Залхууд хөшөө

Хүмүүс намайг залхуу гэх юм. Яагаад залхуу гэж гайхан эргүүлж асуухаар “юм хийхгүй байна” гэх юм. Мэдээж би эсэргүүцнэ. Би өглөө болгон орноосоо босдог, хм.. бие засдаг, шүдээ угаадаг, цайгаа ууж талх иддэг, ямар хувцас өмсөх үү гэж боддог, бодох явцдаа цонхоор харж цаг агаарын байдал танддаг, тандаж байхдаа бороо орох эсэхийг тэнгэрийн байдлаар тааж мэдэхгүйгээ санадаг, санасан даруйдаа зурагт асааж цаг агаарын мэдээ үздэг, хормой ханцуй, өнгө хэлбэрийн зохицлыг эргэцүүлэн байж хувцсаа өмсдөг, үсээ самнадаг, хожигдох гэж байж яагаад ч юм орны бүтээлэг тэнийлгэдэг, гутлаа өмсдөг, үүдэнд хог хаях өдөр байсныг санаж гутлаа тайлж гал тогооноос хогтой уут аваад дахиад гутлаа өмсдөг, хаалга хаагаад цүнхэн дотроо түлхүүр хайдаг, аз болж түлхүүр байвал цоожилдог, байхгүй бол өмнөх хогийн савтай холбоотой үйлдлийг давтдаг. Зөвхөн өглөө босоод гэрээсээ гарах хүртэлх 40 мин-ын дотор ийм их үйлдэл хийж буй хүнийг залхуу гэж болох уу?! Тэгтэл бүр илүү, мундаг, далайцтай, олон хүнийг хамруулсан юм хийх ёстой гэнэ. Эс тэгвээс Сүрэн залхуу, бандан тас.

Иймдээ тулахаар би ч гэсэн боддийн байгааз дээ. Хэн юу хийгээд байна, харъя суръя, үлгэр жишээ авъя. Даанч харах тусам миний залхуу байдал хорвоо дэлхийд буян болж буйг л ухаарах юм. Үүнийг бусад хүмүүс ойлгохгүй нь гачлантай. Гэхдээ би гандан буурахгүй ээ, дараах үйлдлийг хийхгүй залхуурсны хариуд надад дор хаяж одон өгөх хэрэгтэй хэмээн бодном:

1. Америкийн архины хорио, Горбачевын "хуурай хууль" гэдэг хоёр сайхан туршилтын үр дүнг бодоод 12 цагаас хойш архи уухыг хориогүй.
2. Хүүхдийн тоглоомын талбай нурааж modern-chinese-architecture стилийн шилэн барилга бариагүй.
3. Вашингтон DC-д Чингисийн хөшөө босгох гэж хөөцөлдөөгүй.
4. Агата Кристийг орчуулах ажилд ухаан бодлоо зориулж “raining cats and dogs”-ийг “муур нохойгоор бороо орж байна” гэж орчуулаагүй.
5. Улсаа хөгжүүлэхийн тулд уран олборлож боловсруулах чин хүсэлд автаж, гадаад улсуудаас туслахыг хичээнгүйлэн гуйж гувшиж гурав мөргөсний эцэст уран боловсруулж шар нунтаг хийхэд туслая, бүр тэр нунтгийг чинь худалдаж авъя, харин шар нунтаг жам ёсоор цөмийн шаар хаягдал болоход буцаан авч шаргал талдаа булаарай гэсэн нааштай хариу авч магнай тэнийж баярлаагүй.
6. Монгол хүмүүс нэрийг нь мэдэхгүй орос улсын иргэн Коростовецэд хөшөө босгоё гэж гүйгээгүй.
7. Машины цонхоор чихрийн цаас хаяагүй.
8. Үсэг хасна, бичиг солино гэж хүмсийн уур, нээрвийг бараагүй.
9. Хог боловсруулах үйлдвэр барих мөнгөөр хогийн уут авч тараагаагүй. 
10. Үйлдвэр барих, аль нэг аж ахуйн салбарт дорвитой хөрөнгө оруулалт хийх хэмжээний их мөнгийг "ард түмний хишиг" нэрийдлээр үрэн таран хийгээгүй..

Гэх мэт тоочвол гялс гучин хуудас болох шинжтэй ч арваад жишээгээр тогтох уу даа. Ер нь байнаа... хүмүүс юм хийсэн күмүүст хөшөө босгоод байгаа нь тун буруу санагдаж байна. Юм хийгээгүй хүмүүст хөшөө босгох хэрэгтэй, жишээ нь надад. Гэхдээ нягталж бодвоос “хөшөө босгоно” гэдэг чинь  мөн чанартаа хүмүүсийг хэрэггүй юм хийхэд уриалсан хэнхэг үйлдэл юм байна. Тиймээс болилоо, хөшөө хэрэггүй, одоо залхуу л гэж намайг залхаан цээрлэхээ больчих хэрэгтэй. Гэхдээ ярваа юм хэлэх, хийх амархан, болих хэцүү гэдгийг би бас ойлгоод байгаам... тэээх.

Дневник – Осень

Осенью была работа, работа и ничего кроме работы. Было много сомнений, исканий, негодований. Причина – моему мозгу в кои-то веки захотелось качнуться. Качнувшись раза этак три, мозг то ли набрал инерцию, то ли вошел во вкус, но разошелся и расстарался он вовсю. Все эти колебания устроили телу много ходьбы и ненужных телодвижений.

23 сентября
Вообще-то сегодня public holiday – день осеннего равноденствия. Но я на работе. И не только я – весь наш отдел трудится в поте лица, потому как ситуация экстренная, а лозунг “один за всех, а все за компанию” никто не отменял. Ну и ладно, рабочий экстрим и адреналин – тоже хорошо: за день выполнила трехдневный план, разобрала бумаги на столе и даже вытерла пыль с компьютера.

В общем, настроение хорошее, состояния желудка голодное, часы показывают 5pm. Работа удалась, жизнь на сегодня, может быть, тоже – с такими мыслями собираюсь удалиться. Но жизнь аккуратно, а главное, оперативно ставит меня на место – раздается звонок. А разница во времени с Европой 8 часов и там рабочий день только-только начинается. Мораль: уходя с работы про жизнь не думать, или не отвечать на звонки раздавшиеся в 5:02pm.

September 23
Today’s a public holiday - Autumnal Equinox Day. But I am at work. And not only me. The whole department is at work because we have an emergency and apparently a slogan “One for all and all for the company”. But anyway, adrenalin and extreme situations at work can be good sometimes: I did three days plan, organized all the documents and papers, and even wiped off dust from my desk.

So I am in a good mood, my stomach is in a hungry mood, and the clock on the wall shows 5pm. Work for today was good, my life maybe too – with these kind of thoughts I am about to leave the office. But life as always, very timely puts me back in my place – my phone starts to ring. And the time difference with Europe is 8 hours and the working day there has just started. Moral of the story: never think about life when you leave the office or do not respond to calls after 5pm.

Хөшөө ...

2010/10

Харих болгонд энд тэнд ганц хоёр хөшөө нэмэгдсэн харагдах юм. Их дэлгүүрийн урд Битлзийн хөшөө анх хараад гайхсан гэж. Хотын маань төвд юун тухай, ямар учраас, хэнд юуг сануулах гэж Битлз залардаг байнаа ... гэснээс хэн юу бодож залдаг байна. Зөвхөн утаат Улаабаатар биш хөдөө аймаг, эзгүй хээр тал, хаа сайгүй л хөшөө нэмэгдсэн байх юм.

Буруугаар бүү ойлгоороой, би хөшөө дурсгалыг учиргүй дургүйгэж эсэргүүцсэн юм биш. Уран сайхан баримал гэдэг угаасаа их хотын чимэг байдаг. "Эмнэг сургагч", "Эх" (III хороолол), "Мөнхийн болзоо", "Эх үр" (Сэлбэ гол) зэрэг хөшөө баримал яах аргагүй Улаанбаатрын маань чимэг мөн. Харин орчин цагийн Турк улсыг үндэслэгч Ататюркийн хөшөө, Марко Пологийн хөшөө зэрэг монголд хамаатай хамаагүй янз бүрийн хүмүүсийн хөшөө хэт олшроод байгааг л гайхах юм. Сүүлийн үед ихээхэн хүчээ авсан энэ "хөшөөний бүтээн байгуулалтын" хамгийн том нь "Чингисийн хөшөөт цогцолбор" болов уу.

Манайхан "хөшөө" гэдгийг "хүндэтгэлийн дээд" гэж ойлгоод байх шиг. Тэгтэл англичууд үндэсний бахархал Шекспиртээ өдий хүртэл хөшөө босгоогүй байна. Тэр нь эсрэгээрээ хамгаас илүү хүндэлсэн хэрэг болохыг алдарт Чэстэртоны ёгт нийтлэлээс уншиж нэгийг бодож нөгөөг эргэцүүлэв. Хажуу хоёр хөрш дээр үеэс л нутаг дэвсгэрийнхээ өнцөг бүрт хөшөө баримал босгож байсан. Манайхан жараад жилийн өмнөөс босгож эхлээд ойрын хэдэн жилд овоо сайн зүтгэж байх шиг. Миний бодлоор Сүхбаатар болон манжийн дарлалаас чөлөөлөх тэмцэлд хувь нэмрээ оруулсан хүмүүсийн хөшөө ок, эрдэмтэн мэргэдийн хөшөө ок, зураач зохиолч яруу найрагч нарын хөшөө ч ок. Гагцхүү Чингис хааны хөшөө л хэрэггүй байсан. Чэстэртоны хэлснээр "A statue may be dignified; but the absence of a statue is always dignified."

