү маань мангар залууг мангар гэж хэлдэггүймаа, "хөгжилтэй залуу" гэж хэлнэ, бүр мангар бол "их хөгжилтэй" гэхэд болно хэмээн сургаж билээ. Ай, тэр их үнэтэй сургааль байсан шүү. Түүнээс хойш Япон орон "хөгжилтэй" гэхээр тэс көндлөн юм бодогдоостой.

Аа тий, сүүлийн хоёр үг их зэвүүнээ... хэг ёгийг нь тааруулж хэлдэг хүн бас зэвүүнээ...
Чи шүү, сайн уу?

2010/08/31

Миний ном, сайхан ном~ ♪


Багадаа зуны үдэш... уншиж буй номондоо ховсдуулан "хоолоо ид" гэх ээжийн дуу, "хонио хаш" гэх эгчийн дуу, "хоюул тоглоё" гэх дүүгийн дуу... юу ч сонсох сөхөөгүй уншдаг байж билээ.

Миний л мэдэхийн номын сайхныг энгийн үгээр хамгийн гоё өгүүлсэн дуу бол "Мангасыг дарсан тэр хүү чинь ёстой миний найз ♪ Миний ном сайхан ном, энхрий ном эрдмийн ном, зурагтай ном зугаатай ном... ♪♪" 



2010/08/30

Сартай шөнө бол шүлгийн түүвэр

   西条八十  
   書物

   月の夜は
   大きな書物、
   ひらきゆく
   ましろき頁

   人、車、
   橋の柳は
   美しくならべる活字。

   樹がくれの
   の小鳥は、
   ちりぼひて
   黒きふり仮名。

   しらじらと
   ひとりし繰れば、
   懐かしく、うれしく、
   悲し。

   月の夜は
   やさしき詩集、
   夢のみをかたれる詩集。

   Сайжёо Ясо "Ном"
   Орчуулга: Сүрэн

   Сартай шөнө бол аварга том ном
   Ар араасаа дэлгэгдэх цав цагаан хуудас.

   Хүмүүс, унаа хөсөг, гүүрний дэргэдэх удамбар нь
   Үлэмж сайхан үсэг, өгүүлбэр.

   Модонд нуугдах шөнийн шувууд нь
   Энд тэнд тархсан бяцхан хар толбо - фүригана (*).

   Ганцаар уншиж өглөөтэй золгоход
   Эртний дурсамж тодорч, баясаж гуниглана.

   Сартай шөнө бол шүлгийн түүвэр
   Зөвхөн хүсэл мөрөөдлийг өгүүлэх шүлгийн түүвэр.

Сайжёо Ясогийн (1892-1970) энгийн үгтэй, их гоё шүлэг. Зохиолч ажил төрөл, алба төвгөө дуусгаад сарны гэрэл, шөнийн аниргүйд дуртай зохиолоо ганцаар уншиж суухаа тэсэн ядан хүлээдэг байсан болов уу. Дорноос өрнө зүг харвал, үдшийн сайхныг номтой зүйрлэсэн өөр нэгэн шүлэг бол мэдээж Рилькэ:

   Райнэр Мария Рилькэ (1875-1925)
   Орчуулга: Г.Аюурзана


   Үдэш гэдэг нэгэн ном.
   Үнэт хамбан хавтасных нь
   Алтан хамлагат бүчийг
   Аажуухан тайлж сөхмү, би.

   Эхний хуудсыг нээгээд
   Эгэлгүй нам гүмд шимтмүү,
   Угтах хуудас дээр тогтмуу,
   Удаах хуудсыг зүүдэндээ үзмүү.


Африк, Австрали, Америк тивд ч үдэш оройг номтой зүйрлэсэн гоё гоё шүлэг байдаг байх... Даанч мэдэхгүй юм даа. Мэддэг нь хэлж өгөөрэй :)

-------------------------------------------------------------
 * Фүригана - ханзны дуудлага. Зарим хуучин эсвэл ердийн хэрэглээний бус ханз үсгийн дуудлагыг дээр нь хираганагаар бичдэг.

2010/08/29

Тайван, тайван...

2010/07/30 15:04
Энд япон хүмүүс яараад л, сандраад л, уурлаад л, нервтээд л... тэгсэн тэнд (гадаадын оффист) тэнэг алдаанаас болж томоохон хэмжээний алдагдал гаргасан хүн мэдрэлийнхээ эд эсийг гамнаад тайван сайхан. Ер нь Европын зарим орны хүмүүс үнэнхүү тайван. Яаралтай төсөл падлийгүй, амралт аваад явчихна. Ирэнгүүтээ амралт бага байна гээд гомдоллочихно. Ажлын мэйлийн хажуугаар амьдрал бол ажил биш, нэн ялангуяа аз жаргал бол ажил биш гэх мэт сургааль айлдчихна. Сайхан рэлаксдаж дуусдаггүй хүмүүс. Би ч яахав, бүрэн дүүрэн тэдний талд л даа. Даанч Японд байгаа болохоор усыг нь уувал ёсыг нь дага гээч болчхоод байна... hehe

Anyway, өнөөдөр ажил дээр ийм яриа болсон гэхэд итгэх үү?

Японоос:
- Аль оффисд орохоо шийдсэн үү? Хэзээ нүүх гэж байна, энэ асуудал юу болж байна? Яаралтай мэдээлэл өгнө үү? Яагаад долоо хоногийн өмнөх мэйлд хариу өгөхгүй байна вэ?? Төсөв батлуулах хэрэгтэй байна, яаралтай хариулна уу!
Гадаадаас:
- Шийдсэээн, нүүх гэж байгаа.
- Хэзээ нүүх юм бэ?!!
- Хуучин гэрээ дуусахаар.
- Тэр чинь хэзээ дуусах юм бэ??
- Сарын сүүлд.
- Сарын сүүлд ээ?! Аль сарын сүүл вэ, энэ сар дуусах гэж байна шдээ!!
- Аан сорри, дараа сарын сүүлд. Гэхдээ хуучин гэрээгээ сунгаж бас магадгүй.
- Тийм үү, ямар хугацаагаар вэ?
- Мэдэхгүй, ярьж байгаад болно.
- Яриагүй байгаа юм уу?!
- Ярих гэж байгаа. Өнөө маргаашаас ярьна.
- (гайхсандаа шүлсээ залгив)... Ингэхэд яагаад сунгахаар болов? Өмнө тийм яриа байгааагүй, заавал нүүнэ гэж байсан биз дээ?
- Халуун байна, бас хүмүүс амарчихсан.
- (хэлэх үггүй шүлсээ залгив...)

2010/08/19

Дэлхийн байдал аа гэж...

Хүмүүс ойрхон байх тусам учиргүй бие биедээ дургүй байх юм. Хамаатан садны харилцаа гэвэл "Уул усны ойр нь дээр, ураг төрлийн хол нь дээр". Улс орнуудын харилцаа гэвэл Чэстэртоны энэ ёгт шүлэг. Зэргэлдээ ихэнх орнуудад хамаарах болов уу энэ шүлэг...

Хэдэн жил хэрүүл маргаан хийсний эцэст 1919 онд дэлхийн анхны олон улсын энх тайвны байгууллага буюу "Үндэстнүүдийн Лиг"-ийг байгуулахад Честертон энэ шүлгээ бичиж байжээ. Гэхдээ Чэстэртоныг Франц улс хийгээд франц хүмүүст дургүй байсан гэж эндүүрч болку шүү. Зуугаад жилийн тэртээ Чэстэртон "Холбоо харилцаа бага холын улсууд найрамдахад амар, хажуудах нэгэнтэйгээ л учраа олох хэцүү" гэж байсан нь 21-р зууны эхэнд ч ач холбогдлоо алдаагүй байна. Хүний мөн чанар гэдэг харамсалтай нь, тийм ч амар өөрчлөгддөггүй бололтой.

Үндэстнүүдийн Лиг байгуулагдахад "the international idea is welding all the nations now" гэж олон хүн баярласан байх даа. Даанч улс гүрнүүдийн харилцаа өрсөлдөөнд тулгуурлаж, хажуудах нэгнээ хардаж сэрдэх, хавчин гадуурхах нь хэвээрээ. Эцэст нь дэлхийн хоёр дайн, тавиад жил үргэлжилсэн хүйтэн дайны дараа сая л нэг "үндстнүүдийн зах хязгаар арилж" эхлэв. Гэхдээ "энх тайвныг хүсэмжлэх эрхэм сайхан санаачлага" биш глобалчлал буюу үндэс дамнасан том том пүүс компаниудын эдийн засгийн үйл ажиллагааны үр дүнд энэ бүх үйл явц өрнөж байгааг мэдсэн бол... Чэстэртон юу гэх байсан бол доо.

Эсэргүү юм бичсэнийхээ дараа мэдэв... өнөөдөр чинь олон улсын энх тайвны өдөр юм байна шдээ...хэхэ

 G.K. Chesterton (1874-1936)
 "The World State"

 Oh, how I love Humanity,
 With love so pure and pringlish,
 And how I hate the horrid French.
 Who never will be English!

 The International Idea,
 The largest and the clearest,
 Is welding all the nations now,
 Except the one that's nearest.

 This compromise has long been known,
 This scheme of partial pardons,
 In ethical societies
 And small suburban gardens -

 The villas and the chapels where
 I learned with little labour
 The way to love my fellow-man
 And hate my next-door neighbour.

     Г.К. Чэстэртон "Дэлхийн байдал"
     Орчуулга: Сүрэн

     Хүмүн төрөлхтөнд би бээр
     Хүрэн зүрхнийхээ гүнээс хайртай ч
     Англи иргэн шиг байж амьдралдаа барахгүй
     Аймаарррр паранц (*) нарыг үзэн ядна

     Энэ дэлхийд энх тайван тогтоох
     Эрхэм сайхан санаачлага гэж
     Олон орон хөөрөн нэгдэх ч
     Ойр нэгнээ илүү үзнэ

     Алагчилж хүмүүсийг хайрлах
     Аль галавын энэ зуршлыг
     Ном хаялцах мэргэд ч дэмжинэ
     Ноомой жирийн иргэд ч сайшаана

     Суун нүүн амьдарсан газраасаа
     Сүрхий оролдолгүй сурсан зүйл энэ:
     Суурин буурин хүмсийг бултаар хайрлаж
     Сугандах нэгнээ бөөрөлхөн жигших


        МЫ ГУМАНИСТЫ
        Перевод Ю. Шрейдера

        Люблю я человечество
        Так горячо и чисто!
        Но все-таки французу
        Не стать британцем истым.

        Идея братства общего
        Светла и прогрессивна:
        Любезны мне все нации,
        И лишь одна противна.

        Удобен этот компромисс —
        Любить людей частично,
        Идет об этом разговор
        В дискуссиях публичных.

        И за обеденным столом
        Заводится беседа
        Как человечество любить
        И ущемить соседа.

* "Аймаар паранц" бус "аймаар франц" гэж бичих ёстойг мэднэ ээ...

2010/07/28

Мобикомтой хамт?

2010 03/26 00:11 

Өнөөдөр "долоон жил Мобикомтой хамт байгаад баярлалаа" гэсэн мэс авав...
Балар эрт хагас жил ажиллаж, бантан хутгаж явсныгаа "хамт байсан"-д эс тооцвол өнөөдрийг хүртэл Мобикомтой "хамт байснаа" огт мэдээгүй явж. "Thank you for being with us" гэдгийн махчилсан орчуулга юм байх даа... кк.

Хүмүүст мобикомын энэ мэс сонин санагдаж байна уу? Аль эсвэл зах зээлийн эдийн засагт шилжээд хориод жил хойш урагшаа савлаж буй Монгол орны орчин цагийн хэллэг гэж үзэх нь зүйд нийцэх үү? Уул нь ч хүнийг модон хэлтэй, махчилсан орчуулгатай гэж шүүмжлэх зэргийн хэлгүйгээ мэднэ л дээ...

Зүгээр л "Долоон жил мобикомыг хэрэглэж байгаад тань баярлалаа" гэсэн бол арай илүү чихэнд наалдаж, ахиад долоон жил хэрэглэе гэж бодох ч байсим билүү... кк.

