Р. Акүтагава "Бурхдын инээмсэглэл" (төгсгөл)

　　　

　　Органтино дахиад загалмайгаар өөрийгөө хэрээслэв. Гэвч өвгөн энэхүү үйлдэлд нь айж буй төрх үзүүлсэнгүй.
　　- Би ад чөтгөр биш. Энэ хаш зүүлт, илдийг хар даа. Тамын галд хатаагдсан бол ийм ариун тунгалаг байж чадах уу? Тиймээс хараал ерөөл уншихаа одоо боль доо гэхэд Органтино аргагүйдэж, дургүйцсэн янзтай гараа зөрүүлэн өвгөнтэй хамт алхаж эхлэв.
　　- Чи тэнгэрийн эзний сургаалийг түгээхээр ирсэн гэв үү? хэмээн өвгөн аажуухан ярьж эхлэв. “Муу хэрэг биш ч байж магад. Гэвч Дэүсү энэ оронд ирсэн ч эцэстээ ялагдах нь гарцаагүй".
　　- Дэүсү бол бүхнийг чадагч их эзэн. Дэүсү... гэж эхэлснээ Органтино сая л сэхээ авсан янзтай энэ нутгийн итгэгчидтэй харьцдаг шигээ эелдгээр ярьж эхлэв:
　　- Дэүсийг ялах нь үгүй билээ.
　　- Хэрэг дээрээ гэвч ялах л болно. Сонс доо. Харь холоос энэ нутагт ирэгсэд Дэүсүгээр тогтохгүй. Күнз, Мэнз(*11 ), Жуанз(*12) гээд хятадаас олон суут сэтгэгчид ирсэн юм. Тэр үед япон орон маань дөнгөж төрөөд байлаа. Хятадын гүн ухаантнууд Бумбын (Дао) сургаалиас гадна энэ оронд У улсын(*13) торго, Цинь улсын(*14) хаш чулуу гээд янз бүрийн зүйл, эд юмсыг авчирсан. Үгүй ээ, үнэт эрдэнэсээс ч илүү үнэтэй, эрхэм нандин үсэг мөн авчирсан юм. Гэхдээ тэглээ гээд хятад биднийг эрхшээлдээ оруулж чадсан уу? Жишээ нь, бичиг үсгийг хар даа. Үсэг биднийг эрхшээлдээ оруулах бус, бидний эрхшээлд орсон юм. Дээхнэ, би яруу найрагч Какиномотоно Хитомарог(*15) таньдаг байлаа. Түүний зохиосон Танабата шүлэг өдийг хүртэл энэ улсад өвлөгдсөөр буй, уншаад үзээрэй. Хятад домгоос сэдэвлэсэн авч тэнд үхэрчин хүү, нэхмэлчин охин байхгүй. Тэр шүлгэнд өгүүлэх дурлалт хос бол Тэнгэрийн охин од, дамнуур од(*16) хоёр бөлгөө. Тэр хоёрын дэрний дэргэдүүр хятад нутгийн Шар мөрөн, Хөх мөрний давалгаа бус, энэ нутгийн гол горхин адил ариун тунгалаг Тэнгэрийн голын(*17) долгио сонсдож байсан билээ. Ингэхэд би шүлэгний тухай бус үсэгний тухай ярих ёстой.

　　Хитомаро тэр шүлгээ тэрлэхдээ хятад ханз үсэг хэрэглэсэн. Гэвч тэр нь утга бус дуу авиаг тэмдэглэх үсэг байсан юм(*18) . “Шюү” дуудлагатай, “завь” утгатай ханз орж ирсэний дараа ч япон “завь” гэдэг үг үргэлж “завь” хэвээрээ л байсан. Эс тэгвээс бидний хэл хятад хэл болж өөрчлөгдөх байлаа. Энэ нь мэдээж Хитомаро гэхээс Хитомарогийн сэтгэлийг хамгаалах энэ нутгийн эзэн сахиус бидний хүч юм. Түүгээр ч үл барам хятадын сэтгэгчид энэ улсад уран бичих урлаг (calligraphy) хүртэл уламжилсан. Күүкай, Доохүү, Сари, Гоозэй(*19) - хүний нүднээс далдуур би тэднийг үргэлж эргэж тойрдог байлаа. Тэд хятадын бэхээр бичих урлагийг үлгэр жишээ болгож байв. Гэвч тэдний бийрний үзүүр яваандаа шинэ үзэсгэлэнг төрүүлсэн билээ. Нэг л мэдэхэд тэдний үсэг Ван Си-чжи, Чжу Сүй-ляны(*20) үсэг биш, япон үсэг болсон байлаа. Бидний ялсан нь зөвхөн үсгээр тогтохгүй. Бидний амьсгал далайн салхин адил Күнзийн сургаалийг хүртэл зөөлрүүлж чадсан. Энэ нутгийн хүмүүсээс асуугаад үзээрэй. Бурхад сахиус бидний уур хилэнг амархан бадраах Мэнзийн сургаальтай ном усан онгоцонд ачвал тэр онгоц заавал живнэ хэмээн тэд итгэдэг юм. Үнэндээ салхины сахиус бурхан Шинадо өдий хүртэл нэг ч удаа тийнхүү тоглон тохуурхаж байгагүй билээ. Гэвч хүмүүсийн энэхүү итгэлээс нь энэ нутгийн уугуул бидний хүч чадлыг өчүүхэн боловч мэдэрч болно. Та тэгж эс бодно гэж үү?