　　　　　The Zola Controversy
　　　　　Author: G. K. Chesterton

　　There is the French monumental style, which consists in erecting very pompous statues, very well done. There is the German monumental style, which consists in erecting very pompous statues, badly done. And there is the English monumental method, the great English way with statues, which consists in not erecting them at all. A statue may be dignified; but the absence of a statue is always dignified. For my part, I feel there is something national, something wholesomely symbolic, in the fact that there is no statue of Shakspere. There is, of course, one in Leicester Square; but the very place where it stands shows that it was put up by a foreigner for foreigners.

　　There is surely something modest and manly about not attempting to express our greatest poet in the plastic arts in which we do not excel. We honour Shakspere as the Jews honour God--by not daring to make of him a graven image. Our sculpture, our statues, are good enough for bankers and philanthropists, who are our curse: not good enough for him, who is our benediction. Why should we celebrate the very art in which we triumph by the very art in which we fail?

　　үргэлжлэл: http://www.readbookonline.net/readOnLine/20628/

Here we are stuck...

　　Brian Eno "By This River"

　　

　　Waiting here,
　　Always failing to remember why we came, came, came:
　　I wonder why we came.

Америк бидэнд туслах уу?

Италийн нэрт зохиолч Эдуардо дэ Филиппо америкийн хэрэглээний нийгэм, банк санхүүгийн байгууллагын гажуудлыг "Леман Бразэрс" дампуурахаас аль жараад жилийн өмнө олж харан, ийм богинохон өгүүллэгт базаж ёжилсныг бишрэв. Бишрэхийн шидээр итали хэлнээс анх удаа орчуулж зүрхлэв:

Эдуардо дэ Филиппо "Америк бидэнд туслах уу?" 1947
Орчуулга: Сүрэн (итали хэлнээс)

　Тайз бэлтгэх хооронд эдийн засгийн бодлогын тухай ярья ...

　Ер нь би гудамжинд таарсан хүмүүстэй хөөрөлдөх дуртай - амьдралын тухай тэднээс сурч мэдсэнээ тайз руу шилжүүлэхэд дүрүүдийн минь хүнлэг чанар улам тодордог билээ. Жишээ нь, нэгэн өдөр Наполигээр зугаалж явахдаа Тотонно хэмээх тэрэгчинтэй тааралдаж, түүнээс ийн асуулаа: “Бидний санхүүгийн байдлын тухай та юу гэж бодож байна? Америк бидэнд туслах болов уу?” Тотонно уг асуултын тухай үдэш орой үргэлж бодож байсан мэт хариултынхаа зөвд бүрэн итгэлтэй ийнхүү хариулав:

　- Мэдээж. Тусалж л таарна. Өөрсдийнх нь сонирхолд нийцэхээс хойш.

　- Яагаад өөрсдийнх нь сонирхолд нийцнэ гэж?

　- Яахав, та зөвшөөрвөл би нэг жишээ татъя. Та таваг хийдэг галзуугийн тухай яриаг мэдэх үү?

　- Үгүй.

　- Тэгвэл би танд одоо ярьж өгье гээд Тотонно ярьж эхлэв: Галзуугийн эмнэлгийн (Тотонно яагаад өнөөгийн байдлыг галзуугийн эмнэлэгтэй зүйрлэснийг мэдэхгүй ч дэлхий нийтээрээ ухаанаа алдсаныг хэлж байсан байх) олон тасалгааны нэгэнд сэтгэцийн өвчтэй хүмүүс байжээ. Тэдний нэгнийх нь ор цэцэрлэг өөд харсан цонхны дор байсан агаад тэр этгээд - уул нь ч хорхойд хоргүй гар урчин л даа - цэцэрлэгийн шавраар таваг хийх солиотой байж. Өнөөдөр урлана, маргааш урлана... нэг л өдөр хийсэн таваг нь орных нь доор, шүүгээнийх нь хажууд, коридор дагуу - энд тэнд бага багаар овоорох болжээ. Бусад нь өдрөөс өдөрт нэмэгдэх энэ олон тавгийг гайхал, баясал хосолсон байдалтай бахдан харна. Тэдний нэг нь:

　- Надад нэг таваг өгчих, тэгэх үү? гэж гуйв.

　- Оронд нь юу өгөх юм?

　- Надад мөнгө алга.

　- Тэгвэл нэг товчоо өгчих, оронд нь би чамд таваг өгье.

　Тэр мөчөөс эхлэн өвчтөнүүд таваг авахын тулд товчоо тасдаж эхлэв. Өнөөдөр тасдана, маргааш тасдана... нэг л өдөр бүгдээрээ өмдөө ч тогтоох товчгүй болцгоов. Хамаг товч нь дуусч, таваг авах товч үлдсэнгүй. Гэтэл ваарчин эр галзуугийн ганцаардалдаа автан тавгаа урласаар л байлаа. Ийнхүү хэд хоноход эмнэлгийн тасалгаа дахин тавгаар дүүрэв. Солиотой эр тэднийгээ зарахыг оролдсон ч хэн нь ч авахыг хүссэнгүй.

　- Найзууд аа, та нар миний тавгийг авах ёстой. Яагаад гэвэл би солиотой. Би таваг хийхгүй байж чадахгүй - энэ бол миний солио шүү дээ.

　- Тийм л дээ, гэхдээ бидэнд товч алга.

　Тэр шөнө ваарчин эр цурам хийсэнгүй. Тэрээр дараа өдрийн өглөө, нар мандахын алдад нөхдөө цэцэрлэгийн довжоо дээр дуудаж цуглуулахад бүгд түүнийг тойрон шахцалдаж том цэцэрлэгийг дүүргэв.

　- Найзууд аа, би энэ асуудлыг шийдвэрлэх арга олохын тулд шөнөжин уйлж залбираад огт унтаж чадсангүй. Энэ баглаатай бол та нараас авсан товч. Буцааж өгье, та нар минь үргэлжлүүлэн тавгаа аваарай.

Итали эх: Eduardo De Filippo "L'America ci aiuterà?"

Привет водяному

В детстве ни разу не прогуляла школу. Хотя возможности были, да еще какие. Скажем, родители уехали куда-то далеко, и я с сестренкой осталась на попечении родственницы-стундентки. Она прогуливает институт через день – захоти я прогулять школу запросто попросила бы позвонить учительнице и наплести что-нибудь про моё физическое состояние. Она и позвонила бы, и ругать бы не стала, ну разве что, пару слов, приличия ради. Но в школу я ходила, и желание пройти мимо школы не возникло до самого последнего дня. 

Поврослела, устроилась на работу – и наконец поняла. Оказывается, мне никогда не было лень узнавать что-нибудь новое, а в школе каждый день такооое говорят, такооое происходит... И не суть важно нужно ли мне то, что я узнала или не очень. 

А вот встать, пойти, прийти и что-то сделать – это увольте. Водяному из мультика летаа-а-а-а-а-а-ть было охота, а мне лежа-а-а-а-а-ать охота. Мы с ним родственные души. Месторасположение тел в просранстве не имеет значения, значение имеет только то, насколько нам чего-то “...а-а-а-а-а-ать” охота. 

В общем, позвонила сегодня на работу и сказала, что что-то я сегодняне очень. Знали бы коллеги-японцы, сказали бы "безарбузие". Я тоже согласна, что безарбузие – это ведь минус из моих кровных двенадцати дней отпуска. Но, когда солнышко на небе, а небо голубое...

P.S. "Безарбузие" - так наш учитель говорил. Когда мы шумели, он хмурил брови и говорил "безарбузие". Он арбузы любил, нас любил, а слово "безобразие" не любил. И я не любила... как представлю, что есть на свете что-то такое плохое, но "без образа".... брррр... страшно было.

Бамбарууш, Бөөдий хоёр

Багадаа "Зараа манан дунд" хүүхэлдэйн киноноос айдаг байснаа санадаг юм. Гэхдээ хэддүгээр ангид юм бүү мэд, нэг л мэдэхэд зурагтаар гарахыг нь хүлээдэг, дурлаж үздэг болчихсон байв. Ялангуяа тар манан дундах цагаан морь гоё тээ... Хүүхэлдэй нь хөөрхөн, хүүхэлдэйг сэдэвлэн хийсэн "Бамбарууш, бөөдий хоёрын үлгэрүүд" ном бүр ч хөөрхөн.

Гадаа ус ихтэй, нартай зөөлөн бороо орно.
Үе үе цонхоор гадагш харна.

Найз Гэрлээдээ зориулав:

Сергей Козлов "Бамбарууш, бөөдий хоёрын үлгэрүүд" (хэсэгчлэн)
Орчуулга: Сүрэн (орос хэлнээс)

- Чи төсөөл дөө: би байхгүй, чи ганцаараа суугаад... хэнтэй ч ярилтай билээ.
- Чи хаана байх юм?
- Хаана ч байхгүй.