2010/07/23

Медведи




Приглашает в караоке – отвечаю, что мне медведь на ухо наступил. Приглашает в клуб – говорю, что медведь на ноги наступил. Приглашает в кино: "Надеюсь, медведь тебе на глаза не наступал?" Ну что тут было делать? Отвечаю, что нет и иду в кино. И не пожалела – прекрасно провели время :)

Рилькэ "Ганцаардал"


 

Герман хэлтэй хүмүүст атаархжийнаааа... Рилькэгийн шүлэг унших гэж үйлээ үзэхим. Англи, орос, япон хэлээр олдох олон орчуулгаас олигтой санагдсаныг нь ахин дахин уншин байж, амандаа хэд бувтнан байж герман эхийн тухай ядмаг төсөөлөл авах юм. Оросууд уул нь ямар ч шүлэг зохиолын хоёр гурван яггүй сайн орчуулгатай байдагсан... Рилькэгийн шүлгүүд болохоор л түмэн янзын орчуулага гараад ирэх юм. Бүгд хүлээн зөвшөөрчих янзын сайхан орчуулга байхгүй болоод тэр байх. Нацагдорж, эсвэл Ринчэн гуай Рилькэг монгол хэл рүү орчуулаагүй юм байх даа...

Anyway, найзтайгаа Рилькэгийн “Ганцаардалыг” орчуулж үзэв.
Үг, өгүүлбэр бүрийн утгыг хэлж өгсөн Аттилад (http://attila.blogmn.net/) андад баярлалаа !

  Rainer Maria Rilke (1875-1926)
  Einsamkeit

  Die Einsamkeit ist wie ein Regen.
  Sie steigt vom Meer den Abenden entgegen;
  von Ebenen, die fern sind und entlegen;
  geht sie zum Himmel, der sie immer hat.
  Und erst vom Himmel fällt sie auf die Stadt.

  Regnet hernieder in den Zwitterstunden,
  wenn sich nach Morgen wenden alle Gassen
  und wenn die Lieber, welche nichts gefunden,
  enttäuscht und traurig von einander lassen;
  und wenn die Menschen, die einander hassen,
  in einem Bett zusammen schlafen müssen:

  dann geht die Einsamkeit mit den Flüssen...

     Р. М. Рилькэ "Ганцаардал"
     Орчуулга: Сүрэн, С. Наранжаргал

     Ганцаардал яг л бороо мэт. 
     Тэнгис далайгаас ууршин үдшийн бүрийг зорьно
     Тэнүүн талыг туулж алс холоо хөврөнө
     Тэнгэрт очоод хэсэг хургаснаа
     Тэртээх хотыг нөмрөн тэр чигээрээ асгарна

     Үүр шөнийн заагаар цутгаж асгарахад гудамж талбай 
     Үүрд танигдах аргагүй болно.
     Дурлаж янаглавч хайраа олоогүй хос
     Дургүйцэн бие биенээсээ хөндийрөх үед
     Үзэн ядалт, үхсэн сэтгэл өвөрлөх хос
     Өдөн дэр нийлүүлэн хэвтэх үед

     Тэр үед ганцаардал мөрөн гол шиг урсана, халгиж цалгина...


     Loneliness   transl. by Robert Bly

     Being apart and lonely is like rain.
     It climbs toward evening from the ocean plains;
     from flat places, rolling and remote, it climbs
     to heaven, which is its old abode.
     And only when leaving heaven drops upon the city.

     It rains down on us in those twittering
     hours when the streets turn their faces to the dawn,
     and when two bodies who have found nothing,
     disappointed and depressed, roll over;
     and when two people who despise each other
     have to sleep together in one bed-

     that is when loneliness receives the rivers...


     Одиночество   пер. М. Рудницкий

     Нет одиночеству предела…
     Оно как дождь: на небе нет пробела,
     в нем даль морей вечерних онемела,
     безбрежно обступая города, -
     и хлынет вниз усталая вода. 

     И дождь всю ночь. В рассветном запустенье,
     когда продрогшим мостовым тоскливо,
     неутоленных тел переплетенье
     расторгнется тревожно и брезгливо,
     и двое делят скорбно, сиротливо
     одну постель и ненависть навеки, -

     тогда оно уже не дождь, - разливы… реки…


     孤独   富士川英郎 訳

     孤独は雨に似ていて、
     海に立ちこめ、夕暮れへと向かう。
     遠くに霞む野末を越えて、
     いつ変わることもなく、天へと向かう。
     そして、都市へと降りそそぐ。 

     しかも、あの疑わしい時刻、
     街ごとに夜がめぐり、
     求め得ずした肉体が、うちひしがれて、
     悲しみにくれるどうし、放っぽりだされて、
     憎み合うどうしが、寝床を譲り合い、
     添い寝せざるをえない頃に降りそそぎ、

     そうなってようやく 孤独は川に入り交じってゆく… 

-----------------------------------------------------------------------------------

2010/05/22

LOVE

  • Онгоцны буудалд ирсэн, тоссон хүмүүс бие биенээ тэврэн агшин зуур хөдөлгөөнгүй зогсоно
  • Ганднаас орж ирэнгүүтээ ээж дүүгээс нь захиа ирсэн гээд инээмсэглэнэ
  • Жаалхүү гараас хөтлөн өрөөндөө оруулж тоглоомоо нэгбүрчлэн үзүүлээд хамт тоглоё гэнэ
  • Москва явах богоон үдэж буудал дээр гараа даллан зогсоно
  • Эмээ утсаа хоёр гараараа бариад ачтайгаа ярина
  • Маргааш шалгалттай гэхэд fight ! гэсэн зурагтай мэс ирнэ
  • Нүдээ анихад зовхи зөөлхөн үнсэнэ
  • Хүйтэн хөлтэй хөнжилд ороход хөлөө нааж дулаацуул гэнэ
  • Бяцхан дайсны цэрэг хана дүүрэн эрээн мяраан юм зурчихаад хээв нэг бас маадгархан зогсоно
  • Айлын эгч гараа саравчлан зам өөд харж хэсэгтээ зогсоно
  • Орой тугалсан юм гээд үнээгээ дутуу сааж тугалд нь ахиухан сүү үлдээнэ
  • Ах хурдан хээрээ унуулахдаа амыг нь татас хийгээд дөрөөгөө чангахан жийгээд жирийлгэ гэнэ
  • Нус нулимс болон суухад багын найз "зүгээр дээ миний найз, болж л таарна" гэж тайтгаруулна
  • Бороотой хүйтэн өдөр хэн нь түрүүлж босох уу гэж хуруудна
  • Сайн яваарай гээд духан дээр үнсэнэ
  • Таван настай дүү минь "аниа, намайг жаахан байхад..." гэж ярина
  Саяхан гурван настай охинтой найзындаа очоод. Найзтайгаа ярьж суутал дайсны цэрэг хүрч ирээд миний гарыг барьснаа これどうしたの?(яасан юм бэ?) гэж байна. Гараа шалбалаад шархны лент наасан тул 姉ちゃんちょっと怪我しちゃったの (аниа нь гараа шалбалаад) гэсэн чинь キスしてあげる (үнсээд өгье) гээд яг шархны лент наасан газар бас хуучин сорвийг минь үнсээд. Тоглож байснаа гэнэт санасан бололтой дахиж ирж үнсээд... Хайр хүрсэн гэж... тэгээд өнөөдрийн тэмдэглэл бичлээ. ノアちゃん大好きよ~!

2010/05/19

Өвөл, ой, бодол



  Robert Frost
  Stopping by Woods on a Snowy Evening


   Whose woods these are I think I know,
   His house is in the village though.
   He will not see me stopping here,
   To watch his woods fill up with snow.

   My little horse must think it queer,
   To stop without a farmhouse near,
   Between the woods and frozen lake,
   The darkest evening of the year.

   He gives his harness bells a shake,
   To ask if there is some mistake.
   The only other sound’s the sweep,
   Of easy wind and downy flake.

   The woods are lovely, dark and deep,
   But I have promises to keep,
   And miles to go before I sleep,
   And miles to go before I sleep.

Энэ их гоё шүлэг... http://www.literature.mn/-ийн hERERA монгол хэл рүү орчуулсныг доор толилуулж байна. Мөн орос найман хүний найман янзын орчуулга эндээс уншиж болно: http://lib.ru/POEZIQ/FROST/stihi.txt

   Хэний хэсэг тєгєл болохыг нь мэднэ
   Хэрэг дээрээ эзэн нь тосгонд амьдардаг
   Хэдэн модыг нь цас нэвсийтэл дарахыг харахаар
   Хэсэг саатан зогссоныг минь мэдэхгvй биз дээ...

   Эргэх тооллын хамгийн харанхуй vдэш
   Энгvй ой мод, хєлдсєн нуурын дунд
   Эргэн тойронд айл амьтангvй газар зогссонд
   Эргэлзэн гайхахдаа морь минь

   Буруу зєрvv эндүүрэл гараагvй биз гэх шиг
   Буулганыхаа хонхыг vе vе сэгсэрнэ.
   Будран орох цас, бужигнуулах зєєлєн салхинаас єєр
   Бодол сарниаж тvвэг удах чимээ vгvй...

   Гvн, тvнэр харанхуй шугуй сэтгэл татавч
   Гэрээдээ тэмvvлэх аяанаа vргэлжлvvлэх учиртай
   Гvн нойрондоо авттал бээрийг туулах нь дээ
   Гvн нойрондоо шургатал бээрийг туулах нь дээ...

Фростын энэ шүлгийг сайн ажиглабал бадаг бүрийн гуравдугаар мөрийн төгсгөл нь дараагийн бадгийн сүүл холбох эхлэл болж байна. Тоогоор зүйрлэбэл:
   1121
   2232
   3343
   4444

Хэрэв сүүлийн бадаг 4444 биш 4454 (5 нь ямар ч авиа байж болно) байсан бол шүлгийн сүүл холболт нэг зарчимд захирагдаж, шүлэг бүхэлдээ нэг үечлэл үүсгэнэ. Гэвч зохиолч шүлгээ үе, үечлэл үүсгэхгүй төгсгөсөн нь өөрийн ирэхгүй анхаарал татна. Сүүлийн мөрийг давтсанд хамаг учир оршиж зүгээр нэг гэртээ харьж амрах биш "амьдрал" гэдэг их аяны тухай өгүүлж буй нь, амьдралын аянаа үргэлжлүүлнэ гэж буй нь аяндаа ойлгогдоно.

Мөн "өвлийн шөнө ойн захад бодолд автах" нь шүлгийн утгын тухай давхар нэгийг хэлээд өгнө. Европын уран зохиолд ой модон дунд бодол болон дүмбийж зогсох баатар хэн билээ ? Яриан байхгүй Дантегийн “Тэнгэрлиг туульс”-ын эхлэл санаанд орно:

   Midway upon the journey of our life
   I found myself within a forest dark,
   For the straightforward pathway had been lost.

яагаад барууны эрчүүд амьдралын тухай хөхөө өвлийн хүйтнээр хөх цасан ойн дунд бодол болох дуртай вэ гэвэл... гэхдээ далийгаад яахав.

Дашрамд хэлэхэд орос орчуулагчид шүлгийн хэмнэлийг алдагдуулахгүйг хичээсэн нь илт. Англи, орос хэлний өгүүлбэрийн бүтэц төстэй учир орчуулагчийн хүсэл бөгөөд авъяас байвал хэмнэлийг хадгалан орчуулах бүрэн боломжтой. Гэсэн хэдий ч эх шүлгийн сүүл холболтын зарчмыг зөвхөн хоёр хүн ягштал баримталсныг доор танилцуулъя. Харин англиас монгол руу орчуулахдаа хойноос нь урагшаа орчуулах тул шүлгийн хэмнэл, үечлэлийг баримталана гэдэг хэцүү. Хэцүү нь хэцүү боловч огт боломжгүй гээд орхих биш оролдох хэрэгтэй л мэт санагдана.

   Остановившись у леса снежным вечером
   Перевод А. Шапиро

   Я знаю, чьи леса кругом,
   Его неподалеку дом.
   Но он не видит, как из тьмы
   На снежный лес смотрю верхом.

   Конь удивляется, что мы
   Вдали застыли от корчмы:
   Вокруг леса, озёрный лёд
   И самый мрачный день зимы.

   Звенящей сбруей он встряхнёт –
   Спросить, не вышел ли просчёт.
   И наступает тишина,
   Лишь ветер хлопьями метёт.