　　Органтино өвгөний царай өөд үл ойлгосон янзтай харав. Даанч энэ улсын түүхийг мэдэхгүй тул өвгөний уран цэцэн үгсийн хагас нь түүний хувьд талаар болж өнгөрөв.
　　- Хятадын гүн ухаантан мэргэдийн дараа энэтхэгээс Сиддхарта хаан хүү ирсэн билээ. Өвгөн үгээ үргэлжлүүлэн замын дагуу ургах сарнай цэцгийг таслан аваад баясгалантайгаар үнэрлэв. Харин сарнайг тасалсан авч сайхан цэцэг ишиндээ хэвээр үлдэв. Гагцхүү өвгөний гар дахь сарнай өнгө, хэлбэр адил боловч манан бүрхсэн мэт униартан харагдана.
　　- Буддаг мөн адил хувь заяа хүлээж байлаа. Гэвч энэ бүгдийг тоочно гэдэг таныг уйтгарт унагахын нэмэр. Гагцхүү Бонжи сүйракү(*21) сургаалийг анхаарч болгоогоорой. Тэр сургаалийн дагуу Оохирүмэмүчи бол Дайничи Нёрай-тай(*22) адилхан хэмээн энэ нутгийн хүмүүс итгэсэн юм. Энэ нь Оохирүмэмүчигийн ялалт уу? Эсвэл Дайничи Нёрайгийн ялалт уу? Эдүгээ энэ орны хүмүүс Оохирүмэмүчиг мэдэхгүй, харин Дайничи Нёрайг олонх нь мэднэ гэж үзье. Гэлээ ч тэдний зүүд нойрондоо харах Дайничи Нёрайгийн дүр энэтхэг бурхан бус Оохирүмэмүчигийн төрхтэй байхгүй гэж үү? Би Шинран, Ничирэн(*23) нартай хамт сал модны цэцгийн нөмөрт алхаж явлаа. Тэдний чин сэтгэлээсээ итгэж шүтэх бурхан нь толгойдоо гэрэлт тойрогтой хар хүн (энэтхэг хүн) байгаагүй. Аядуу зөөлөн, сүр жавхлан төгөлдөр Жёогүү Тайшигийн(*24) ахан дүүс шиг төрхтэй байсан. Гэвч амласаныхаа дагуу удаан яриагаа үүгээр өндөрлөе. Гагцхүү, Дэүсү шиг манай нутагт ирэх нь олон ч, ялсан нь үгүй гэдгийг л уламжлах гэсэн билээ.

　　- Түр азнаарай, та ийнхүү ярьж байвч гээд Органтино яриаг нь таслан үг хавчуулав. "Өөнөөдөр л гэхэд хоёр, гурван самүрай нэгэн зэрэг манай номд орсон шүү".
　　- Хэд ч хамаагүй орж байг ээ. Зөвхөн номд орсныг хэлэлцвэл энэ нутгийн ихэнх хүмүүс аль хэдийнээ Сиддхарта хөвүүний сургаалийг хүлээж аваад байна. Гэвч бидний хүч чадал устгаж үгүй хийхэд үл оршино. Бидний хүч гаднаас ирсэн бүхнийг өөрчилж өөрсдөө шинээр бүтээхэд буй хэмээгээд өвгөн барьж байсан сарнайгаа шидэв. Сарнай гараас нь холдов уу үгүй юу үдшийн бүрийд дорхноо уусан алга болов.