Бамбарууш:
- Тийм юм байж болшгүй гэв.
Бөөдий
- Би ч тэгж бодож байна гэв. Гэвч үргэлжлүүлэн “Гэхдээ төсөөл дөө. Гэнэт би алга болоод, чи ганцаараа. Тэгвэл яах уу?” гэв.
- Чамайг хаа сайгүй хайна, тэгээд олчихно.

- Би байхгүй, хаана ч байхгүй.
- Тэгвэл, тэгвэл... Тэгвэл би хээр талд очоод “Бө-ө-ө-ө-ди-и-и-й” гээд хамаг чадлаараа дуудна. Чи намайг сонсоод “Ба-а-а-амбару-у-у-у-у-уш” гээд хариу өгнө. Тийм.
Бөөдий:
- Үгүй ээ гэв. Би огт байхгүй, дуслын чинээ ч байхгүй. Ойлгож байна уу?
- Үгүй, чи чинь яагаа вэ? гээд Бамбарууш уурлав. Чи байхгүй бол би ч байхгүй. Ойлгов уу?

**********************************

Бамбарууш нэгэн өдөр сэрээд довжоо дээр нь Бөөдий зогсож байхыг хараад уулга алдав:
- Хүүе, Бөөдий байна шдээ!
- Би байна.
- Үгүй чи чинь хаана байсан юм бэ?
Бөөдий
- Байгаагүй удсан юмаа гэв.
- Алга болохоосоо өмнө ер нь найзууддаа хэлж байх хэрэгтэй шдээ.

**********************************

Өвлийн үлгэрээс

- Энд юу хийж байгаа юм? гэж Бамбаруушийг асуухад 

Бөөдий:

- Эдгэхийг чинь хүлээгээд гэв.

- Удаан хүлээв үү?
- Өвөлжингөө. Чамайг цас идэж пологдсон гэж дуулангуутаа хамаг өвлийн нөөцөө танайд авчирсан юм.
- Тэгээд өвөлжингөө миний хажууд сандал дээр сууж байсан уу?
- Тэгсэн. Тэгээд хар модны ханд уулгаад, хатсан өвс гэдсэнд чинь тавьж байсан...
Бамбарууш:
- Санахгүй байна... гэв.
- Аргагүй шдээ гээд Бөөдий санаа алдав, - Чи өвөлжингөө өөрийгөө цасан ширхэг гээд байсан. Хавар болохоор хайлчих биш байгаа гэж ямар их айгаа вэ.

Я. Кавабата "Царцаа ба хүрэлзгэнэ"

Өмнөх бичлэгийн шавьжны тухай яриаг үргэлжлүүлье. Кавабатагийн "Алгын чинээ өгүүллэгүүд" түүврээс нэг өгүүллэг орчуулав. Нэр нь японоор "バッタと鈴虫", монголоор махчилбал "Царцаа ба хүрэлзгэнэ". Хүмүүс хүрэлзгэнэ гэж мэдэх үү? Би ёстой бүү мэд, толь бичгээс харсийм. "鈴虫" гэдэг нэрийг утгачилан орчуулбаас "хонхон шавж" болно. Бодвол ийм дуутай болохоор нь "хонхон" гэж нэрийдсэн байх.

Я. Кавабата "Царцаа ба хүрэлзгэнэ"

川端康成「バッタと鈴虫」

Орчуулсан: Сүрэн (япон хэлнээс)

　　Их сургуулийн тоосгон хашааг даган явсаар ахлах сургуулиийн өмнө очив. Сургуулийг тойруулж барьсан цагаан модон хашааны цаана цэцэг нь хагдарч навчилсан интоорын мод ургах агаад доор нь бараантах өвс бутны дундаас шавж хорхойн дуу сонсогдоно.

　　Би шавжны дуунд алхаагаа сааруулж, чих тавин чагнаж явсаар үргэлжлүүлэн сонсохыг хүссэндээ сургуулийн талбайгаас холдохгүйг хичээн баруун тийш тойрч хэсэг яваад дараа нь зүүн тийш эргэтэл модон хашаа дуусч, жүржийн мод суулгасан шороон далан эхэлж байлаа. Зүүн тийш эргэх агшинд би "Хөөх!" гэж уулга алдан, өмнөө харснаа гайхан ширтэж, жижиг алхаагаар хурдлан гүйв. Учир нь далангийн хормойд буйдхан хөдөөний ургацын баяр наадмын чимэглэл гэлтэй таван өнгийн хөөрхөн дэнлүүнүүд хөдөлж байлаа. Хүүхдүүд далангийн өвснөө шавж барьж буйг ойртолгүй ойлгов. Дэнлүүний гэрэл хорь орчим. Улаан, ягаан, хөх ягаан, ногоон, шар өнгөөр гэрэлтэх олон дэнлүүний дунд таван өнгөөр солонгорон гэрэлтэх дэнлүү хүртэл байна. Дэлгүүрээс авсан бололтой жижигхэн улаан дэнлүү ч байна. Гэхдээ ихэнх хүүхдүүд ухаан бодлоо уралдуулан байж өөрсдийн гараар урлан хийсэн хөөрхөн дөрвөлжин дэнлүүнүүд барьжээ. Хүний хөлөөс зайдуу далан дээр хориод хүүхэд цугларч, энэ орой үзэсгэлэнт дэнлүүгээ өргөн зогсох хүртэл үлгэр тохиолдох ёстой доо.

　　Нэг хүүхэд нэгэн шөнө энэ далан дээр шавжны дуу сонсов. Маргааш нь улаан дэнлүү худалдаж аваад өнөөх шавж хаана байгааг хайв. Дараа шөнө хүүхдийн тоо хоёр болов. Шинэ хүүхэд дэнлүү худалдан авах боломжгүй байж. Тийм учир хатуу цаасан хайрцгийн ар, өвөр талыг хайчлан авч нимгэн цаас наагаад, хайрцагны ёроолд босоо лаа байрлуулж, оройгоос нь уяа зүүв. Хүүхдийн тоо тав болоод, долоо боллоо. Тэд хайрцгандаа өнгийн цаас нааж, зураг зурахыг сурцгаав. Мөн ухаант уран бүтээлчид маань цаасан хайрцагныхаа энд тэнд тойрог, гурвалжин, жишүү дөрвөлжин, навчин хэлбэртэй цонх гаргаж хайчлаад, цонх бүрийг өөр өөр өнгийн цаасаар бүрэхээс гадна тойрог, жишүү дөрвөлжин, улаан, ногоон зэрэг янз бүрийн дүрс, өнгө ашиглан утга санаа бүхий чимэг хээ сэтгэж урлав. Улаан дэнлүү авсан хүүхэд дэлгүүрийн онцгүй, ялгарах юмгүй дэнлүүгээ хаяв. Эхний дэнлүүг өөрийн гараар урласан хүүхэд ч энгийн хийцтэй хэмээн голж хаяв. Урд шөнийн гэрлийн угалз дараа өдөр сэтгэлд хүрэхээ больж, хүүхдүүд дахин хайрцаг, цаас, харандаа, хайч, хутга, цавуу гарган өмнөхөөсөө улам гоё дэнлүү урлахад сэтгэл зүрхээ зориулна. Шөнө болохуйяа "Дэнлүү минь! Хамгийн гоё нь байгаарай!" гэсэн хүсэл бяцхан цээжиндээ өвөртлөн хүүхдүүд шөнийн шавжны ангуунд гарна. Ийнхүү одоо миний өмнө хориод хүүхэд үзэсгэлэнт дэнлүүгээ барин зогсож буй ажээ.

　　Би хүүхдүүдийг ажиглан, ойрхноос харж зогсов. Хүүхдүүдийн дөрвөлжин дэнлүүний цонх нь хуучны хээ угалз, цэцгэн хээтэй байхаас гадна зарим нь "Ё-ши-хи-ко", "А-я-ко" гэх мэт өөрийнхөө нэрийг катакана(*1) үсгээр хайчилж урласан байлаа. Дэлгүүрийн зурагтай улаан дэнлүүнээс ялгаатай нь, цаасан хайрцгийн хананд хэлбэр, хээ гарган хайчилсныхаа дараа дотроос нь өнгийн цаасаар бүрсэн тул тэрхүү цонхоор дэнлүүний гэрэл өнгөт хээ болж тусна. Ийнхүү урласан хориод дэнлүү бут өвсийг гэрэлтүүлэх ахуйд бяцхан эзэд нь шавжны дуу чагнан далан дээр явган суугаад хайгуул хийнэ.

　　Бусдаасаа долоо, найман метрийн зайд өвс ширтэж суусан хүү гэнэт өндийгөөд:

　　- Царцаа авмаар байна уу? Царцаа! гэв.

　　- Би авъя! Би авъя! гээд зургаа, долоон хүүхэд даруй гүйн очиж царцаа олсон хүүгийн ард шавааралдан өндөр өвс рүү өнгийн харцгаав.

　　Гэвч жаалхүү хүүхдүүдийн сунгасан гарыг түлхэж, царцаа буй өвсийг хамгаалах гэсэн мэт хоёр гараа тэлэн зогсох агаад баруун гар дахь дэнлүүгээрээ дохин долоо, найман метрийн цаана байгаа хүүхдүүдийг дахин дуудав:

　　- Царцаа хэн авах вэ? Царцаа!