   Глубь леса дивна и темна,
   Но обещаньям есть цена,
   И много миль ещё до сна,
   И много миль ещё до сна.

       Глядя на лес снежным вечером 
       Перевод Т. Гутиной

        Мне кажется, я знаю чей
        Огромный лес, но из своей
        Глуши он вряд ли различает
        Меня и след моих саней.  

        Мою лошадку удивляет,
        Что нас к жилью не приближает
        Наш путь: меж лесом и прудом
        Замерзшим мрак нас настигает.
  
        Она тряхнула бубенцом,
        Мол, все ли так, туда ль идем.
        И вновь беззвучна тишина.
        Лишь ветер ходит подо льдом.

        Лес дивен: мрак и глубина.
        Но обещаниям верна
        Душа. И много миль до сна.
        И много миль еще до сна.

2010/04/27

Орон гаран

Одоогийн хүүхдүүд миний багынхаас тэс ондоогоор ярих нь хөөрхөн. Дүүгийн пацаан "лооль угааж идье, ээж лооль хаана байна" гэхийг сонсоод монгол хэлнээс "помидор" гарсныг мэдэж баярлав. Нэгэн өдөр "бороо орох гэж байна, шүхэр хаана байна " гэсээр ороод ирэхэд нь "зонтик" гэдэг эгч энүүхэндээ жаахан ичив. Хэл яриа нь үнэн хөөрхөн болжээ гэж баярлавч үе үе "Oh my God", "really " мэтийн юм хэлж эмээ, өвөө хоёроо гайшралд оруулчихна. Гарсны хажуугаар ордог нь энэ дэлхийн гэж далийгаад ч яахав, ер нь бол хэл ярианы жам юмуу даа

Хүн болгон хэлж бичиж хэрэглэснээр монгол хэлний үгсийн санд "бат бэх байр суурьтай" байсан боловч арван жилийн дотор асар хурдтай ард олны хэрэглэглээнээс гарсан үгс (миний болон вимо түмний саналаар):

  колбаса (галвса) - хиам
  район - дүүрэг
  температур - хэм
  телевизор - зурагт
  стол (остоол) - ширээ
  помидор - лооль
  зонтик - шүхэр
  мороженое (маруужин) - зайрмаг
  соус - сүмс
  сосиски - зайдас
  тень - халаагч
  тумбочка (түмбүүшк) - шүүгээ, шургуулга
  зажигалка (жажигалк) - асаагуур
  лимонад (лимнаад) - ундаа
  лимон - нимбэг
  яавлаг - алим
  сервант, стенка (стээнк) - хананы тавилга
  диван - буйдан
  стакан - шилэн аяга 

Хэлсээр байгаа ч бичихээ больсон үгс:

  торт - бялуу
  платье (палааж) - даашинз
  туфли - өндөр өсгийт, шаахай
  
Өөр юу билээ ?

Бас зарим үг орос байснаа шууд англи үгээр солигдсон: сок - жүүс, пока - бай.
Монгол хэлэнд орсон гадаад үгний "favorite"-ийг шалгаруулбал "раажав", ражаатар" хоёрыг нэрлэнэ. Жинхэнэ монгол дуудлагатай гоё үгнүүд :)

P.S. "Рашаан", "Раднаа" гэж бичих дүрэмтэй учир "раажав", "ражаатар" гэж бичих үү? Эсвэл дүрмээрээ "радио", "радиатор" гэж бичээд "араажав", "аржаатар" гэж дуудах уу?

2010/04/17

Бал мэдэх нь баавгай...

Бага ангид орос хэлний хичээл дээр багш үгний үндэс олуулах дасгал хийлгэхэд үнэн дуртай байж билээ. Бусдаас түрүүлж хийгээд онц дүн авах ай мөн кайфтай яа. Бусад хичээл дээр онц авахаас ч илүү кайфтай... учир нь багш онц тавихдаа орос хүүхдүүдэд "Та нар ичээч, Сүрэн та нараас илүү орос хэл мэдэж байна" гэж заавал хэлнэ. Одоо бодоход ангийн хүүхдүүдэд "Орос юм байж орос хэлээ сайн сурсангүй" гэж загнуулах ядаргаатай, дарамттай байсан байх... Гэхдээ дандаа тэгж онц аваад байхгүй л дээ, ангидаа хоёр өрсөлдөгчтэй, тэр хоёроос түрүүлэхийн тулд түмэн зүйл болно. Ингэхэд юу ярих гэж байлаа, сэдвээсээ хальчихсан бага ангийн баатарлаг туульсаа ярьчихсан сууж байна шдээ.

Үгний үндэс олох дасгалд дурладаг нь үгэн далайд умбаж, өөртөө бяцхан нээлт хийдэгт байлаа. Жишээ нь, "баавгай" буюу "медведь" гэдэг үг "мед" (зөгийн бал) болон "ведает" (мэдэх) гэсэн хоёр үгнээс бүрддэгийг мэдээд бөөн баяр. Винни-Пух тийм болоод л зөгийн баланд дуртай юм байна, баавгай зөгийн бал хаана байдгийг мэддэг юм байна гээд л хөөрөөд явчихна. Үгний цаана нэг л сонин ертөнц нуугдаж байх шиг... оньсого мэт бүгдийг нь тайлмаар санагдана. Энэ бүхэн зөвхөн бага ангид биш дунд, ахлах ангид ч анхаарал татдаг байлаа.

Мөн зариим үгний нууцыг нэлээд хожуу мэдсэн түүхтэй. Жишээ нь, орос хэлний "горизонт" (тэнгэрийн хаяа) гэдэг үг англи "horizon", герман "horizont"-тэй төстэй тул баруунаас зээлдсэн нь илт. Тэгээд л сонин санагдана. Машин техник, шинжлэх ухаантай холбоотой үг орос хэлэнд баруунаас орж ирсэн нь ойлгомжтой – Хаант орос хамжлагат ёсоо халж амжаагүй байхад Англид аль хэдийнээ хөрөнгөтний хувьсгал гарчихсан байсан юм чинь. Гэхдээ "небосвод" гэдэг үг байхад "тэнгэрийн хаяа" байхгүй нь хачирхалтай юмдаа гээд... Харин нэлээд хойно украйн хэлэнд "небокрай" (тэнгэр+зах) гэдэг оносон сайхан үг байдгийг мэдэж, орос хэл уугуул олон үгээ үгүй хийснийг давхар ойлгож билээ. Ер нь ахуйн хэрэглээний, жинхэнэ слав үгнүүд орос биш украйн хэлэнд илүү хадгалагдсан байдаг.

Үг хэлэнд тухайн ард түмний сэтгэлгээ, ертөнцийг үзэх үзэл нуугдсан байдгийг үгүйсгэх хүн үгүй болов уу. Зарим хүмүүс зөвхөн хятад, япон ханз үсэг л утгатай юм шиг ярьдаг ч тийм биш юм. Юу ч гэсэн эхний ээлжинд орос хэлний сонин жишээ:

  любовь - люди Бога ведают
  человек - чело (разум) + век = вечно развивающийся разум
  совесть - совместная весть
  благодарить - благо дарить
  смиренный - с миром в душе
  спасибо - Спаси Бог

  сочувствие - совместное чувствование
  доверие - до веры
  уверенность - у веры
  страдание - страда (урожай)

2010/04/12

Горький & цагаан толгой

Бага ангийн сурагч байхдаа Горькийн хүүхэд ахуй насаа дурсан бичсэн "Детство" тууж уншаад нэгэн зүйлд ихэд гайхаж байснаа санадаг юм. Горький өвөөгөөрөө цагаан толгой заалгахдаа бид нар шиг "А, Б, В, Г" биш "Аз, Веди, Буки, Глаголь" гэж үсгээ цээжилнэ. Энэ тухай багшаасаа асуухад "Дээр үед тэгж цээжилдэг байв" л гэсэн. Дутуу дулимаг хариулт тул жаахан дургүй хүрч "Дээр үед тэгж цээжилдэг байсныг энэ номноос мэдлээ, мэдчихээд багш танаас яагаад гэдгийг асууж байна" гэмээр санагдсан ч хүүхэд байхын л даруухан Сүрэн хэлэн дээр гарсан үгээ хэлэлгүй өнгөрсөн юм.

Дээр үед орос цагаан толгойн бүх үсэг өөрийн гэсэн нэртэй байсныг, бүх үсгийн нэрс нийлээд нэлээд гүнзгий утгатай болохыг бүүр сүүлд мэдэж билээ. Жишээ нь "А, Б, В, Г, Д ,Е Ж" гэсэн эхний хэдэн үсгийн нэрс нь "Аз, Буки, Веди, Глаголь, Добро, Есть, Живете" болно.

Утга нь гэвэл:
   Аз – я (би)
   Буки – Бог (бурхан)
   Веди – ведать, знать (мэдэх)
   Глаголь – делать, творить (хийх, үйлдэх; тиймээс үйл үгийг оросоор “глагол” гэдэг)
   Добро - сайн үйл, сайн сайхан
   Есть - оршихуй, буй
   Живете - амьдрал

Энэ бүхнийг нийлүүлээд тун чөлөөт байдлаар орчуулбал:
   "Я, Бог ведаю, (что) творить добро есть жизнь"
                  ↓
   Сайн үйл үйлдэх нь амьдрал мөн (амьдралын зүйд нийцнэ) гэж Бурхан би мэдэж (айлдаж) байна.

Орос цагаан толгой ийм сургаалиар эхлээд цааш задалбал слав үндэстний үнэт сургааль, сонирхолтой түүх болж хувирна. Зарим орос эрдэмтэд цагаан толгойгоо тайрч тасалж багасгасаар байгаад бид энэ их мэдлэг, нарийн нандин соёлын өвөө алдлаа гэж ихэд гасална. Та нараас болж уйгаржин бичгээ алдаад бид бас юугаа алдсан бол гэж бодохоор...

P.S. Дээр үед "Аз, Буки, Веди, Глаголь, Добро" гэж цагаан толгой зааж байхад 10 хүүхдийн 3 эсвэл 4 нь л уншиж сурдаг байв. Тиймээс заах аргачлалаа өөрчилсөн нь зөв л дөө.

Шүлэг & хөрөг

    
Ф. Рокотов "А. П. Струйская авхайн хөрөг"

Энэ шүлгийн учир энэ хөргөнд...

    Портрет 
    Николай Заболоцкий (1903 - 1958)
 
    Любите живопись, поэты!
    Лишь ей, единственной, дано
    Души изменчивой приметы
    Переносить на полотно.

    Ты помнишь, как из тьмы былого,
    Едва закутана в атлас,
    С портрета Рокотова снова
    Смотрела Струйская на нас?

    Ее глаза - как два тумана,
    Полуулыбка, полуплач,
    Ее глаза - как два обмана,
    Покрытых мглою неудач.

    Соединенье двух загадок,
    Полувосторг, полуиспуг,
    Безумной нежности припадок,
    Предвосхищенье смертных мук.

    Когда потемки наступают
    И приближается гроза,
    Со дна души моей мерцают
    Ее прекрасные глаза.
    1953

2010/04/08

Урд шөнийн үймээн самуун   

2 жилийн өмнөх тэмдэглэл... Хөөрхий Сүрэн их л хэцүүдэж сандарч байж дээ ккk

  2008 07/25 22:35

Урд шөнө ёстой үзээгүйгээ үзэв. Хүмүүс хүний нутагт ганцаар амьдрах хэцүү л гээд байдаг, тэр “хэцүү” гэдгийг анх удаагаа өөрийн биеээр амсч яс махандаа тултал мэдрэв. Ёстой яах ийхээ мэдэхгүй дэмий л эрэгт хаягдсан загас шиг амаа ангалзуулан, гараа далалзуулан байлаа.

Би уул нь их бөх нойртой. Шөнө сэрнэээ байхгүй, ялангуяа орой унтсан бол. Тэгсэн урд шөнө яаагаад ч юм сэрэв. Цонхоор харахад гадаа тас харанхуй. Гар утасаа хартал шөнийн гурван цаг. Буцаад хэвтэх гэтэл гар утасны гэрэлд хажууд нэг юм хөдлөх шиг. Хамаг бие арзасссссссссссссс гээд л явчихсан. Ухасхийн босч гэрлээ асаатал орны хажууд томоос том хилэн хар жоом. Японд их л удаан амьдарсансан, тийм муухай гилан хар амьтан анх удаагаа үзэв. Яахаа мэдэхгүй алъяа алж чадахгүй, байя байж чадахгүй дэмий л баахан жоомтой ширтэлцэв. Юун тэр маргаашийн ажил нойр мойр, уушги зүрх савлаад хоолой амаар давах гэж байхад.