　　- Тийм үү, өөрчлөн бүтээх хүч чадал уу? Гэвч тэр бол зөвхөн та нарт заясан чадал биш болов уу. Ямар ч орон... жишээ нь грекийн бурхад гэгдэх, тэр улсын бузар савдгууд...
　　- Агуу Пан өөд болсон. Гэхдээ дахин сэхэж магадгүй. Гэвч бид таны харж буйгаар өдий хүртэл амьд л байна.
Органтино гайхан өвгөний царайг нүднийхээ булангаар харав.
　　- Та Паныг таньдаг байсан юм уу?
　　- Баруун нутгийн даймёо нарын хүүхдүүд өрнө зүгээс авчирсан хөндлөн үсэгтэй номд бичсэн байна лээ(*25) ... Саяын ярианы тухайд, өөрчлөн бүтээх чадал зөвхөн биднээр хязгаарлагдахгүй ч сэрэмж алдаж санаа амарч болохгүй шүү. Харин ч эсрэгээрээ, тийм учраас л болгоомжтой бай хэмээн хэлмээр байна. Бид эртний бурхад шүү. Грекийн бурхадтай адил энэ дэлхийн үүр хаяарах цагийг харсан нь бид билээ.
　　- Гэлээ ч Дэүсү ялах ёстой.
　　Органтино хэлсэн үгээ гөжүүдээр дахин давтав. Гэвч өвгөн сонсоогүй аятай яриагаа аядуу үргэлжлүүлсээр байлаа:
　　"Би дөрөв, таван өдрийн өмнө баруун эрэгт буусан грек далайчинтай таралдав. Тэр эр бурхан биш, жирийн нэгэн хүн. Би тэр далайчинтай сартай шөнө эргийн хадан дээр сууж янз бүрийн яриа сонсов. Ганц нүдтэй бурханд баригдсан тухай, хүнийг зэрлэг гахай болгодог охин тэнгэрийн тухай, сайхан хоолой заяасан загасан биетэй лусын дагинасын тухай... чи тэр эрийн нэрийг мэдэх үү? Тэр эр надтай тааралдсан цагаасаа хойш энэ нутгийн уугуул хүн болж хувирсан юм. Одоо бол нэр алдраа Юривака(*26) хэмээдэг гэсэн. Учир иймд та ч бас сэрэмжтэй байгтун. Дэүсү заавал ялна хэмээн баттай хэлэх аргагүй. Тэнгэрийн эзний сургааль хичнээн дэлгэрсэн байлаа ч ялна гэж баттай хэлэх аргагүй".
　　Өвгөнийн дуу аажмар намуун болов.
　　- Юмыг яаж мэдэхэв, Дэүсү өөрөө энэ нутгийн хүнд хувирч юу магад. Хятад, Энэтхэгээс ирсэн бүхэн өөрчлөгдсөн. Өрнөөс ирэх нь ч өөрчлөгдөнө. Бид моддын дунд байна. Гүехэн усны урсгалд байна. Сарнайн цэцгээр наадах салхинд ч байна. Сүмийн хананд хорогдох үдшийн гэрэлд байна. Хаана ч, хэзээ ч, бид байна. Болгоомжтой бай. Сэрэмжтэй бай...
　　Дуу нь сонсогдохоо болиход өвгөн үдшийн харанхуйд сүүдэр уусах мэт алга болов. Тэр даруй сүмийн цамхгаас хөмсгөө зангидсан Органтиногийн дээр Аve Maria хонхон дуу эгшиглэн цуурайтав.

*　*　*　*　*
　
　　Нанбанжи сүмийн падрэ Органтино – үгүй ээ, Органтиногоор тогтохгүй, лам өмсгөлийнхөө урт хормойг чирсэн өндөр хамартай, хүрэн үстэй хүмүүс үдшийн гэрэл тусах лавр, сарнайн зэрэглээн дунд хос бёобү(*27) халхавч руугаа буцаж оров. Японы боомтод Өмнөд Зэрлэгүүдийн усан онгоц(*28) орж буйг зурсан, гурван зуун жилийн тэртээх бёобү халхавч руу буцаж орлоо.