　　- Авъя! Авъя! гээд дөрөв, таван хүүхэд гүйлдэж ирэв.

Хүүхдүүд царцааг хүртэл хүснэ гэдэг шавжны ангуу амжилт муухан байгаа бололтой. Жаалхүү гурав дахь удаагаа дуудав:

　　- Царцаа авмаар байна уу?

Энэ удаад гурван хүүхэд дөхөж очив.

　　- Надаа өгчих, тэгэх үү? – сүүлд дөхөж очсон охин жаалхүүгийн ардаас хэлэв. Жаалхүү эргэж харангуутаа шууд газар явган суугаад, дэнлүүгээ зүүн гартаа шилжүүлж бариад баруун гараараа өвсний дундуур тэмтрэв.

　　- Царцаа шүү!

　　- Өг л дөө!

Жаалхүү босоод атгасан гараа "Май!" гэж буй мэт охины өмнө сунгав. Охин зүүн гартаа барьж байсан дэнлүүнийхээ оосрыг бугуйндаа зүүгээд хоёр алгаа жаалхүүгийн атгасан гар дээр тавилаа. Жаалхүү алгаа алгуурхан дэлгэхэд шавж охины эрхий, долоовор хурууны хооронд шилжив.

　　- Хөөх! Хүрэлзгэнэ байна! Царцаа биш хүрэлзгэнэ байна! – охин уулга алдав. Бор өнгийн шавж харж буй борхон нүд нь гялалзана.

　　- Хүрэлзгэнэ! Хүрэлзгэнэ! гэх хүүхдүүдийн атаархлын өнгө аястай дуу хадна. Охин ухаалаг сэргэлэн нүдээрээ шавж өгсөн жалхүүг зэрвэс харснаа бүснээсээ уясан шавжны жижиг шилэн саваа тайлж хүрэлзгэнийг дотор нь хийв.

　　- Хүрэлзгэнэ байна шүү дээ гэж түүнийг хэлэхэд жаалхүү,

　　- Тийм, хүрэлзгэнэ гэж бувтнав.

Охин шавжны шилэн саваа нүүрэндээ дөхүүлэн доторх хүрэлзгэнийг ажиглан харахад жаалхүү таван өнгийн үзэсгэлэнт дэнлүүгээ өндөрт өргөн гэрэлтүүлж, охины царайг үе үе зэрвэс харна.

　　"Ийм учиртай байж!" Би жаалхүүд жаахан атаархан, бас түүний үйлдлийн учрыг одоо л ойлгож буй өөрийнхөө тэнэгийг гайхав.

　　Байз! Хар даа! Охины цээжийг хар даа! Үүнийг хүрэлзгэнэ өгсөн хөвгүүн ч, хүрэлзгэнэ авсан охин ч, энэ хоёрыг харан зогсох хүүхдүүдийн хэн нь ч анзаарсангүй. Гэхдээ охины цээжин дээр тусах бүдэг ногоон гэрэл "Фүжио" гэж тод уншигдах бус уу? Шавжны савыг гэрэлтүүлэх хөвгүүний дэнлүү охины цагаан юкатад(*2) ойрхон учир "Фүжио" гэж хайчлан гаргаж ногоон өнгийн цаас наасан үсэг нь хэлбэр, өнгө яг тэр чигээрээ охины цээжинд тусч гэрэлтэнэ. Охины дэнлүүг харвал, зүүн гарынхаа бугуйд өлгөсөн чигтээ унжих тул "Фүжио" шиг тод биш ч гэлээ, хөвгүүний гэдсэн дээр бүрэлзэх улаан гэрэл "Киёко" гэж уншигдана. Ногоон, улаан гэрлийн санаандгүй энэ тоглоомыг - тоглоом болов уу даа - Фүжио хөвгүүн ч, Киёко охин ч үл мэдэх ажээ.

　　Фүжио хүрэлзгэнэ өгч, Киёко хүрэлзгэнэ авсныг үүрд хоёулаа мартахгүй ч гэлээ, өөрийнх нь нэр Киёкогийн цээжинд ногоон гэрлээр бичигдэж, Киёкогийн нэр улаан гэрлээр гэдсэнд нь бичигдсэнийг Фүжио хөвгүүн зүүдэндээ ч таашгүй, эргэж хэзээ ч санашгүй. Киёко ч цээжинд нь Фүжиогийн нэр ногоон өнгөөр тодорч, Фүжиогийн гэдсэнд өөрийнх нь нэр улаан гэрлээр бүрэлзэн байсныг үүрд мэдэшгүй.

　　Фүжио хөвгүүн! Чи том болоод бүсгүйд "Царцаа" гэж хэлэн хүрэлзгэнэ өгч "Хөөх!" гэж гайхан баярлахыг нь харж бахдан инээмсэглээрэй. Мөн "Хүрэлзгэнэ" гэж хэлэн царцаа өгч "Өө" гэж гуниглахыг нь харж өхөөрдөн инээмсэглээрэй.

　　Хөвгүүн чи бусад хүүхдээс зайдуу, ганцаараа шавж хайх ухаантай ч хүний амьдралд хүрэлзгэнэ тийм ч элбэг тохиолдохгүй билээ. Тиймээс царцаа шиг бүсгүйтэй учраад хүрэлзгэнэ гэж итгэх л болов уу даа.

　　Эцэст, чиний үүлс хурж харанхуйлж шархадсан зүрхэнд жинхэнэ хүрэлзгэнэ царцаа шиг харагдаж, дэлхий царцаагаар дүүрсэн мэт санагдах тийм өдөр ирэх аваас, өнөө шөнө үзэсгэлэнт дэнлүүний чинь ногоон гэрэл охины цээжнээ хэрхэн наадан байсныг чи санан дурсах аргагүйд би харамсана.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

*1 катакана – цагаан толгой. Япон улсын орчин цагийн бичиг үсэг хирагана, катакана цагаан толгой, ханз үсэг гурваас бүрдэнэ.

*2 юката – зуны дан давуун кимоно.

Орчуулгын тухай тайлбар:

Энэ өгүүллэгийг орчуулахдаа "хүрэлзгэнийг яахуу" гэж жаал тархиа гашилгаад, орос, англи, итали орчуулгатай харьцуулаад. Ер нь монгол хүнд хүрэлзгэнээс эхсүүлээд олон шавжны нэрс онц юм өгүүлэхгүй "үг үсгийн нийлбэр" төдий болов уу. Оросууд ч тийм байх. Тийм болоод орос орчуулагч хүрэлзгэнийг "цох"-оор орлуулж орчуулсан байх. Зуны шөнө энд тэнд ногооноор гэрэлтэх цох нэгт ховор, хоёрт хөөрхөн, гуравт хүн олны хайрыг татдаг цөөн шавжны нэг. Мөн шавжны ертөнцийн "зиндааны" тухай бодож байгаагүй ч гэлээ "царцаанаас цох илүү" гэдгийг ямар ч орос хүн хүлээн зөвшөөрнө. Япон хүн "царцаанаас хүрэлзгэнэ илүү" гэдгийг мэдэх ч бусад орныхон паг. Ингэж бодохоор орос орчуулагч цохоор орлуулсан нь зөв санагдана. Нөгөө талаас цох хэзээ харагддаг билээ, тэр нь хүрэлзгэний үеэтэй давхцдаг билүү, цохыг дуугаар нь биш гэрлээр нь олно... гэрэлтэнэ гэдэг олоход амар гэсэн үг... олоход амар гэдэг нь зохиолын үйл явдлаас гажна... гээд бодохоор ингэж хамаагүй дур мэдэн орлуулан орчуулж бас боломгүй санагдана. Англи, итали орчуулга хүрэлзгэнээр буулгасан байна лээ. Би ч гэсэн хүрэлзгэнэ гээд явчихлаа... оронд нь гэхдээ ийм урт тайлбар бичих боллоо... цох нь ч дээр байсимуу... анивэй, уншаад санаа оноогоо хэлбэл баярлана шүү :)

Сэми... мүши... Фүжи

Урд шөнө сэмитэй байлдаад. Байлдаад ч гэж дээ, барьж авах гэж үзэлцээд. Одоо тэгээд нойр дутуу, хэд гэж унтсаныг бүү мэд. Унтахаасаа өмнө угаасан хувцсаа хатаах гээд тагтан дээр гартал сэми (англиар “cicada”, оросоор “цикада”) ороод ирдгийн. Тэгээд гаргах гэж өрөөгөөрөө хэдэн цаг давхиваа. Хальт сэтгүүлээр цохиж алдгиймуу гэж бодогдсон ч зүрх хүрэхгүй шдээ. Бас ядаж байхад би сэмид хайртай гэх нь хаашаа юм, гэхдээ л гайгүй ханддаг.. хэхэ. Миний хувьд ханаби, мацүри, дээвэр дээрх пиав, мөстэй үмэшү, какигооритой зэрэгцэн эндэхийн зуны “бэлэг тэмдэг” байхгүй юу. Сэмид дуртай япончууд дуугаар нь ялгаж ангилаад байдгийм байна лээ. Сонсолгүй над мэт нь тэгж ангилна гэж юу байхав. Гэхдээ л зуны ид халуун үе, халуун буусан үеийг нь ялгаад, дуу нь сулраад ирэхээр зун дуусахын гуниг & намрын синдромын эхэн шат эхлэх гээд байдийн... Нутагтаа бүрмөсөн буцахаар зуны сэмигийн дууг санах байх даа. Ингэхэд далийчихлаа.