Ойрхон байдаг монгол найз руугаа ярив. Плиз, плиз, плиз сэрээрэй авраарай, гар утасаа аваарай гэж бурханд гурвантаа залбирсаны хэрэг гарав уу найз маань утсаа авч байна. Ямар их баярласан гэж санана ! Тэгсэн яасан гэж бодноо !!! Чадахгүй, алахгүй, муухай ч гэлээ амьтны амь хороож болохгүй гэж айлддаг байна шд. Та тайвшир, та ирж алж өгдөггүй л юм бол би өөрөө ална гэж заяааааааан байхгүй, одоо тэгээд яах уу, ирж туслахгүй юмуу гэтэл ус цацаад балконоор хөөж гарга гэсэн зөвлөгөө хайрлав.

Ингээд дүгнэлт нэг: бурхнаас юм гуйхдаа хүсч буй зүйлээ зөв тодорхойлох хэрэгтэй. Найзтайгаа ярих биш жоомноос ангижрах нь чухал байсан тул “Бурхан минь плииииииз, энэ жоомыг далдруулж өгөөч” гэж гуйх ёстой байж. Дүгнэлт хоёр: ирээдүйн нөхөр болох залууд ганцхан л шаардлага тавина. Жоомноос айхгүй, жоомноос намайг болон гэр орноо хамгаалж чаддаг байх. Бусад нь чухал биш (хүн ингэж юм үзэж зовж байж л ухаардгийм байна).

За жаахан далийчлаа, жоомондоо эргэж оръё. Уул нь манай байшин огт жоомгүй. Жилд хоёр удаа том хэмжээний устгал хийдэг. Хоол хийх space бага, нэг л цахилгаан зуухтай. Тэгээд ч ид ажиллах насны ганц бие залуучууд амьдардаг тул бүгд унтах гэж л гэртээ харьдаг. Энэ бүхнийг байрны жижүүр хөгшин нүүж ороход тун нухацтай тайлбарлаж өгсөн юм. Байраа танилцуулж дуусаад асуулт байна уу гэхэд нь жоомтой юу л гэж асуусан болохоор энэ хүнд жоомноос бусад нь чухал биш гэдгийг ойлгосон байх.

Гэхдээ би бас их муухай, хүнд тийм амархан итгэдэггүй. Ялангуяа жоомны асуудал дээр. Тиймээс японд жоомгүй гэж юу байхав гээд гэрээрээ дүүрэн gokiburi hoihoi, hosa dango энэ тэр авч энд тэнд тависан. Тэгтэл хагас жил болоход өчүүхэн жаахан өт хүртэл баригдаагүй. Уул нь жоомгүй айл байлаа ч гэсэн gokiburi hoi hoi-с гардаг хоолны үнэр хажуу айл зэрэг хавийн хамаг жоом дуудчихдаг гэдэг. Тэгтэл хагас жил болоход юу ч үгүй. Нема. Үнэхээр л байхгүй юм байна гэж нэг сайхан болж тайвширч билээ.

Нанони назе назе назе !!!! Сүүлийн хэдэн сард ойр хавьд бөөн нүүдэл суудал болоод байсан, тэрнээс болов уу... Жоомгүй гэж баясаад хогоо өдөр болгон биш өнжөөд хаядаг болсон, түүнээс болов уу... За юу ч байсан яахав, нэгэнт жоом гарсан тул газраар унтахаа болихоос, өндөр ор авахаас... эдийн засагт хүртэл халгацтай юм энэ жоом гэдэг амьтан. Бас л далийчлаа, сорри.

Урд шөнө тэгээд яасан бэ гэвэл үнхэлцгээ хагартал айсан хүн унтлаганыхаа хувцастайгаа үүдэнд байсан нэг юм нөмрөөд шууд гадагш гарааский. Хажууд жоом байхад яаж унтах вэ, тийм биз дээ. Шууд л комбини явлаа. Замд асфальт дээрх хар толбо бoлгон жоом шиг харагдаад хичнээн ч их цочив, хичнээн ч их орилов. Конбини бенри гээд л байдаг, яг хэрэгтэй юм байдаггүй л юм байна. Аалз алах юм байгаа атлаа жоом алах юм байсангүй (ингэхэд аалз алж яадаг байнаа, шал хоргүй амьтаншд). Нойрмуу ажилтнаас асуусан чинь ゴキブリは強いからね~ жоом хүчтэй тул амархан алагдахгүй гэх. Байгаа нь өнөөх л gokiburi hoi hoi. Баахныг аваад харьтал жоом алга. Юү ч гэсэн газраар байсан бүх юмаа дээшлүүлж байгаад өрөөгөөрөө дүүрэн gokiburi hoi hoi тавиад, өглөө болтол аль нэгэнд нь орох байх гэж найдаад танилых уруугаа хоноглохоор явав. Харанхуй шөнө амгалан тайванг алдагдууллаа гэж аашилж урвайх болов уу гэтэл найз маань жоомонд элэгтэйгээс бусдаараа бол тун сайн залуу, олон үггүй тэгөө тэг хоно хоно гээд.

Эргүүлж уншсан чинь гөөөө мөн урт юм бичжээ. Аймаар айж, догдолж, асар ихээр сандарч тэвдсэн юм чинь аргагүй дээ хөөрхий (өөрийгөө өрөвдөв). Жоомны тухай ийм их юм бичнэ гэж зүүдэлж ч явсангүй. Япон boring гээд адал явдал хүсч мөрөөдөөд байсансан. Иймэрхүү маягийн адал явдал хайрлах юм бол мянга түм уйтай уйтгартай байх нь хамаагүй илүү юм байна (дүгнэлт нэгийг өөртөө дахин хатуу сануулав).

2010/04/03

Хавар: муур & гөлөг


  

    
  
Урин дулаан цаг ирж удахгүй мод гөлөглөнө... гэснээс гө-лөг-лөнө... гө-лөг... хм... 
Хар багаасаа л хавар болохоор боддог байлаа, яагаад модны навч соёолон цухуйхыг "гөлөглөх" гэж хэлдэг юм бол гэж. Гөлгөнд учир байна уу, навчинд учир байна уу, утгагүй зүйл ухаж боддог урагшгүй толгойнд учир байна уу… толгойн учир ч гэхдээ яах вэ.

Саяхан франц хэлний "chaton" гэдэг үг "муужгай"-аас гадна "модны гөлөг, навчны соёо" гэсэн утгатайг мэдээд мууртлаа гүүгэлдэж, мушгиртлаа толь бичиг харан байж дараах зүйлийг илрүүлэв:

 ・франц хэл: chaton – муурын зулзага, модны гөлөг, соёо
 ・армян хэл: katu – муур, katvik – модны гөлөг, соёо
 ・герман хэл: Kätzchen – муурыг зулзага, муужгай, модны соёо, гөлөг
 ・финлянд хэл: kissa – муур, уд модны соёо
 ・англи: catkin – нэгэн төрөл модны гөлөг

Одоо ази тив рүү анхаарлаа хандуулбал:

 ・киргиз хэл: күчүк – нохойн гөлөг, мод ургамлын соёо
 ・монгол хэл: гөлөг – 1) нохойн гөлөг 2) соёолон цухуйсан навч;
 ・төвд хэл: khyi’u – нохойн гөлөг, цэцгийн соёо

Ммм... дүгнэвэл, навчны соёог Европын нэлээд олон хэлэнд "муур"-тай утга ижил үгээр хэлдэг юм байна. Харин Ази тивд бол миний л мэдэхийн гурван хэлэнд "нохойн гөлөг"-тэй адил үгээр хэлж байна. Тэгэхээр мууранд ерөнхийдөө дургүй нь дан ганц монголчууд биш байх нээ... кк. Гэхдээ гол сэдвээс далийгаад яахав.

Ингэхэд яагаад "муурын зулзага", "гөлөг" гэсэн үгээр хэлдэг юм болааааааа гэж жаал бодож жартайснаа дээрхи зураг хараад "муурын" утгыг хальт ойлгох шиг болов. Европод элбэг ургах нигүрс модны гөлөг зөв зөөлөн, илээд л баймаар зөөлхөн, өнгө нь ч мууранд элбэг тохиолдох саарал өнгө. Тийм болоод л манайхан "гөлөглөх" гэж байхад тэд нар "муужгайлах" гэж хэлдэг болов уу?

Гөлгийн учрыг харин бодоод бодоод олсонгүй, бор тархиа гашилахын наахан give up болов.

2010/03/26

Хорин мутрын сар 2 (төгсгөл)




   /үргэлжлэл/

 Онгоц нисэхэд 18 цаг дутуу байлаа. Удирдлагын танхимд Лагэрссон, Фултон, Паульсэн эмч, Алексей, Ирина нар дахин цуглав.
 - За тэгэхээр, юу ч болсон ксемедринд гар хүрч болохгүй. Би 60 кило ксемедрин авчирах тушаал авсан, би 60 кило ксемедрин авч очих болно, нэг ч грамм дутаахгүй гэж ахмадыг хэлэхэд бүгд зөвшөөрсөн байдалтай толгой дохилоо.
 - Одоо тэгээд яах вэ? гээд эмч санаа алдав. “Мэдээлэх самбар 64 кило хэтэрсэн гэж зааж байна. Энэ илүү 64 килог олж хаяхад бидэнд 18 цаг л байна...”
 - Бид тэр илүү 64 килог хэзээ ч, хаанаас ч олохгүй. Учир нь одоо манай хөлөг дээр нэг ч илүү юм байхгүй гэж хэлээд Лагэрссон найзуудыгаа тойруулан харсан боловч тэд асуудлын учир, уран шийдвэр бүгд зөвхөн ахмадын гарт байгаа мэт өөдөөс нь ширтэнэ.
   Доороос нисэгчдийн дуу сонсогдов. Тоглоом наргиан болж байсан хэд дуугаа таг хурааж, нисэгчдийн дургүйцэл бага багаар ихсэж буй нь илт.
 - Та нар надаас юуг хүсэв? – өөдөөс ширтэх найзуудаасаа Лагэрссон ууртайгаар асуув. – Мэдээж, бүгдээрээ сугалаа татаад “Хэн анзгүй нь энд үлдэж үхнэ” гэж хэлэх хамгийн амар. Ганцаараа, золбин нохой мэт...
  Үүнийг дөрвөн офицер дуугүй өнгөрөөж, гагцхүү яахаа мэдэхгүй бас зэмлэнгүй харцаар Лагэрссоныг хараа салгалгүй ширтэнэ.
 - Эсвэл та нарын хэн нэг нь намайг хөлөг онгоцоо орхих ёстой гэх бодож байна уу? Мэдээж би ахмад. Ахмадын хувьд үлгэр дууриалал үзүүлэх ёстой гэсэн үг үү?
 - Хэн ч тэгж хэлээгүй гэж Фултон дуу муутайхан дуугарав.
 - Инээдтэй юм. Аюул нүүрлэсэн тохиолдолд хөлгийн ахмад хамгийн сүүлд хөлөг онгоцоо орхих ёстой. Харин та нарын бодлоор би түрүүлэх ёстой юу? гээд Лагэрссон эвгүй өнгөөр инээв.
 - Арне, онгоц газардахад антиграв хаагдсан байсан. Антиграв алдагдсан биш, зүгээр гэмтсэн байж болох уу?
 - Юу гэсэн үг вэ?
 - Мэдээлэх самбар 64 кило илүү жин зааж байгаа ч алдаа байж болзошгүй. Бид хөөрөх гээд үзвэл ямар вэ?
 Лагэрссон хором бодсоноо “Тэгье, хөөрөх гээд үзье” гэв.
 Хорин минутын дараа Алексей хөөрөх товчлуурыг дарснаар хөлөг онгоц бүхэлдээ чичирхийлж эхэллээ. Лагэрссон альтиметрээс хараа салгалгүй зогсох агаад түгшүүрт 15 секунд үүрд үргэлжлэх мэт түүнд санагдав. Даанч хөлөг хөөрсөнгүй. Лагэрссон ууртайгаар,
 - Ноль! Бид нэг сантиметр ч газраас хөндийрсэнгүй! гэж хашгирав.
 Бүгд дахин цуглахад ахмад Паульсен эмчээс “За, өөр ямар санаа байна?” гэж тавлах аятай лавлав.
 - Аа одоо... хоолоо туйлдаа хүртэл сойхоос өөр арга алга. Гурав эсвэл дөрөв хоногийн дараа бид нэлээд турвал нисэж болох байх.
 - Тэгэх боломжгүй.
 - Өөр арга чарга алга, ахмад аа. Эсвэл бид ксемедрингүй ниснэ, эсвэл багаараа турахыг хүлээнэ.
  - Эмч ээ, та нислэгийн цаг, чиглэлийг эртнээс тоцоолсныг мартаад байх шиг. Нислэгээ хэд хоногоор хойшлуулбал замдаа В36 үүл буюу гарцаагүй үхэлтэй таарна. Тийм учир эсвэл 18 цагийн дараа, эсвэл 20 өдрийн дараа, үүл өнгөрөхийг хүлээж байгаад нисэх болно.
 - Нислэгийн чиглэлийг өөрчилж болохгүй юу?
 - Үгүй. Чиглэлээ өөрчлөхийн тулд гаригийн тойрог замд гарах хэрэгтэй. Тойрог замд гарахад хөлөг онгоц хурдаа алдана. Хурд алдаад тогтохгүй бусад эрсдэл ч нэмэгдэнэ. Эцсийн дүнд хориод хоног хоцрох болно. Хорин хоног хоцроход юу болохыг та ер төсөөлж байна уу?
 - Төсөөлж байна! – эмч биеэ барьж чадалгүй хашгирав. – Дэлхий дээр цаг тутамд 30 мянган үхэж байна гэж та мянга дахин давтан хэлсэн! Гэлээ гээд би яах юм? Тахал дэгдсэн нь миний буруу юу?
 - Дуугаа аядаарай!
 - Үгүй шүү! Та миний саналыг асуусан, би асуултанд хариулж саналаа хэлж байна!