　　Баяртай, падрэ Органтино! Та андуудтайгаа японы далайн эргээр алхан, алтан тоосны мананд тугаа өргөсөн Өрнийн Зэрлэгүүдийн өндөр хөлөг онгоцыг ширтэн харна. Дэүсү ялах уу, Оохирүмэмүчи ялах уу – үүнийг эдүгээ ч амархан тогтоох аргагүй байх. Гэвч хэзээ нэгэн цагт бид тогтоох болно.
　　Өнгөрч улирсны тэр эргээс биднийг тайвнаар хараарай. Та бёобү зурагнаа нохой хөтлөх ахмад, шүхэр барих хар арьст хүүгийн хамт мартахын нойронд гүнээ умбасан ч гэлээ далайн хаяанаа шинээр гарч ирэх бидний хар хөлөг онгоцны галт чулуун сумны(*29) дуунаар зүүднээсээ сэрэх цаг ирэх нь гарцаагүй билээ. Тэр болтол баяртай, падрэ Органтино! Баяртай, Нанбанжи сүмийн Үрүган батэрэн(*30) !　

　　Тайшёо 10 оны 12 сар (1921) 

---------------------------------------------------------------------

(*11)　Мэнз – эртний хятадын нөлөө бүхий сэтгэгч, МЭӨ 372-289, Күнзийн сургаалийг баримтлагч. Соц үед хэвлэгдсэн философийн толиос харахад дээхэн оросуудын галиглахыг дууриаж “Мэн-цзы” гэж бичдэг байж. Күнзийн нэрийг монголчууд хэрхэн галиглах уламжлалтайг бодон Мэнз гэж буулгалаа.
(*12)　Жуанз – эртний хятадын сэтгэгч, даосизмын үндэслэгчийн нэг. Соц үеийн философийн тольд “Чжуан-цзы” гэж байгаа ч сүүлийн үед Жуанз гэж буулгах нь олонтаа. Түүний философид зүүдний нөлөө их, тэр тухай сонирхвол эндээс: http://igaa.blogspot.jp/2008/01/blog-post_15.html.
(*13)　У улс – уламжлалт хятад ханзаар 東吳, хялбарчилсан ханзаар 东吴, Гурван улсын үеийн нэг улс, м.э. 222-280.
(*14) Цинь улс – хятадыг нэгтгэж чадсан эртний улс, м.э.ө. 778-207, Цагаан хэрэм барих ажил энэ улсын үед эхэлсэн.
(*15) Какиномотоно Хитомаро – нэрт яруу найрагч. Бүтээл нь эртний яруу найргийн дээж “Түмэн навчсын цоморлиг” буюу “Манъёошүү”-д орсон.
(*16) Тэнгэрийн заадасын хоёр талд байрлах Тэнгэрийн охин од (хэдрэг од) болон Дамнуур од (хэнгэрэг од). Англиар Vega, Altair гэдэг, оросоор Альтаир & Вега.
(*17) Тэнгэрийн гол – тэнгэрийн заадасыг японоор 天の川 (аманогава) гэдэг, утга нь “Тэнгэрийн гол”.
(*18) “Түмэн навчны цоморлиг” (“Манъёошүү”) бичигдэх үед хятад ханзыг утга бус, дуудлагыг нь голлон хэрэглэж байв. Тэрхүү авиа үсгийг “манъёгана” гэж нэрлэдэг. Яваандаа зарим хятад ханзыг хялбаршуулан хэрэглэснээр “кана” үсэг бий болж, орчин цагийн катакана, хирагана үсгийн суурь тавигдсан.
(*19) 空海 Күүкай (770-835) – Хэйн үеийн алдартай лам. Шашин, соёл, нийгмийн томоохон зүтгэлтэн. 804 онд хятадын Тан улсад сурахаар одож уран бичгийн мастер хэмээн алдаршсан. 道風 Доохүү (925-996), 佐理 Сари (933-988), 行成 Гоозэй (971-1027) – уран бичгийн нэрт мастерууд.
(*20) 王羲之 Ван Си-чжи (303-379), 遂良 Чжу Сүй-лян (597-658) – эртний хятадын уран бичгийн нэрт мастерууд.
(*21) 本地垂迹 Бонжи Сүйжякү – японд бурханы шашин дэлгэрэх үед гарч ирсэн номлол. Японы уламжлалт шинто шүтлэг, бурханы шашин хоёрыг нийлүүлж тайлбарладаг. Товчхондоо бурханы шашны бурхад, бодьсадва нар хүн ардад туслахын тулд дүрээ хувилгаж, Найман живаа сахиус савдагийн дүрээр японы энд тэнд үзэгдэнэ гэдэг. Хүмүүс Шинто шүтлэгийн бурхад сахиусыг бурханы шашны бурхдын хувилгаан дүр гэж итгэхийг "бурханы шашны ялалт” гэж үзэх уламжлалтай ч Акүтагава эсрэгээр бурхны шашны сургаалийг ард түмний уламжлалт шүтлэг даван дийлсэн хэмээн үзжээ.