Сэмиг томхон аягаар дарж аваад доор нь хатуу цаас шургуулаад балконоор гаргах гэж бөөн юм болов. Нүд нь нуруун дээрээ байдгиймуу, сэмхэээээн дөхөж байтал шууд үргээд нисчихнэ. Нисэхдээ энд тэнд унаж тусахыг яанаа, ядаж байхад намайг чиглэн нисч орилж чарлуулаад. Цэцэрлэгт энэ тэрт явж байхад сэми хүн мөргөөд байдаг даа... хараагүймүү хаашаайн гэмээр. Нүд нь ардаа байнуу, аль эсвэл далавч нь тийм мангар маягаар нисэхээс өөр аргагүй болгодгиймуу... бүү мэд. Анивэй зүгээр сууж байхад нь барина гэж байхгүйм байна лээ. Унаж тусаж явахдаа аз болж үүд нь нээлттэй шүүгээ рүү ороход барьж авч гаргав. Тэгсэн сэмитэй хөөцөлдөх хооронд цонхоор өөр зөндөө олон шавж ороод ирчихсэн байдийн. Бүгдийг нь гаргах гэж бөөн л юм болов.

Ингэхэд япон хүмүүс цэцэг ургамлаас гадна шавж хорхойд ихээхэн ач холбогдол өгдгийг хайкү сонирхогчид, энд амьдарсан хүмүүс мэдэх байхаа... Одоо бараг дэлхий даяараа эндэхийн хаврыг сакүратай хамтатган ойлгодог болжээ. Харин зун, намрыг илэрхийлэхэд хорхой шавж ихээхэн чухал. Япон хүмүүс ч хорхой шавжиндаа хайртай гэж жигтэйхэн. Хүүхдүүд ч шавжаар их тоглоно. Эрэгтэй хүүхэд болгон багадаа кабүтомүши (Japanese rhinoceros beetle, дээрх зураг), күвагата (stag beetle, дээрх зураг) зэргийг тэжээж байсан байх. Энэ заншил нь япон хүнтэй суусан гаднынхныг ухаан алдуулах шахна. Манай нэг найз нэгэн орой гэртээ иртэл 4 настай хүү нь үзлийн муухай том шавжаар тоглож байх юм гэнэ. Орилж чарлаад гаргаж хаях гэтэл хүү нь шавжаа хамгаалаад сүйд. Балиар юмыг хаанаас барьж авчрав гээд загнах гэтэл “Аав өгсөн, үнэтэй авсан гэсэн”. Үймээний дуугаар нөхөр нь өрөөнөөсөө гарч ирснээ “Хүүдээ хөөрхөн бэлэг авсан байгааз”. Тэгэнгүүт мань найзын хэлэх үг нь барагдаад над руу ярихаар шийдсэн байгаам... кк. Гэхдээ хүн гэдэг амьтан юунд ч дасдагаас хойш, яваандаа харах болгондоо цочсон хэвээр ч орилж чарлахаа байсан гэсэн... ккк. Бас яаж байгаад ч гэлээ шавж нь үхэхэд хүүтэйгээ хамт цэцэрлэгт оршуулаад “чётто канашикатта” гэсэн :)

Хүний биш өөрийн түүхээс яривал, монголд байхад япон найз маань дүүгийн 3 настай пацаанд кабүтомүши гээд янз янзын шавжийг янзын дуурайлгаж хийсэн тоглоом бэлэглэсийн. Зүгээр ч нэг пиавар тоглоом биш, жинхэнэ юм шиг гялтганаад, хөл гар нь хөдөлж мөдлөөд сүпэр тоглоомууд байсим. Дүү ч бөөн баяр бөөгнүүлж тоглож хөөрөөд. Тэгсэн нэг өдөр урвайчихсан сууж байна. Яасан гэтэл "Хөгшин аав хамаг шавжийг хаячихсан" гэнэ. Ааваас “Та энчдоо яаж байгаан” гээд ихээхэн эрэлхэг хариу нэхтэл “Хүүхдийг хачин муухай жоом шиг юмаар тоглуулаад” гээд Сүрэн ёстой толгой түрүүгүй загнуулсан шдээ... ккк. Бүүр дарaa Японд байхад дүү сургуульд орчихсон, өнөө шавжнуудыг захиж байна аа. Одоо том болооз дээ, яахнуу гэсэн чинь “Охидыг айлгамаар байна”. Энэ хөвгүүд үү...

Шавжны тухай ярьсных Иссагийн (小林 一茶) нэг хөөрхөн хайкү танилцуулъя. Хүмүүс гэхдээ мэдэх байх л даа. Сэллинжэрийн “Franny and Zooey”-ийг уншсан хүмүүс лав мэднэ. Сониноос энэ хайкүг гаднынхан сайн мэддэг ч япон хүмүүс барагтаа мэддэггүй юм билээ. Иссагийн бусад хайкү нь илүү нэртэй болоод тэр байх. Ингэхэд эмгэн хумс шавж мөн үү? Зоологийн хичээл арван жилд завсардсаны гай ингээд гараад байдийн... энивэй:

　　蝸牛　そろそろ　登れ　富士の山

　　Орчуулга:　R.H. Blyth
　　　　O snail
　　　　Climb Mount Fuji,
　　　　But slowly, slowly!

　　Орчуулга:　В.Маркова
　　　　Тихо, тихо ползи,
　　　　Улитка, по склону Фудзи
　　　　Вверх, до самых высот!

　　Орчуулга:　Царевна-Л.
　　　　О улитка,
　　　　по склону Фудзи взбирайся
　　　　потихоньку

　　Сүрэн:
　　　　Эмгэн хумс минь,
　　　　Фүжи уулын бэлээр
　　　　Аажуухан өгсөөрэй

Энийг уншихаар эмгэн хумсыг аягүй “болелшиклэмээр” санагддийшдээ. Хөөрхий минь хэзээ хүрэхийн болдоо... Томоос том зорилго тавиад өөрийн аясаар мацаж явтал Сүрэнг ч бас хэн нэг нь болельшиклэх болуу... За тэр ч яахав, яаж ч бодсон Марковагийн орчуулга утгын хувьд буруу байна даа. Эмгэн хумсыг оргил өөд тэмүүл, дээш зүтгэж гар гэж турхираагүй учир Царевнагийн орчуулга япон утгад илүү нийцнэ.

От чего становится хорошо

   

Найзынхаа хүсэлтээр энэ хоёр бичлэгийг (Хөөрхөн, Сайхан) орчууллаа.
Нэмсэн хассан юм бий, гэхдээ мөхөөлдсөө авна шүү :)

• Когда после дождя радуга на все небо, а если две и три, то все вокруг казалось в детстве волшебством.
• Бабушка держит трубку телефона двумя руками и говорит с внучкой.
• В морозный день воробышки на ветке сидят, прижавшись друг к другу.
• Просто сидишь и смотришь ночью на костер.
• Дождливый день, все работы по дому сделаны. Лежишь и слушаешь шум дождя, или сидишь близко к двери юрты и смотришь как идет дождь, то усиливаясь, то ослабевая.
• Детство. Вдалеке виднеется караван. Сразу любопытство и в голове куча вопросов. Мысленно желаешь, чтобы на привал остановились близко к нашей юрте, но взрослым не говоришь.
• Брат обещает в следующий раз взять в лес с собой, с ночевкой.
• Ночью в лесу. Иногда сова кричит так, что кажется где-то плачет ребенок. Становится немного страшно и прижимаешься к брату, а он оказывается не спал. Крепко обнимает и говорит, что сова далеко и что ночью она очень занята.
• Лежишь в степи и смотришь, как плывут облака.
• Малыш протягивает руки, хочет чтобы его взяли на руки.
• Пятилетняя племянница говорит “Когда я была маленькой”
• Поцелуй в веки. 
• Одно утро встаешь, а за ночь, оказывается, выпал снег, и все вокруг белым бело.
• Ехать за водой к реке на медленном воле. Сначала подгоняешь, а потом перестаешь и просто смотришь на горы, и вдруг оказывается, уже приехали.
• Желает хорошей дороги и неуверенно целует в лоб.
• Детство, степь и стадо овец. От нечего делать смотришь в бинокль на горы вдали или букашку вблизи то увеличивая, то уменьшая.
• Заснула, читая книгу. Просыпаешься, а оказывается, кто- то подложил под голову подушку и укрыл одеялом.
• Запах пеленок.
• Самолет в небе.
• Аэропорт. Приехавшие и встречающие обнимаются и на долю секунды замирают.
• Холодное, дождливое утро. Играем в пальцы, кому первым вставать и варить чай.
• Провожаю поезд и машу рукой.
• Детство. Забыла запереть загон и все ягнята и козлята разбежались кто куда. Козлята как всегда забрались на телегу, а самый храбрый и сильный запрыгнул на юрту. Мы с сестренкой и племянниками носимся туда-сюда, стараясь их поймать. На шум выходят взрослые, но не сердятся, а смеются глядя на всю эту суматоху, поднятую овечьей, козьей и человечьей мелкотой.
• Детишки первого сентября.
• Малыш берет трубку и говорит "Она сказала сказать, что её нет", а рядом старшая сестра, которая десять минут назад читала братику лекцию о том, как нехорошо врать.
• Мама приехала из роддома. Какая радость! А оказывается она привезла сестренку. Такая жалость! Новоиспечённый братик жалуется: "А зачем мне сестра? И что мне с ней делать?"
• Говорю, что завтра экзамены. Приходит смешная смска "fight!"