 Лагерссон дахин юм хэлэлгүй буруу харав. Тэрээр толгойгоо гудайлган тойргоор явж байснаа ганц, хоёр удаа гараа өвдтөл хөлгийн хана цохисноо “Одоо яая гэхэв” гэсэн байдалтай “За тэгвэл, хоногийн хоолны хэмжээгээ хоёр дахин бууруулъя” гэв.
 - Тэгж болохгүй, Арне – Фултон тайван дуугаар хариулав – Хоногийн хэмжээг аль хэдийнээ хоёр дахин бууруулсан байгаа, одоо шахмал хоолноос хэдхэн кило л үлдсэн. Бид бас усны нөөцөө бодолцох хэрэгтэй.
 - Тэгвэл 64 литр ус асга!
 - Арне – Фултоны царай барайв – Усны нөөцөө хар л даа. Бид тэртээ тэргүй дусал болгоноо хэмнэж байна. Ус, хүчилтөрөгчөөс дахиж хасвал өөд болно л гэсэн үг.
 - Одоо тэгээд яалтай билээ – Лагерссон амандаа бувтнаад, аргаа барсан янзтай эргэн тойрноо харав. Онгоц дээр өөр хаячихмаар юм үлдээгүй гэж үү? Гэвч удирдлагын танхимийн бүх хөшүүрэг, үлүүр, самбарыг салган авч хаясан төдийгүй онгоц доторх цутгамал биш угсармал бүх зүйлийг хэдийнээ гаргаж хаясан байлаа.
 - Муу хар бүхэл биет! Задалж салгаж болохгүй нэг эст! – Лагэрссон аргаа барсандаа бархирч, торонд орсон араатан мэт бачимдангуй нааш цааш холхино. Гэнэт түүний харц Иринагийн өтгөн шаргал үс дээр тусахад хурц хайч урт үсийг нь туг тугаар хайчилж буй зураг толгойд нь зурвасхийн орж ирэв... Үгүй үгүй, энэ бол гарц биш, багийнхаа бүх гишүүдийг хуслаа гэхэд 200 юмуу 300 граммаас илүү гарахгүй. Гэхдээ хайчны тухай манантсан бодол өөр ондоо аймшигт дүр зураг араасаа дагуулав... Ой санааны хаанаас ч юм "Саван түрхэж байгаад ав. Авагдахгүй бол хуруунаасаа сална гэж мэдээрэй" гэсэн харгис үг орж ирэв.
- Эмч ээ гээд Лагэрссон түдгэлзсэн аястай дуудав.
 - Сонсож байна, ахмад аа.
 - Эмч ээ... гэснээ Лагэрссон дахин эргэлзэж, чичирсэн хуруугаараа эрүүгээ үрэв. “Эмч ээ, хүний гар хэр хүнд вэ?”
 Санаандгүй асуултанд Паульсен цочирдож,
 - Янз бүр. Дунджаар гурав, дөрвөн кило гэж аярхан хариулав.
 - Эмч ээ, бидэнд таны туслалцаа хэрэг болох нээ – Лагэрссон сонин царайтай жуумалзан хэлэхэд Паульсен эмч юу ч хэлэлгүй аврал эрсэн харцаар бусдыгаа ширтэв.
 - Эмч ээ, та хорин гар тайрч чадах уу?
 Паульсэн ууртайгаар мөрөө хавчив.
 - Та хорин гар тайрч чадах уу?
 - Мэдээж чадна. Гэхдээ би нэжгээд байтугай нэг ч гар тайрахгүй! Яасан ч тийм юм хийхгүй!
 - Миний тушаалаар хийх болно! – Лагэрссон чангаар хэлж туяат буугаа гаргахад Паульсэн эмч өөрийн эрхгүй нэг алхам ухарч зогсов.
 - Би эмч хүн! Та надад тийм тушаал буулгах эрхгүй! Үгүй гэж танд давтаж хэлье!
 - Паульсен, та намайг ойлго л доо – Лагерссон гуйж аргадсан дуугаар хэлэв. “Бодоод бодоод бодын шийр дөрөв. Би хасаж болох 64 кило оллоо. Таны үүрэг бол тушаал биелүүлэх. Хэрэв та татгалзвал... би хүч хэрэглэхээс өөр аргагүй болно”.
 - Бурхан минь, та чинь адгуус юм уу, аль эсвэл алдар нэр хөөсөн арчаагүй амьтан юм уу? – Паульсэн уулга алдав. “Харихад Дэлхий танд хөшөө тавина гэж мөрөөдөө юу? Мөрөөдөл чинь тэндээ хэвтэнэ, ийм юмны төлөө мөрдлөг үүсгэдэг юм...”
 - Одоо боллоо! – Лагэрссон эмчийн яриаг тасалахад Фултон, Алексей, Ирина нар ахмад уруу дөхөх гэсэн боловч Лагэрссон өрсөн “Байрандаа!” гэж тушаав.  
 - Та нар сонсож байна уу ? Ахмад галзуурчихаж, бидний гарыг тайрах гэж байна! – Паульсэн эмчийн үгэнд Иринагийн царай нь цайж өөрийн мэдэлгүй Алексейг түшив.
 - Хүмүүс ээ, сонс доо – Лагэрссоны дуунаас ядарч туйлдсан нь илт – Сонс доо найзууд аа, та нарыгаа өөр хэн гэх вэ... Үнэхээр би эрүүлээр сэтгэхээ больсон байх. Эсвэл эмчийн хэлснээр хямд алдар эрсэн ч байж магад... аль эсвэл өөрөө өөртөө гай уршиг тарьж байж магад. Гэхдээ энэ бүхэн дэмийн хоосон яриа бөгөөд энэ хооронд бид үнэт цагаа алдаж байна. “Ибист” ямарваа нэгэн аюул учирахгүй гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Та нарын амь насанд ч мөн адил. Зүгээр 20 хоногийн хожигдол байсан бол асуудлыг шийдэхэд амархан: жаахан дасгал хийж, жаал хоолоо сойход бид энэ муу Титанаас хөөрөх л байсан. Гэхдээ нэг өдөр байтугай нэг хором ч алдаж болохгүйг та нар хэлүүлэлтгүй мэдэж байгаа – сая сая хүний амь нас дэнсэн дээр байна... Та бүхнээс хэмжээлшгүй их золиос шаардаж буйгаа би мэдэж байна. Ахмадын хувьд намайг өөрийгөө золиослох ёстой гэж бодох хүн ч байж магад, гэхдээ тэр бол шудрага биш гээд Лагэрссон хэсэгтээ дуугаа хурааснаа,
 - Би та нарт хагас цагийн хугацаа өгье. Би нэлээд бодож бор толгойгоо гашилгасан, одоо та нарын ээлж. Ганц гар хайран байвал 64 килогоос салах ондоо арга олцгоо. Эс олдвоос бид бүгд гараа тайруулна - ахмад нэмж нухацтай хэлээд яриагаа дуусгав.
 Лагэрссон хүйтэн хөлсөө арчаад сульдан сөгдөв. Зовхи нь хүнд оргиж, нүд нь анилдаж, хараа нь манан татуулсан мэт бүрхэг болоход халуурч байна уу даа гэж бодогдов. Фултон мэдээлэх самбарыг налан хөшөө мэт хөдөлгөөнгүй зогсоно. Паульсен эмч амандаа юм бувтнаад, булангаас булан уруу унан тусах аядан алхана. Харин Ирина, Алексей хоёр бие биедээ наалдан чив чимээгүй зогсож буй харагдав.
 - Та хэд юу бодож байгааг би мэднэ – Лагэрссон дахин ярьж эхлэв. “Хэн нэгэн уур хилэндээ над уруу дайрахад би буудахаас өөр аргагүй. Тэгвэл бүх асуудал аяндаа шийдэгдэнэ... Даанч ганц гараа золиослоход гацах хүмүүс яалаа гэж алтан амиа тийм тэнэгээр алдах гэж. Үгүй дээ нөхөд өө, энэ удаа бид бүгдээрэ хувь хувиа хүртэх болно.”
 - Фултон... – Лагэрссон сул дуугаар дуудав – Чи сайн дураараа, гав ганцаараа энэ хараал идсэн Титан дээр үлдэж үхэж чадах уу?
2-р нисэгч дуугай хөмсгөө зангидахад,
 - Чадах уу, Фултон? гэж Лагэрссон дахин шалгаав.
 - Мэдэхгүй дээ, Арне... Үгүй байх аа.
 - Тэгвэл яагаад та нар буруутгаж зэмлэсэн харцаар намайг цоолох шахан цоо ширтэнэ вэ... Бид ямар зөгий шоргоолж биш... Бид хорхой шавьжнаас долоон доор хулчгар хуурмаг хүмүүс л юм даа.

 Нүдээ анихад Лагэрссонд ар араасаа аймшигт дүр зураг харагдана. Өвчтнөөр дүүрсэн эмнэлэгүүд, ор дэр хүрэлцэхгүй эмнэлгийн үүд коридорт хэвтэх хүмүүс. Арга чарга байхгүйдээ арчаагүй доройгоо харааж зүхэх эмч нар. Хүний хүүр зөөсөн үй олон цуваа. Хайлуураас (*1) гарах үнэр утаа... аажмаар утаат үүл болон хувирснаар устаж үгүй болох хүн төрлөхтөн.
Лагэрссон хронометр цагаа харж,
 - За, цаг дууслаа гэхэд зовнилт нам гүм бүгдийг дарж цөхрөл, айдас хөлгийг нөмрөх шиг болов.
 - Мэдлээ гээд Паульсен эмч түрүүлж дуугарав. “Бид бишгүйдээ л нэг нэгнийгээ доромжилж, долоон үг хаялцлаа. Одоо харин ажилдаа орцгооё.”
 Паульсэн “Надад шархны боолт, олон боолт мөн гаргаж хаясан эм, эмийн хэрэгсэл хэрэгтэй” гэв. “Бас нэг туслах хэрэгтэй” гэхэд тэр даруй хэзээ ч юм анагаах ухааны сургуульд сурч байсан Жоог дуудав. Жоо харин ганцаар биш үй зайгүй үргэлж хамт явах Боб Аржитай найзтайгаа цуг ирэв.
 - Жоо, чи судсанд тариа хийж чадах уу?
 - Хийж л байсан, эмч ээ.
 - Боб, чи гадагш гарах өмсгөлөө өмс. Хөлгийн гадаа хаясан юмнуудын дунд хоёр, гурван хайрцаг ороолт боолт байгаа, тэдгээрийг олоод ир. Эмчээс өөр бас юу хэрэгтэйг асуу – Лагэрссонг ийнхүү тушаахад Боб мэгдсэн байдалтай ахмадаа харж хэсэг зогсов. Хөлгөөс гарангуут үүд хаалга тас хаагдаж, энэ мөсөн цөлд орь ганцаар хоцрох мэт санагдаж өөрийн эрхгүй түүний айдас хүрнэ. Лагэрссон ч Бобын байдлыг ойлгосон бололтой. Гэхдээ “Тушаал бол тушаал” гээд хэлснээ давтахыг завдтал хажууд байсан Фултон үгийг нь тасалж “Би яваад ирье” гэв. Лагэрссоны магнай сая л нэг тэнийлээ.
 - Фултон, чи надтай санал нийлж байна уу?
 - Хэзээд нийлдэг шүү дээ, Арнэ.