(*22) Дайничи Нёрай – санскрит нэр нь Махавайрочана, монголоор Машид Гийгүүлэгч Намнан бурхан, япон нэрийг махчилан орчуулбал “Их нарны бурхан”.
(*23) 親鸞 Шинран (1173-1262) – нэртэй лам, бурхны шашны Жёодо (浄土) урсгалыг үндэслэгч. Жёодо урсгалд Амида (төвдөөр Одбагмид, монголоор Цаглашгүй гэрэлт) бурхны сургааль голлодог бөгөөд японд нэлээд өргөн тархсан . 日蓮 Ничирэн (1222-1282) – нэртэй лам, Ничирэншү сургуулийг үндэслэгч.
(*24) Шёотокү Тайши (574-621) – Асүка үеийн японы эрх баригч хунтайж. Бурханы шашин идэвхтэй дэлгэрүүлж олон сүм байгуулсан. 17 зүйлээс бүрдэх "Японы үндсэн хууль" баталж улс төр, засаг захиргааны ихээхэн өөрчлөлт хийсэн гавьяатай.
(*25) 1582 онд Кюүшүү арлын загалмайтны шашинд шүтэх гурван ноён (даймёо) хөвгүүдээ сургахаар Ром явуулж, тэд 1590 онд нутагтаа эргэж ирсэн. Хөндлөн үсэгтэй ном - япон ном босоо үсэгтэй тул өрнийн номыг ийнхүү нэрлэж байв.
(*26) Юривака – Японы эртний үлгэр домгийн баатар. Юривакагийн тухайн домгийг “Одиссэй” туулийн баатар Улисстай холбоотой гэх таамаг байдаг. Зохиолч, шүүмжлэгч Цүбоүчи Шёоёо (1859-1935) Ulysses нэрийн япон дуудлага нь Юривакатай төстэй (“вака” нь “залуу” гэх утгаатай дагавар), домгийн зарим хэсэг Одиссэйд гардаг үйл явдалтай давхардах тул Юривакагийн домог Одиссэйгээс эхтэй хэмээх таамгийг 1906 онд уран зохиолын сэтгүүлд дэвшүүлсэн байдаг.
(*27) бёобү – өрөөг зааглах эвхмэл модон халхавч, японы уламжлалт байшин барилгын салшгүй хэсэг. Цаасаар бүрхэж төрөл бүрийн зургаар чимдэг тул өрөөг зааглаж хуваахаас гадна гоёл чимэглэийн үүрэгтэй (дээрх зураг).
(*28) 南蛮船 Нанбансэн – махчилан орчуулбал “Өмнөд зэрлэгүүдийн усан онгоц”. Мүромачигийн сүүл үеэс Эдо үе хүртэл өмнө зүгээс японд ирсэн Испани, Португалийн хөлөг онгоцыг ийнхүү нэрлэж байв. Голландаас ирэх онгоцыг “Коомоосэн” (紅毛船) буюу “Хүрэн үст хүмүүсийн хөлөг онгоц” гэж байсан боловч хожим гадаад онгоцыг нийтэд нь “Нанбансэн” гэх болсон.
(*29) Хар хөлөг онгоц – 1853 онд японд ирж, их буугаар сүрдүүлэн улсаа нээхийг тулгасан америкийн усан цэргийн ахмад М.Пэрригийн онгоц.  Япон хүч мөхсдөж аргагүйн эрхэнд улсаа нээсэн тул 200 гаруй жил үргэлжилсэн гадаад ертөнцөөс хаалттай Эдо (1603-1868) үе дуусч, улс төр, хууль, боловсрол, цэргийн зохион байгуулалтыг барууны маягаар өөрчлөн шинэчлэх Мэйжи үе эхэлсэн. Галт чулуун сум - их бууны сумыг тухайн үед ийнхүү нэрлэж байв.
(*30) Үрүган – португаль Органтино нэрийн япон дуудлага. Батэрэн - портуль “padre” буюу "загалмайтны шашны лам" гэх үгийн япон дуудлага.