Р. Акүтагава "Эртний анддаа илгээх захидал"

Р. Акүтагава "Эртний анддаа илгээх захидал"
Орчуулга: Сүрэн (япон хэлнээс)

Эртний анддаа илгээх захидал

Амиа егүүтгэх хүний сэтгэл зүйг бодит үнэнээр нь бичсэн хүн өдийг хүртэл алга. Амиа егүүтгэгч нарт өөрсдийгөө хүндэтгэх сэтгэл, аль эсвэл сэтгэл зүйн талаас тэднийг сонирхол явдал дутсанаас болоод тэр биз ээ. Чамд илгээх сүүлийн захидалдаа би амиа егүүтгэгч хүний сэтгэл зүйн талаар тодорхой бичье гэж бодлоо. Мэдээж, миний амиа хорлох болсон шалтгааны тухай чамд хэлэх шаардлага үгүй. Ренье нэг өгүүлэлдээ нэгэн амиа егүүтгэгчийг дүрсэлсэн байдаг. Тэрхүү этгээд юуны төлөө амиа хорлож буйгаа өөрөө ч эс мэднэ. Чи дурын сонины гурав дугаар нүүрнээс амьдралын бэрхшээл, өвчин зовлон, сэтгэл санааны шаналал зэрэг олон шалтгаан олох байх. Гэхдээ миний туршлагаас харахад эдгээр нь үндсэн шалтгаан хэрхэвч биш юм. Эдгээрийн ихэнх нь гол шалтгаанд хүргэх замыг заах л төдий зүйлс. Реньегийн бичсэнээр, амиа хорлогсдын ихэнх нь чухам юуны төлөө, яагаад амиа хорлож буйгаа өөрсдөө ч мэддэггүй болов уу. Бидний энэ үйлдэл ээдэрсэн олон шалтаг, шалтгаантай учраас тэр. Гэхдээ ямартай ч миний хувьд тэр шалтгаан бол бүрхэг түгшүүр юм. Надад нүүрлэх ирээдүйн тухай бүрхэг түгшүүр. Миний үгэнд чи итгэхгүй байх л даа. Гэвч над шиг хүмүүс, минийх шиг нөхцөл байдалд ороогүй л бол миний энэ үгс салхинд замхрах дуун адил алга болдгийг сүүлийн арваад жил надад сургалаа. Тиймээс би чамайг буруутгахгүй ээ...

Сүүлийн хоёр жил би үхлийн тухай л эргэцүүлж байна. Сэтгэл санааны ийн үймсэн байдалтай Майндлэрыг уншсан маань ч энэ үед билээ. Майндлэр үхэл рүү ойртох замыг хийсвэр үгээр чадварлаг дүрсэлсэн нь гарцаагүй. Харин би мөн тэр тухай тодорхой үгээр дүрсэлж бичихийг хүснэ. Гэр бүлийнхнийгээ өрөвдөх сэтгэл энэ хүслийн хажууд юу ч биш. Үүнийг чи Inhuman гэж тодорхойлохгүй байж чадахгүй л болов уу. Гэвч үүнийг хүнлэг бус гэвэл би бүхэлдээ, яс махандаа тултал хүнлэг бус юм.

Надад бүгдийг үнэнээр бичих хариуцлага байна. (Би ирээдүйн тухай бүрхэг түгшүүрээ ч задалж дүгнэсэн. Тэр тухай “Мунхгийн амьдрал”-д ерөнхийдөө бичиж гүйцээсэн хэмээн бодно. Гагцхүү намайг хүрээлэх нийгмийн нөхцөл байдал, над дээр сүүдрээ унагасан феодалын нийгмийн тухай л санаатайгаар бичээгүй юм. Яагаад санаатайгаар бичээгүй вэ гэвэл, хүмүүс бид эдүгээ ч ямар нэгэн хэмжээнд феодалын нийгмийн сүүдэрт амьдарч буй учраас тэр юм. Би энэ нийгмийн тайзнаас гадна арын фон, гэрэлтүүлэг, гол дүрүүд – голдуу өөрийнхөө үйлдлүүдийг дүрслэхийг оролдсон юм. Үүнээс гадна нийгмийн нөхцөл байдлын тухайд – би өөрөө энэ нийгмийнхээ нөхцөл байдал дунд амьдарч буй учир тэдгээрийг сайтар ойлгож мэдсэн эсэхдээ эргэлзэхгүй байх аргагүй.) Миний юуны түрүүнд бодсон зүйл бол яавал зоволгүй үхэх вэ гэдэг асуулт байлаа. Мэдээжийн хэрэг амиа хорлох зорилгоо биелүүлэхэд өөрийгөө дүүжлэх нь хамгийн тохиромжтой арга. Гэвч би дүүжилж үхсэн төрхөө төсөөлөөд, муугаа мэдэхгүй бас гоо сайхны үүднээс жигших сэтгэл төрөв (Би нэгэн бүсгүйд дурласан боловч ханз үсэг муухай бичдэгийг нь хараад хайр сэтгэл замхарсан удаатай). Усанд сэлж чадах учир живж үхэх замаар ч зорилгодоо хүрч чадахгүй нь лавтай. Юмыг яаж мэдэх вэ, яаж ийгээд живлээ гэхэд өөрийгөө дүүжилснээс ч илүү зовох нь гарцаагүй. Галт тэргэнд дайруулж үхэх ч юуны түрүүнд гоо сайхны үүднээс жигшил төрүүлнэ. Гар чичирдэг тул буу юмуу хутга хэрэглэвэл бүтэлгүйтэх магадлал өндөр. Мөн өндөр байшингийн дээврээс үсэрч үхсэн хүнийг харахад ч муухай нь лавтай. Энэ бүхнийг эргэцүүлээд би эм ууж үхэхээр шийдэв. Эм ууж үхэхэд өөрийгөө дүүжилснээс илүүтэй зовж магад. Гэвч дүүжлэхтэй харьцуулахад гоо үзэмжийн үүднээс жигшил үл төрүүлэхээс гадна дахин амь оруулах аюулгүй гэх давуу талтай. Гагцхүү хэрэгтэй эм гартаа оруулна гэдэг миний хувьд амаргүй хэрэг. Би амиа хорлоно гэж шийдсэнийхээ дараа байдаг бүх аргаа хэрэглэн тэр эмийг олохыг хичээв. Мөн хорт бодисын тухай ч мэдлэгтэй болохыг зорив.

Миний дараагийн эргэцүүлсэн зүйл бол амиа хорлох газар. Намайг өөд болсны дараа миний хөрөнгийг гэр бүлийнхэн маань өвлөн авч амь зуулгадаа нэмэр болгоно. Миний үлдээх хөрөнгө гэвэл зуун цүбо(*1) газар, гэр, зохиогчийн эрх, хоёр мянган иений мөнгөн хуримтал төдий л юм. Амиа хорлосноос болж манай гэр зарагдахгүй болох вий гэж сэтгэл зовж байлаа. Тийм учраас ядаж ганц зуслангийн байшинтай хөрөнгөтөн нарт атаархах сэтгэл төрөв. Миний энэ үг чамд сонин санагдах байх аа. Надад ч гэсэн өөрийн минь энэ үг сонин санагдаж байна. Гэвч энэ бүхнийг амиа хорлохтой холбоод бодохоор үнэхээр хүндрэлтэй санагдаж билээ. Мөн энэ хүндрэлийг туулахгүй тойрч гарах арга бараг үгүй. Би гагцхүү, гэр бүлийнхнээс минь өөр хэн ч миний цогцсыг харахгүй байхаар амиа егүүтгэхийг хүснэ.