 Лагэрссоны цээжинд хурсан хар зангилаа алга болох мэт санагдаж гүнзгий амьсгаа авав. Бодол санаа нь цэлмэж, судсаар гүйх цусны эргэлт хурдасч, бие болон сэтгэл зүрх нь сэргээд ирэх шиг болов. Лагэрссоны өрөөгөөр нааш цааш алхан тушаал буулгаж, заавар өгч, гүйцэтгэлийг нь шалгаж эхэллээ.
 Фултоныг ороолт боолт, бас бус эмчийн захисан юмтай буцаж ирэхэд Лагэрссон хөлгийн багдаа бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ удирдлагын танхимд дахин цуглахыг тушаалаа. Хэлэх үг нь товч бөгөөд тодорхой байв. Багийн гишүүд чив чимээгүй үгийг нь сонсох агаад зарим нь гайхаш тасарч амандаа ус балгасан мэт зогсоно. Гэнэт чимээ аниргүйг Клифт Ивенсийн уйлах дуу таслав. Том эр хүн бусад хүүхдүүдийн хийсэн хэргийн төлөө шийтгүүлсэн бяцхан жаалхүүг шиг уйлж,
- Яагаад?! гэж хашгирав. Яагаад энэ ксемедринийг хаяж болохгүй юм? Ксемедриныг хаяад, эсвэл хорин хоног хүлээгээд нисье!
 - Клифт чи эхнэртэй юу? – Клифт толгой дохив.
 - Хүүхдүүд бий юу?
 - Хоёр хүүхэдтэй.
 - Тэгвэл Клифт, намайг ойлгохыг бод. Бид сарын өмнө дэлхийгээс ниссэн. Энэ хугацаанд эхнэр хүүхдүүд чинь өвдсөн бол яана?
 Клифт дахин толгой дохин, нулимсаа арчаад толгойгоо өндийлгөв. Гэвч зарим гишүүд илт хорсож дургүйцсэн харцаар ахмадыг ширтэж, хэн нэгэн дохио зангаа өгвөл дайрахад бэлэн янзтай нударгаа зангидан зогсоно. Энэ бүхэн ахмадын харцнаас мултарсангүй, тэрээр туяат буугаа гаргаж ирээд хана өөд чиглүүлэв.
 Аяндаа аймшигт тушаал дуулсаны гайхаш, айдас арилахад нисэгчдийн харцнаас уур хилэн алга болж царай нь хэвийн болов.
 - Хамгийн эхэнд би орно – Лагэрссон намуун дуугаар ярьж эхлэв – Хамгийн сүүлд Фултон. Энэ бол та нарт үл итгэсэн хэрэг биш. Гэхдээ... илүү дутуу гарч болзошгүй зүйлээс сэргийлэх хэрэгтэй учир. Мэс заслын дараа миний бие тэрүүхэндээ өөдтэй байхгүй нь ойлгомжтой, тиймээс түр хугацаанд хөлгийн удирдлага Фултоны мэдэлд очно. Фултоны ээлж иртэл миний байдал дээрдэх байлгүй. Бусад 18 гишүүд ямар дараалалтай мэс засал хийхээ сугалаагаар шийдээрэй. Бас нэг анхааруулах зүйл: сүүлийн хүний гарыг тайрахаас өмнө хөлөг онгоц хөнгөрөөд хөөрөх боломжтой болж магад. Гэвч үүнд найдах хэрэггүй шүү. Бидний нэг биш, нэлээд биш, бид бүгд гараа тайруулах тавилантай гэдгийг санарай. Гэхдээ мэдээжийн хэрэг эмчээс бусад нь... Хорин гар гаргаж хаясны дараа л би хөөрөх товчлуур дарах болно. Туяат буугаа ч хөөрсний дараа хаяна. За ийм байна даа.
 Лагэрссон яриагаа дуусгаад багийнхаа гишүүдийг эргүүлж харахад Алексей, Ирина хоёр жаахан зайдуу бие биенийхээ гарыг тас атган зогсоно. Лагэрссон тэдэн дээр очин:
 - Ирина, надад үнэхээр харамсалтай байна. Алексей та хоёр... гэж эхэлснээ хэлэх үг олдохгүй гацахад Алексей юу ч хариулсангүй. Ирина ч дуугүй зогсох агаад хоюулаа гунигтай боловч тайван харцаар ахмадаа харна. Лагэрссон анх танилцаж буй мэт нисэгчдийнхээ царайг харан цааш алхаж Паульсэн дээр очоод,
 - Эмч ээ, би бэлэн. Эхэлж болно гэв.

 Багш Дэвидийг дуудаж “Уншиж дууссан уу?” гэж асуув. Дэвид ширээнээсээ босч номоо барин самбарт гарахад хацар нь улайж, нүд нь гялалзах ажээ.
 - Яагаад Титаныг “Хорин мутрын сар” гэдгийг мэдэв үү?
 - Мэдлээ, багш аа.
 - Тэгэхээр, Дэвид, “Ибис”-ийн тэр нислэгээс хойш 400 жил өнгөрсөн юм. Тэр үеээс хойш сансрын нисэгчид олон жил амь биеэ хайрлалгүй ажиллаж зүтгэсний эцэст “Хүрэн мутар” одонгоор шагнуулахыг хамгийн эрхэм, нэр төртэй хэрэг гэж үздэг. Энэ бүхнийг ойлгов уу?
 - Ойлголоо, багш аа. Харин... харин Паульсен эмч яасан бол?
 - “Ибис”-ийн эмч үү... – Круппэн багш санаа алдав – Паульсэн эмч мөн адил олон одонгоор шагнуулж, олон түмний хүндлэл хүлээсэн юм. Харин дараа нь... зарим сурвалжид эмчийг ослоор нас барсан гэдэг, заримд нь амиа хорлосон гэдэг...
 - Амиа хорлосон гэж үү?! Яагаад вэ, багш аа?
 - Мэдэхгүй дээ, хүү минь. Тэр үед зөвхөн эмчийн гарыг тайрах хүн байгаагүй учраас тэр болов уу...
 Дэвид харцаа бууруулахад Круппэн багш ярьж эхлэв. Тэрээр хязгааргүй үргэлжлэх сансар огторгуйн тухай, цэнхэр Дэлхийн зовлон жаргалаас ангид мичид эрхсийн тухай, хэмжээлшгүй хол орших одон орны гайхамшгийн тухай өгүүлнэ.
 Дэвид байрандаа очиж суухад багш хичээлээ үргэлжлүүлсээр. Багшийн үл ялиг гуншаа дууг сурагчид ховсдуулсан мэт чагнан сонсоно.
 Зөвхөн Дэвид л өөрийн бодолдоо автсан байлаа. Жаалхүү маргааш гэрийнхээ даалгаврыг сайн хийж ирэх тухай бодно. Мөн дахиж одон орон судлалын хичээл дээр найзуудтайгаа ярьж үймүүлэхгүй гэж шийдэв. Гагцхүү өнөөдөр түүнд багшийнхаа яриаг сонсох ямар ч арга алга. Миний шийдвэрийг сонсоод аав минь гуних байх даа гэж бодогдов. Дэвид мэс засалч болохоо болихоор шийджээ – өнөөдрөөс эхлэн дэлхийн бөмбөрцөг түүнд дэндүү давчуу санагдана. Дээш харахад ангийн хананд өлгөөтэй огторгуйн зураг харааг нь булаав. Аажмаар эргэн тойрны эд юмс холдон алга болоход Дэвид ангидаа ганцаар үлдэж, холын оддын шидэт гялбаанд илбэдүүлэн тэдний “Нааш ир” гэж мяралзан дуудахыг харан сууна.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

*1 хайлуурь - англиар "crematorium", оросоор "крематорий". 1967 оны Дамдинсүрэн, Лувсандэндэв нарын толинд "хайлуурь" гэж орчуулсан байна. Өөр санал болгох үг байвал хэлж өгөөрэй.

2010/03/25

Хорин мутрын сар 1




Зиак, нэг хүнд амласнаа биелүүлж нэгэн зохиолын орчуулга буюу Итали зөгнөлт зохиолын суурийг тавьсан Лино Алданигийн өгүүллэг оруулъя. 1967 онд бичигдсэн зохиол болохоор зарим зүйл нь өнөөгийн бидний инээдийг хүргэж магад боловч бодууштай зохиол... Эцэст нь асуухад, ахмадын шийдвэрийг та дэмжих үү? Эсвэл хэн нэгнийг золиосонд гаргаж үлдээх ёстой байсан гэж үзэх үү?

  Лино Алдани "Хорин мутрын сар", 1967
  Орчуулга: Сүрэн (орос хэлнээс)

 - Дэвид Портлэнд, самбарт гар! – Круппен багш ангийн журналаас хараагаа салган хэлэхэд Дэвид ном дэвтрээ зайлуулснаа ширээнээсээ дурамжхан босов.
 - Өнөөдрийнхөө хичээлийг давтсан уу?
 - Давтсан, багш аа.
 - Маш сайн байна. Санчир гариг хэдэн дагуултай билээ?
 - Арав.
 - Сайн байна. Тэднийг нэрлээд ямар дараалалтайгаар нээснийг нь хэл дээ.
 - Титан... гээд Дэвид итгэл муутайхан нэрлэж эхлэв. “Япет, Рея, Диома, Тэфпя, Энцэланд, Мимас, Гипэрпоп...” – Дэвид түгдрээд, биеэ чангалснаасаа болж минэрч улаагаад гутлынхаа үзүүрийг цоо ширтэн зогсоно.
 - Зөв, за цааш нь үргэлжлүүлээрэй гэж багш нь жаахан дэмжив. “Өөр хоёр дагуул дутуу байна, нэг нь Фэба нөгөө нь ...?”
 - Фэба, Тэмпэ хоёр.
 - Зөв. За одоо хоёрдугаар асуулт. Титаныг өөрөөр юу гэж дууддаг вэ? 
 - Титаныг уу? “Хорин мутрын сар” гэдэг.
 - Яагаад гэдгийг тайлбарла даа.
 - Мэдэхгүй багш аа.
   - Мэдэх ёстой байсан даа гэж багш нь зэмлэнгүй хэлэв. “Би өнөөдөр сурах бичгийн нэмэлт номоос уншаад ирээрэй гэсэнсэн. Хэрэв уншиж ирсэн бол миний асуултанд хариулах л байсан”
 - Тийм л дээ багш аа, гэхдээ би... уншихаа больчихсон юм.
 - Яагаад тэр вэ?
 Дэвид Портлэнд жаахан эргэлзсэнээ багшаа эгцэлж хараад “Одон орон судлалд дургүй учраас” гэж палхийтэл хэлэхэд анги чив чимээгүй болов. Сурагчид бүгд гайхсан харцаар Дэвидын царайг ширтэнэ. Харин Круппэн багш өхөөрдөнгүй инээмсэглэв.
 - Тийм, дургүй гэж Дэвид зориг орон давтан хэлэв. "Бүр тэсмээргүй гээч. Тэгээд ч... надад ямар хэрэг болох юм энэ одон орон судлал? Би сансрын нисэгч болохгүй. Би аав шигээ мэс засалч болно. Гэхдээ хаа нэг гариг дээр биш, энд Дэлхий дээр мэс засал хийнэ".
 Багш нь дахин инээмсэглээд, 
 - Чи мэргэжлээ дэндүү эрт сонгосон юм биш үү? Бодлоо өөрчилвөл яах уу? гэж асуухад Дэвид юу гэж хариулахаа мэдэхгүйдээ бас багшийнхаа ширтэх харцнаас дальдирч гараараа нүдээ далдлав.
 - Дэвид, наад номоо өг дөө – Багш Дэвидийн номыг авч гялс гарчиглан хуудас эргүүлэснээ нэг нүүр дэлгээд эргүүлэн өгөв.
 - Май, энэ хэсгийг унш. Энэ бол 21-р зууны үл мэдэгдэх зохиолчийн өгүүллэг. Анхааралтай уншаарай, би чамайг дахин нэг асууна шүү.
   Найзууд нь инээж шоолоход Дэвид толгойгоо гудайлган суудал уруугаа гэлдэрч очив. Тэгээд гүнзгий гэгч нь санаа алдаад, ангийхандаа хэлээ нэг харуулж хэгжүүн царай гаргаж мушилзснаа номоо уншиж эхлэв.