Гэвч амиа хорлох аргаа шийдсэнийхээ дараа ч би амьдралаас хагацаж чадахгүй хагас дутуу зүүгдсээр л байна. Ийм учраас надад үхэл рүү үсэрч орох тавцан(*2) хэрэгтэй болов. (Би хүрэн үст хүмүүсийн адил амиа хорлохыг нүгэл гэж боддоггүй. Бурхан багш Цогц сударт(*3) нэгэн шавийнхаа амиа егүүтгэснийг зөвтгөсөн байдаг. Харин сургааль номыг санаатайгаар гуйвуулдаг бурхны шавь нар тийнхүү зөвтгөснийг нь “чингэхээс өөр аргагүй” тохиолдолд гэх үгээр хачирлах байх л даа. Гэвч “аргагүй” тохиолдолд гэдэг нь гуравдагч хүн “хэцүү үхлийг хүлээн зөвшөөрөхөөс өөр аргагүй” гэх гачлант байдлыг хэлэхгүй. Учир нь ямар ч хүн гагцхүү өөрт учирсан “аргагүй тохиолдолд” л амиа егүүтгэдэг юм. Тийм байдалд орохоосоо өмнө амиа шийдэмгий хорлох хүнд асар их зориг хэрэгтэй.) Ямартаа ч энэхүү тавцангийн үүргийг эмэгтэй хүн гүйцэтгэх нь олонтаа. Клейст амиа хорлохынхоо өмнө найздаа (эрэгтэй) бараа болохыг хэд хэдэн удаа санал болгож байв. Расин ч мөн адил Мольер, Буало нарын хамт Сене голд живэхийг оролдож байсан. Даанч надад тийм найз алга. Нэгэн танил бүсгүй маань хамт үхэхийг хүссэн боловч бид чингэх аргагүй байдалд орсон билээ. Яваандаа би тийм тавцангүй амиа хорлох итгэлтэй болов. Гэхдээ энэ бол хамт үхэх хүн байхгүйд цөхөрсөндөө олсон итгэл бус. Эсрэгээр, аажмаар сэтгэл үймрэн зөөлөрч, үхлээр салах ч гэлээ аль болох эхнэрээ бага зовооё гэж бодсон юм. Мөн ганцаараа амиа хорлох нь хоёулаа амиа хорлохоос амар болохыг мэдсэн хэрэг. Түүнчлэн ганцаар аваас, амиа хорлох цагаа өөрийн дураар сонгох давуу тал байсныг ч үгүйсгэхгүй.

Эцэст нь би гэр бүлийнхээ хэнд ч мэдэгдэлгүй, эвтэйхэн амиа хорлохыг хичээв. Иийнхүү хэдэн сар бэлдсэний эцэст ямартай ч би итгэлтэй боллоо (тэр бүхний тухай намайг гэх хүмүүсийг бодоод дэлгэрэнгүй бичих арга алга). Нөгөөтэйгүүр, дэлгэрэнгүй бичсэн ч гэлээ “амиа хорлоход хамжих хэрэг” (дашрамд хэлэхэд, гэмт хэргийн үүн шиг инээдтэй нэр үгүй. Энэ хуулийг бүрэн хэрэгжүүлбэл гэмт хэрэгтний тоо хэд дахин өсөх бол доо. Эмийн санчид, бууны дэлгүүрийн эзэд, сахлын хутганы худалдаачид – бүгд “мэдээгүй” гэж мэдүүлсэн ч гэлээ хүмүүс бидний бодол санаа үг хэл, нүүрний хувирлаар илрэх тул тодорхой хэмжээгээр сэжиг төрүүлсэн л байж таарна. Түүнээс гадна нийгэм, хууль цааз нь өөрөө хүний “амиа егүүтгэхэд туслах хэргийг” бүрэлдүүлнэ. Эцэст нь, амиа хорлоход тусалсан гэмт хэрэгтнүүдийн ихэнх нь зөөлөн сэтгэлт хүмүүс байдаг билээ.) бүрэлдэх үндэслэл угаасаа байхгүй билээ. Би тайвнаар бэлтгэлээ дуусгаад одоо үхэлтэй тоглож буй. Цаашид миний сэтгэл санааны байдал Мендельсоны дүрсэлсэнтэй ерөнхийдөө таарах болов уу.

Хүмүүс бид хүн-амьтад учир үхлийн өмнө адгуусан чанарын айдастай байдаг. Амьдрах хүч гэгч зүйл үнэндээ адгуусан хүч чадлын ондоо нэрнээс хэтрэхгүй. Би ч гэсэн тийм хүн-амьтдын нэг юм. Гэвч хоол унд, хайр дурлалын явдлаас уйдсаныг үзвэл адгуусан хүч чадлаа бага багаар алдаж буй бололтой. Би одоо мөс шиг тунгалаг, өвчилсөн мэдрэлийн ертөнцөд амьдарч байна. Урд орой би нэгэн биеэ үнэлэгч хүүхэнтэй түүний байрны түрээсийн төлбөрийн (!) тухай ярихдаа “амьдрахын төлөө амьдарч буй” хүмүүс бид хичнээн хөөрхийлөлтэйг голдоо ортол мэдэрч билээ. Хүмүүс бид амрыг сонгож үүрдийн нойронд умбаж чадах аваас, аз жаргалыг биш гэхэд ядаж амар амгаланг олох нь гарцаагүй. Гэвч би яг хэзээ амиа шийдэмгий хорлож чадах вэ гэдэг эргэлзээтэй байна. Ийм байдалд байгаа надад гагцхүү байгаль л урьд урьдынхаасаа улам үзэсгэлэнтэй санагдана. Байгалийн сайхныг хайрлан бишрэх авч амиа егүүтгэх гэж буй миний зөрчилд чиний инээд хүрэх болов уу. Гэвч үхлийн заагт очсон миний нүдэнд тусч буй учраас л байгаль ийм сайхан, үзэсгэлэнтэй билээ. Би хэн хүнээс илүүтэйгээр харж, хайрлаж бас ойлгож ухаарсан. Төдий хэмжээгээрээ илүү их зовлон амссан ч гэлээ, тэр бүхэндээ би их бага ч сэтгэл дүүрэн байна. Чамаас гуйя, энэ захиаг намайг өөд болсны дараа хэдэн жил хүмүүсийн хүртээл бүү болгоорой. Би өвчнөөр үхсэн мэт амиа хорлохгүй гэх газаргүй.

Нэмэлт:
Би Эмпэдоклын намтрыг уншаад бурхан болох хүсэл хэр эртнээс үүдэлтэйг мэдрэв. Энэ захиандаа би, ямартай ч ухамсарлаж буй хүрээндээ, өөрийгөө бурхан эс болгоно. Харин ч эсрэгээр, өөрийгөө дордын дорд хүмүүн болгоно. Хоёулаа хорин жилийн өмнө бодь модны нөмөрт Этнагийн Эмпэдоклын тухай маргаж хэлэлцсэнийг санаж байна уу? Тэр үед би бурхан болохыг хүсэгчдийн нэг байжээ.

Шёова 2 оны 7 сар (1927)

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
*1　цүбо – талбайн нэгж, 3.3 квадрат метр газар
*2　тавцан – англиар "spring board", оросоор "трамплин" гэх үгийг ийнхүү орчуулав. Герман-монгол толинд "үсрэх банз" гэсэн байна лээ...хэхэ
*3　Цогц судар – бурхан багшийн номлолын эхэн үеийн судар (яп. 阿含経, саскр. Āgama). Зарим сурвалжаас харахад "Эш судар" гэж орчуулдаг бололтой. Аль нь зөвийг мэдэхгүйучир мэддэг хүмүүс хэлж өгч туслаарай.

Я. Кавабата "Гал өөд явах тэр минь"

 

　Кавабата Ясүнаригийн алдартай "Алгын чинээ өгүүллэгүүд" түүврээс Зүүдчинд зориулж орчуулав :)

　Я. Кавабата "Гал өөд явах тэр минь"

　川端康成「火に行く彼女」
　Орчуулга: Сүрэн (япон хэлнээс)

　　Холоо, нуурын ус бүдэг гэрэлтэнэ. Хуучин цэцэрлэгийн өмхийрсөн устай цөөрмийг сартай шөнө харж буй мэт өнгөтэй ажээ. Нуурын цаад эргийн төгөл чимээгүй шатаж байлаа. Бадарсан галын тойрог харсаар байтал тэлж өргөжив. Ойн түймэр бололтой. Нуурын эргээр тоглоомон юм шиг хурдлах галын машин усны толионд тод тусна.

　　Уулын　бэлийг харлуулан хүмүүсийн цуваа зогсоо зайгүй дээш өгсөж ирнэ. Анзаартал, эргэн тойрны агаар чимээгүй, хатсан аятай гэрэлтэнэ. Тэртээ уулын хормой дахь хот тэр аяараа улаан галын далай.

　　Бүсгүй олон хүмүүсийг эвтэйхэн зөрж өнгөрөөд ганцаар доош уруудна. Уулын бэлийг тэр ганцаараа уруудаж явна. Дуу чимээ огт үгүй, сонин нам гүм ертөнц.

　　Шулуухан галын далай өөд явах түүнийг хараад миний дотор давчдав. Тэр үед үгээр биш ч гэлээ түүний сэтгэлтэй ийнхүү ярилцсан билээ.

　　- Чи яагаад ганцаараа уруудна вэ? Шатаж үхмээр байна уу?

　　- Үгүй, би үхэхийг хүсээгүй. Гэхдээ баруун талд таны гэр байгаа. Тийм учраас би зүүн зүг рүү явна.

　　Харах барааг галын дөл эзэгнэн дүрэлзэх ахуйд ганц хар цэг - түүний дүрс нүдийг минь хатгах адил өвтгөхөд би сэрэв. Нүдний булангаар нулимс урсаж байлаа.