   Та бүхэн ерөнхий байдлаар ч атугай нэг эст биетний бүтцийг мэдэх үү? Ингэж асуухын учир нь “Ибис” сансрын хөлөг нэг эст биетэнтэй адил байсан юм. “Ибис”-ийг хийж бүтээхдээ хэсэг хэсгийг нь нийлүүлж угсраагүй, боолтоор боож бэхлээгүй бөгөөд бүрээс бүрхүүлийг нь гагнаагүй юм. Өөрөөр хэлбэл Ибис хөлөг зарим хэсгийг нь сольж засаж, аль асвэл авч хаяж болдог бүтэцтэй механизм биш байв. Эрдэмтэд хамгийн сүүл үеийн технологи, молекул хүчний онолыг баримталж түүнийг бүтээсн юм.
   Гаднах байдлаараа “Ибис” орчин үеийн бусад сансрын хөлгөөс онц ялгарах зүйлгүй, гагцхүү хэмжээгээрээ багавтар бөгөөд хурд жаахан муутай байлаа. Түүний бүтцэд ганц хоёр дутагдалтай тал байсныг би үгүйсгэхгүй. Гэхдээ л жаран жилийн өмнө Ибисийг анхны сансрын аялалд гарахад Крузиус, Благович хоёрын төсөл биелэн бүтэж, хүн бүр техник технологийн гайхамшиг болсон энэхүү хөлгийг шагшин магтаж байлаа.
   “Ибис” цахилгаан соронзон удирдлагатай байв. Тийм учир Крузиус, Благович хоер гариг хоорондын нислэг хийхэд тийрэлтэт хөдөлгүүртэй түлш шатахуунаар ажилладаг сансрын хөлөг хэрэггүй болохыг бодитоор баталж чадсан юм. Эсрэг таталцлын орны үүсгүүр(*1) буюу хүмүүс товчилж “антиграв” гэж нэрлэсэн тусгай хурдасгагчийн ачаар сансрын хөлөг ямар ч орон зайг сансар огторгуйг нэвт сүлбэх таталцлын шугамын дагуу амархан туулах боломжтой болов. Энэ бол жинхэнэ гайхамшиг, техникийн хөгжилд эргэлт хийсэн нээлт байлаа.
   Ийнхүү 2045 он нь цөмийн энергийн төгсгөл, цахилгаан соронзон эрин үеийн эхлэл болсон билээ. Харамсалтай нь 2045 он хүн төрлөхтний түүхэнд мөн хамгийн эмгэнэлтэй он жилүүдийн нэг болж үлдсэн юм. Ибис туршилтын гурав дахь Дэлхий-Ангараг-Дэлхий нислэгээ амжилттай дуусгасан яг тэр үед дэлхий дээр гэнэт шар тахал дэгдсэн юм. Тэр аймшигт өдрүүдийг одоо хамгийн өндөр настангууд л санаж байгаа байх. Гэхдээ мэдэхгүй, хатуу харгис явдал тохиолдоход хүний тархины хамгаалах реакци, бас далд ухамсрын өөдрөг үзлийн хууль давхар ажиллаад хүн таагүй хэцүү үйл явдлыг мартах хандлагатай байдаг. Ямар ч байсан энэ цөвүүн оныг дурдаагүй түүх болон анагаах ухааны ном байхгүй билээ.
   Хагас жилийн дотор дэлхийн хүн амын бараг хагас буюу хагас тэрбум хүн амь насаа шар тахлаас болж алдсан юм. Харин нөгөө хагас нь амьд үлдэх азтай байсан нь Титан дээр олборлож байсан ксемедрин, түүнийг авчирахын тулд Санчир гаригийн зургаа дахь дагуул өөд гайхамшигтай хурдан нисэж очсон Ибисийн ач тус байлаа.

   Үнэндээ энэ бол аюултай нислэг биш байв. Тэр хүртэл хүмүүс Санчирын дагуулууд дээр нэг бус удаа буусан юм. Тэр бүү хэл Тэнгэрийн ванд хүртэл очиж, нарны аймгаар нэвт шувт нисэж, бүрэн гүйцэд судалсан байлаа – энэ бүхнийг нөгөө хучирсан цөмийн хөлгүүдээрээ шүү. Товчхон хэлэхэд “Ибис”-т ноцтой аюул тохиолдохооргүй байв. Ямарваа нэгэн гэнэтийн явдлаас айж эмээх шалтгаан ч байсангүй.
   Ер нь гучин өдрийн нислэг ямар нэгэн адал явдал, ажил түгшүүргүй маш сайн өнгөрсөн болно. Гагцхүү Титан дээр буух үед бяцхан осол гарсан юм. Гэхдээ мэдээлэх самбар "хэвийн" гэж зааж байсан учир хөлгийн ахмад Арне Лагерссон, нисэгч-инженер хоёр антигравын төхөөрөмж гэмтснээс хөлөг онгоц үнэт энергээ аюултай хурдтай алдаж буйг хоёр өдөр өнгөрсний дараа л мэдэв.
   “Бид усны саваа цоорсныг мэдэхгүй аагим халуун цөлд амь шиг үнэтэй усаа араасаа дуслуулан аажуу тайван алхаж яваа жинчин шиг л байна” гэж Лагерссоныг хэлэхэд хэн ч юу ч хариулсангүй. Хөлөг онгоцны удирдлагын баг цугласан өрөөнд нислэгийн инженер Алексей орж ирэн,
 - Би холбогч кабелиудыг бэхлээд, антигравын төхөөрөмжийг бүхэлд нь шалгалаа гэж тайлагнаад тосонд заваарсан гараа харав. “Үгүй, ийм юм гэж бас байдаг аа! Антиграв алдагдаж байхад бид бүтэн хоёр өдөр тайван гэгчийн ууж идэж, унтаж хэвтэж байсан гэж бодохоор энэ өгөр толгойгоо яалтай ч билээ!”
 - Боль доо гэж хёрдугаар нисэгч-инженер Фултон хэлснээ “Би яаж ийм юм тохиолдов гэдгийг л бодоод байна” гэж санаа алдав.
   Арне Лагерссон нөхдөөсөө холдоод буланд очиж суув. Тэрээр хөдөлгөөнгүй чанх өөдөө ширтэх агаад үе үе хурууныхаа мөчийг дуугаргана. Хажууд нь Фултон ирж сууснаа,
 - Антигравын хувьд энерги алдагдах магадлал ойролцоогоор мянганы нэгтэй тэнцүү гэв. “Хамгаалагч клапан ажиллаагүй болсныг бас бодолцох хэрэгтэй. Тэр бүү хэл, осолын клапан хүртэл ажиллаагүй. Энэ бүхэн хэтэрсэн хэрэг биш үү?”
   Хариу болгож Лагерссон зөвхөн мөрөө л хавчив.
 - Би ерөөс ойлгохгүй байна гээд Фултон үргэлжлүүлэв: “Мянгыг саяар үржүүлбэл тэрбум болно. Сонсож байна уу, Арне? Магадлал тэрбумын нэгтэй тэнцүү байсан! Ийм юм гэж бас байх аа!”
 - Чиний тооцоо буруу байна – Лагерссон дурамжхан хариулав – Газардалт асуудалтай байсан учраас олон клапан ажиллагаагүй болсон. Үүнд гайхах юм юу байна? Тохиолдох л зүйл шүү дээ. Харин одоо бид тун таруухан байдалд байна. Ингэхэд антигравын самбар ямар үзүүлэлт дээр байна?
 - Таагүй. Одоогоор байх ёстой хэмжээнээс 650 кило дутуу байна. Гэхдээ хүмүүс болон багаж хэрэгсэл ойролцоогоор 1600 кило гэж үзвэл тооцож ядах юмгүй. Хөлөг дээр 950 кило илүү ачаа байна. 
   Лагерссон өвдтөл уруулаа хазаад арга тасарсан янзтай толгой сэгсрэв.
 - Бидний хэрэг ч тун тааруу байна даа, Фултон.
 - Хэлээд юү гэхэв. Үүнээс дор гэж байх уу? – Фултон нэг харцаар бүгдийг баримжаалах гэсэн мэт эргэн тойрноо харснаа “Энэ илүү 950 килогоор ангижрана гэдэг амаргүй дээ” гээд дахин санаа алдав.
   Ахмад Лагерссон бүх офицеруудыг дуудахад тусгай урилга хүлээлгүйгээр Алексей, Ирина хоёр мөн Паульсен эмч нар ч тэдэн дээр очиж цуглав.
 - Болсон явдлыг нууцлахыг та бүхнээс хүсье гэж Лагэрссон хэлээд “Хүмүүсийн санааг цагаас эрт зовоогоод яах вэ” гэж давхар анхааруулав.
   Лагэрссон хөлөг онгоцны удирдлагын тавцан дээр гараад тэндээс өрөө рүүгээ аажим алхав. Тэрээр ядарсандаа одоохон муужирч унах нь уу гэмээр болсныгоо мэдэрч өөрийн эрхгүй "Хөгширч байна даа” гэж бодов. “Удахггүй дөч хүрнэ. Их нас. Их нас шүү, ийм ажилд”.
   Лагерссон тамхиа асаангаа хөлгийн дугариг цонхоор гадагш харав. Эндээс Титан тэр чигтээ мөсөн бүрхүүлээр хучигдсан амьгүй тал мэт харагдана. Хөх мөсөн заагаас нарийхан улаан зураасаар ксемедрин ууршин гарч гаригийн давхрага дагуу үелзэн урсана. Лагэрссон нэг бус удаа Титан дээр ирж байв. Хамгийн анх 2031 онд газрын зураг авах гэж ирсэн бөгөөд яг арван жилийн дараа хоёр дахь удаагаа ээлжит зураг авахаар ирсэн юм. Энэ удаад харин гурав дахиа бөгөөд эцсийн удаагаа ирсэн биш байгаа гэж айж байлаа.
   Хөлөг онгоцноос гурван зуун метрийн зайтай мөсөн толгойн цаанаас сансрын нисэгчид гарч ирж харагдав. Тэд мөрөн дээрээ олон цаг цуцтал ажилласны эцэст цуглуулсан ксемедринтэй сав тавиад сансрын нисэгчдийн том цагаан өмсгөлдээ түүртсэн аятай ар араасаа удаан алхана. Лагэрссон багийнхаа залуучуудыг алхаагаар нь таниж байв. Хөлөг дээр хэдэн “шинэков” байсан учир бүгдийг нь биш л дээ. Гэхдээ өмнө нь хамт нисэж байсан хэнийг ч болов тэрээр мянган метрийн цаанаас алхаагаар нь андахгүй танина.
   Лагерсон бүр сульдсан байдалтай хажуулдав.

   900 кило! Энэ 900 килогоос ангижрахаас өөр аргагүй. Гэхдээ Лагэрссон бодлоо төвлөрүүлж чадсангүй. Тэрээр хорвоо ертөнцийн хачин жам ёс, Дэлхий дээр дэгдсэн сонин өвчний тухай бодож байлаа. Бүх Дэлхий урьд өмнө байгаагүй нэг муу бактерээс үүдсэн өвчинд нэрвэгдэхэд анагааж эдгээх ганц аврал дэлхийгээс сая километрийн цаана байна гэж бодохооор “Хачин юм” гэхээс өөр хэлэх үг олдохгүй байв. Гэхдээ хэн мэдэх вэ, энэ бүхэнд өөрийн гэсэн логик, зүй тогтол байгаа ч юм билүү...  
   Ксемедрин! Олон жилийн өмнө Титан дээр анхны газрын зураг авч байхад мэр сэр тааралдах уур хийний улаан нарийхан урсгал хүн төрлөхтөнд аврал авчирна гэж хэн санах вэ? Бас ксемедринийг судалсан Гамбург хотын эмч! Тахлын эсрэг ийлдэс хийхийн тулд төрөл бүрийн бодис, эм, бэлдмэл судалж байгаад өвчний бактерийг зөвхөн ксемедринээр дарж болдгийг тэр санаандгүй олж нээсэн юм. Гэхдээ энэ бүхэн санаандгүй явдал байв уу, аль эсвэл цаана нь хүмүүст үл мэдэгдэх зүй тогтол байсан уу?
   Лагэрссон шар тахал жилийн өмнө, Крузиус, Благович хоёрын төсөл цаасан дээр буулгасан төлөвлөгөө төдий байхад дэгдсэн бол юу болох байсныг төсөөлж үзэхийг оролдов. Жирийн цөмийн энергээр ажилладаг сансрын хөлөг Титан уруу бүтэн жил хүрч очих байсан. Тэр хугацаанд дэлхийн бүх хүн сөнөж дуусах байлаа... “Ибис” хөлөг, шидэт ксемедрин хоёрыг бурхан ивээх болтугай гэж бодсоноо Лагэрссон гунигтайгаар жуумалзав: үүнийг сонссон хэн ч гэлээ түүнийг үр дүн, үр өгөөж чухалчилсан прагматик сэтгэлгээт гэж хэлэх нь мэдээж билээ.
   Тамхи унтрахад Лагэрссон хүнд нойронд автав. Тэрээр хаашаа ч юм, хөвөн хөнгөн үүлээр хуй салхины хурдтай ниснэ. Гэнэт хөл нь төмөр цутгасан мэт хүнд оргиход доош унаж, ёроолгүй ангал түүнийг залгив.
   Лагэрссон холоо сонсогдох хонхон дууны чимээнээр сэрэв. Бугуйн цагныхаа дэлхийн болон “замын” цаг заах хоёр нүүрийг харьцуулж харснаа “Оройн хоол” гэж амандаа бувтнан нүүр гараа угаагаад доош буув.
   Оройн хоолны үеэр бүгд чив чимээгүй сууна. Паульсэн эмчийн санаа зовж буй нь нүүрэн дээр нь илт. Фултон аль болох тайван харагдахыг хичээх агаад Ирина, Алексей хоёр үе үе сонин харц солилцоно. Багийн бусад гишүүд хооллох доод танхимаас хүмүүсийн ярианы чимээ үл ялиг сонсогдоно.
 - Өнөөдөр ксемедрин хэдийг цуглуулав? – Лагэрссон юуны түрүүнд лавлаж асуув.
 - 12 кило гэж Фултон хариулаад “Дахин хоёр удаа гарахад бид хэрэгтэй 60 килогоо цуглуулж дуусна” гэж нэмж хэлэв.
 - Нэг удаагийн гаралтад амжих хэрэгтэй.
 - Яагаад? Тэртээ тэргүй бид хоёр өдрийн наана нисэж чадахгүй шүү дээ.
 - Мэдэж байна – Лагэрссон эгдүүцсэн аястай хэлэв – Хөлгийн жинг бууруулах ажил эхлэхэд бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ байх хэрэгтэй байна. Ирина, хаяж болох бүх юмны жагсаалт гаргаарай. Алексей, чи онцын ач холбогдолгүй ч хэрэг болж магад юмны жагсаалтыг бэлэн болго. Эмч ээ, танаас би Дэлхий хүртэл нисэхэд хэрэгтэй хоол хүнс, хүчилтөрөгчийн хамгийн наад захын хэмжээг тооцолж гаргахыг хүсье... Бид хоолоо сойж, хоёр уушгаа чангалах болох нь дээ.
   Ахмад босож, үүд рүү явснаа,
 - Бас нэг юм мартаж гэж Фултонд хэлэв: “Маргааш ксемедрин цуглуулж дууссаныхаа дараа бүх гишүүдийн бууг хурааж аваарай”.

 - Түрийвч чинь хаана байна?
 - Энэ байна – Жон өмднийхээ арын халааснаас түрийвчээ гаргаж өгөснөө – Ахмад аа, энд зөвхөн эхнэрийн минь зураг л байна, 100 грамм ч хүрэхгүй гэж сөөнгөдүү хоолойгоор гуйв.
 - Дугаа тат! – Лагэрссон зандраад “Бүгдийгээ гарга, цагаа ч бас” гэж шаардав. Жон бүх эд хогшлоо нэг дор гаргаж бөөгнүүлээд уруу царайлан байрандаа очив. Ширээн дээр үзэг бал, энгэрийн сүлбээр зүү, тэмдэглэлийн дэвтэр, өнгөт харандаа зэрэг хуучин эд хогшлын худалдаачин баясмаар олон юм овоорлоо.
 - Дараагийнх.
Ширээ рүү 40 эргэм насны сэгсийсэн улаан шар үстэй шинэков дөхөж ирээд,
 - Клифт Ивэнс, ахмад аа гэж тайлагнав.
 - Халаасаа суйлаарай, Клифт.
 - Бүгдийгээ гаргасаан, ахмад аа – Клифт өмднийхөө халаасаа суйлж үзүүлэв.
 - Сайна байна.
   Клифт цааш явах гэтэл Лагэрсэн түүнийг буцааж дуудав:
 - Бөгжөө ав даа, Клифт.
 - Ахмад аа, би авахыг оролдсон, ер болдоггүй.
 - Тэгвэл саван түрхэж байгаад ав. Тэгээд ч авагдахгүй бол хуруунаасаа сална гэж мэдээрэй.
  Хөлгийн онгоны баг бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ удирдлагын танхимд цугласан байв. Бүгд цонх өөд харан зогсоно. Лагэрссон нэг нэггүй шалгаж дуусаад “Наад бүхнээ бушуухан гаргаж хая” гэж тушаахад дөрвөн нисэгч хураасан эд юмстай маажинтай даавууг (*2) тал талаас нь өргөн гарав. Таван минут түгшүүрт гэмээр аниргүй нам гүмд өнгөрөв. Мэдээлэх самбарын гэрэл ногоон, улаан бас дахиад ногооноор анивчихад бүгд дээш харлаа.
 - Мэдээлэх самбарын үзүүлэлт ямар байна?
 - Ахмад аа, 205 кило илүү байна.
   Арнэ Лагэрссон аргаа барсан байдалтай нүүрээ арчив. Ширээ сандал, гал тогооны хэрэгсэл, хамгаалагч бүс зэрэг тохь тухтай орчин бүрдүүлэх эд юмс, зайлшгүй хэрэгтэй бус бүх юмыг гаргаж хаясан байлаа. Өөр хаямаар юм үлдсэн гэж үү?
 - Фултон! Ослын хэдэн өмсгөл үлдэв?
 - Тав ахмад аа.
 - Гурвыг нь хая. Паульсэн эмч ээ, нааш ирээрэй. Хоолны хэмжээний тухай ярих хэрэг байна.
  Ахмад, эмч хоёрыг гарч явахад санаа зовж бодол болсон бусад гишүүд тал тал тийш тарцгаав. Зарим нь толгойгоо барин нүдээ анин газар сууна. Бусад нь тохиолдож болох эмгэнэлт явдлын тухай бодохгүйг хичээн тоглоом наргиа хийхийг оролдоно.
   Хүдэр том биетэй, ерэн кило жинтэй Боб Аржитайг хэдэн нөхөд нь тойрон зогсоно.
 - Ингэхэд хүндийн хүч гэж ер юу юм бэ? – гэнэн хүүхэд гэмгүй юм шалгаах дуугаар Боб асуув.
 - Илжиг минь, чамд нэг сайн гэгчийн тайлбарлаад өгье – хажууд нь зогсч байсан найз Жо нь даруй ханцуйгаа шамлав. “Чи гэртээ, байрныха 41 давхарт сууж байна гээд бод доо. Би чамайг заамдаж аваад цонхоор гаргаад гэнэт тавибал юу болох вэ? За яав, юу болж магадыг ойлгов уу?”
 - Жо минь дээ, эндүүрээд байна. Юу ч болохгүй. Чамд эсэргүүцэл үзүүлэх үүднээс Боб унахгүй албаар агаарт тогтоно гэж мэд – үүнийг сонсоод зарим нь инээж, зарим нь мангар наргианаас залхлаа гэсэн байдалтай холдов.
 - За инээх ч яах вэ. Би энэ бүхнийг үнэхээр ойлгохгүй байна. Та нарын бүхнийг мэдэгч царайлах ч тэрүүхэндээ. Би ч, та нар ч нэг л зүйлийг лавтай мэдэж байна – мэдээлэх самбар 205 кило илүү ачаа зааж байна. Үгүй тэгээд чөтгөр аваг гэж, нэг муу 205 килогоос болж Титан дээр байгаад байх хэрэг үү?
 - Үнэхээр хөмөрсөн тогоо мэт хоосон толгойт илжиг юм даа – Жо дуу алдан хэлэв – За яахав, чамд л гэж нүдэнд чинь харагдтал тайлбарлаж өгье. Чамд хоёр тавагтай жинлүүр байна гэж төсөөл дөө. Нэг тавган дээр нь чи сууж байна, нөөгөө тавган дээр нь 90 кило чулуу байна. Чиний жин ч гэсэн 90 кило гэвэл жинлүүр яах вэ?
 - Өөр олигтойхон жишээ олдоогүй юу?! – Боб хоёр чих минь юу дуулчих нь энэ вэ гэсэн байдалтай уулга алдав – Мэдээж жинлүүр тэнцвэрээ хадгална.
 - Яг зөв. Харин чи халааснаасаа үзгээ гаргаж хаявал чулуутай таваг доошилж, чиний таваг жаахан дээшилнэ. Одоо ойлгов уу?
 - Мангар! – Боб бүр ундуйцсан аястай дуугарав. “Жинлүүр яаж ажилладгийг би өлгийнд хэвтэж байхаасаа л мэднэ”.
 - Гэхдээ антиграв ч мөн тийм л зарчмаар ажиллана шүү дээ. Ямар ч ялгаа байхгүй гээд Жо хэлэх үгээ гүйцээж амжаагүй байханд хэн нэгэн:
 - Чимээгүй, Фултон ирж байна гэв.
Фултон бөөндөө зогсож буй нисэгчид дээр очоод найрсгаар:
 - За хүүхдүүд ээ, бүгдээрээ илүү бүх хувцсаа хаях хэрэгтэй гэв.
Үүнийг сонсонгуут Боб Аржитай баахан хөхөрч инээснээ,
 - Зүйтэй хө, ахмад биднийг чармай нүцгэн Дэлхий дээр буулгахаар шийдэж гэлээ.
 - Боб, чи марзганахаа боль. Харин та нар зүгээр зогсолгүй гутал цамцаа хурдан тайлцгаа.
 - Энэ тушаалыг бүгд биелүүлэх үү? – Боб гэмгүй дуугаар асуухад Фултон хариуд нь толгой дохив.
 - Өө гоё, гоё – Боб хөөрсөн байдалтай хоёр гараа илбэв – Сүйт бүсгүй нь нааш ганц хоёр бууж ирэхэд Алексей Платов инженер дургүйцэхгүй биз дээ?
 - Тэнэг амьтан! – бусад нисэгчид хөхрөлдөхөд Фултон бүр уурласан дуутай хэлэв.
 - Би зүгээр л... тоглосон юм, хүмүүсийн сэтгэлийг жаахан засах гэж – Бобыг ийнхүү гэмшингүй дуугаар хэлэхэд Фултон мэгдсэн янзтай Бобыг харснаа мөөрөн дээр нь зөөлхөн алгадаад үүд рүү алхав.

   /төгсгөл дараагийн бичлэгт/

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

*1 оросоор "генератор антигравитационного поля", англиар "anti gravitational field generator".
*2 маажинтай даавуу: англиар "tarpaulin", оросоор "брезент".