　　Миний гэрийн зүг алхахыг ч үл хүснэ гэж хэлэхийг нь би хэдийнээ мэдэж байжээ. Гэвч түүний юу гэж бодох нь хамаагүй. Гагцхүү, би өөрийгөө хүчлэн түүний сэтгэл хөндийрч хөрсөнтэй эвлэрсэн дүр эсгэж байсан ч сэтгэлийнх нь хаа нэгтээ, намайг гэх ганц дусал үлдсэн хэмээн бодож явахыг хүссэн билээ. Түүний бодит хүсэл сэтгэлтэй огт холбоогүй, өөрийн дураар ийнхүү бодохыг зорьсон юм. Өөрийнхөө эл байдлыг шорвогоор шоолсон ч гэлээ нууцхан энэ горьдлогоо амьд үлдээхийг хүссэн билээ.

　　Гэтэл ийм зүүд зүүдэлнэ гэдэг түүнд намайг гэх ширхэг ч сэтгэл үлдээгүй гэж би өөрөө, сэтгэлийнхээ өнцөг булан бүрээр итгэчихсэн хэрэг үү?

　　Зүүд гэдэг миний сэтгэл. Зүүдэн дэх түүний сэтгэл нь, миний ургуулсан түүний сэтгэл. Миний л сэтгэл юм. Мөн зүүдний сэтгэлд бардам зан, нэрэлхүү араншин үгүй билээ.　

　　Ийнхүү бодон гунигт автав.
　　(1924)

Р. Акүтагава "Бурхдын инээмсэглэл" (төгсгөл)

　　　

　　Органтино дахиад загалмайгаар өөрийгөө хэрээслэв. Гэвч өвгөн энэхүү үйлдэлд нь айж буй төрх үзүүлсэнгүй.
　　- Би ад чөтгөр биш. Энэ хаш зүүлт, илдийг хар даа. Тамын галд хатаагдсан бол ийм ариун тунгалаг байж чадах уу? Тиймээс хараал ерөөл уншихаа одоо боль доо гэхэд Органтино аргагүйдэж, дургүйцсэн янзтай гараа зөрүүлэн өвгөнтэй хамт алхаж эхлэв.
　　- Чи тэнгэрийн эзний сургаалийг түгээхээр ирсэн гэв үү? хэмээн өвгөн аажуухан ярьж эхлэв. “Муу хэрэг биш ч байж магад. Гэвч Дэүсү энэ оронд ирсэн ч эцэстээ ялагдах нь гарцаагүй".
　　- Дэүсү бол бүхнийг чадагч их эзэн. Дэүсү... гэж эхэлснээ Органтино сая л сэхээ авсан янзтай энэ нутгийн итгэгчидтэй харьцдаг шигээ эелдгээр ярьж эхлэв:
　　- Дэүсийг ялах нь үгүй билээ.
　　- Хэрэг дээрээ гэвч ялах л болно. Сонс доо. Харь холоос энэ нутагт ирэгсэд Дэүсүгээр тогтохгүй. Күнз, Мэнз(*11 ), Жуанз(*12) гээд хятадаас олон суут сэтгэгчид ирсэн юм. Тэр үед япон орон маань дөнгөж төрөөд байлаа. Хятадын гүн ухаантнууд Бумбын (Дао) сургаалиас гадна энэ оронд У улсын(*13) торго, Цинь улсын(*14) хаш чулуу гээд янз бүрийн зүйл, эд юмсыг авчирсан. Үгүй ээ, үнэт эрдэнэсээс ч илүү үнэтэй, эрхэм нандин үсэг мөн авчирсан юм. Гэхдээ тэглээ гээд хятад биднийг эрхшээлдээ оруулж чадсан уу? Жишээ нь, бичиг үсгийг хар даа. Үсэг биднийг эрхшээлдээ оруулах бус, бидний эрхшээлд орсон юм. Дээхнэ, би яруу найрагч Какиномотоно Хитомарог(*15) таньдаг байлаа. Түүний зохиосон Танабата шүлэг өдийг хүртэл энэ улсад өвлөгдсөөр буй, уншаад үзээрэй. Хятад домгоос сэдэвлэсэн авч тэнд үхэрчин хүү, нэхмэлчин охин байхгүй. Тэр шүлгэнд өгүүлэх дурлалт хос бол Тэнгэрийн охин од, дамнуур од(*16) хоёр бөлгөө. Тэр хоёрын дэрний дэргэдүүр хятад нутгийн Шар мөрөн, Хөх мөрний давалгаа бус, энэ нутгийн гол горхин адил ариун тунгалаг Тэнгэрийн голын(*17) долгио сонсдож байсан билээ. Ингэхэд би шүлэгний тухай бус үсэгний тухай ярих ёстой.

　　Хитомаро тэр шүлгээ тэрлэхдээ хятад ханз үсэг хэрэглэсэн. Гэвч тэр нь утга бус дуу авиаг тэмдэглэх үсэг байсан юм(*18) . “Шюү” дуудлагатай, “завь” утгатай ханз орж ирсэний дараа ч япон “завь” гэдэг үг үргэлж “завь” хэвээрээ л байсан. Эс тэгвээс бидний хэл хятад хэл болж өөрчлөгдөх байлаа. Энэ нь мэдээж Хитомаро гэхээс Хитомарогийн сэтгэлийг хамгаалах энэ нутгийн эзэн сахиус бидний хүч юм. Түүгээр ч үл барам хятадын сэтгэгчид энэ улсад уран бичих урлаг (calligraphy) хүртэл уламжилсан. Күүкай, Доохүү, Сари, Гоозэй(*19) - хүний нүднээс далдуур би тэднийг үргэлж эргэж тойрдог байлаа. Тэд хятадын бэхээр бичих урлагийг үлгэр жишээ болгож байв. Гэвч тэдний бийрний үзүүр яваандаа шинэ үзэсгэлэнг төрүүлсэн билээ. Нэг л мэдэхэд тэдний үсэг Ван Си-чжи, Чжу Сүй-ляны(*20) үсэг биш, япон үсэг болсон байлаа. Бидний ялсан нь зөвхөн үсгээр тогтохгүй. Бидний амьсгал далайн салхин адил Күнзийн сургаалийг хүртэл зөөлрүүлж чадсан. Энэ нутгийн хүмүүсээс асуугаад үзээрэй. Бурхад сахиус бидний уур хилэнг амархан бадраах Мэнзийн сургаальтай ном усан онгоцонд ачвал тэр онгоц заавал живнэ хэмээн тэд итгэдэг юм. Үнэндээ салхины сахиус бурхан Шинадо өдий хүртэл нэг ч удаа тийнхүү тоглон тохуурхаж байгагүй билээ. Гэвч хүмүүсийн энэхүү итгэлээс нь энэ нутгийн уугуул бидний хүч чадлыг өчүүхэн боловч мэдэрч болно. Та тэгж эс бодно гэж үү?
　　Органтино өвгөний царай өөд үл ойлгосон янзтай харав. Даанч энэ улсын түүхийг мэдэхгүй тул өвгөний уран цэцэн үгсийн хагас нь түүний хувьд талаар болж өнгөрөв.
　　- Хятадын гүн ухаантан мэргэдийн дараа энэтхэгээс Сиддхарта хаан хүү ирсэн билээ. Өвгөн үгээ үргэлжлүүлэн замын дагуу ургах сарнай цэцгийг таслан аваад баясгалантайгаар үнэрлэв. Харин сарнайг тасалсан авч сайхан цэцэг ишиндээ хэвээр үлдэв. Гагцхүү өвгөний гар дахь сарнай өнгө, хэлбэр адил боловч манан бүрхсэн мэт униартан харагдана.
　　- Буддаг мөн адил хувь заяа хүлээж байлаа. Гэвч энэ бүгдийг тоочно гэдэг таныг уйтгарт унагахын нэмэр. Гагцхүү Бонжи сүйракү(*21) сургаалийг анхаарч болгоогоорой. Тэр сургаалийн дагуу Оохирүмэмүчи бол Дайничи Нёрай-тай(*22) адилхан хэмээн энэ нутгийн хүмүүс итгэсэн юм. Энэ нь Оохирүмэмүчигийн ялалт уу? Эсвэл Дайничи Нёрайгийн ялалт уу? Эдүгээ энэ орны хүмүүс Оохирүмэмүчиг мэдэхгүй, харин Дайничи Нёрайг олонх нь мэднэ гэж үзье. Гэлээ ч тэдний зүүд нойрондоо харах Дайничи Нёрайгийн дүр энэтхэг бурхан бус Оохирүмэмүчигийн төрхтэй байхгүй гэж үү? Би Шинран, Ничирэн(*23) нартай хамт сал модны цэцгийн нөмөрт алхаж явлаа. Тэдний чин сэтгэлээсээ итгэж шүтэх бурхан нь толгойдоо гэрэлт тойрогтой хар хүн (энэтхэг хүн) байгаагүй. Аядуу зөөлөн, сүр жавхлан төгөлдөр Жёогүү Тайшигийн(*24) ахан дүүс шиг төрхтэй байсан. Гэвч амласаныхаа дагуу удаан яриагаа үүгээр өндөрлөе. Гагцхүү, Дэүсү шиг манай нутагт ирэх нь олон ч, ялсан нь үгүй гэдгийг л уламжлах гэсэн билээ.

　　- Түр азнаарай, та ийнхүү ярьж байвч гээд Органтино яриаг нь таслан үг хавчуулав. "Өөнөөдөр л гэхэд хоёр, гурван самүрай нэгэн зэрэг манай номд орсон шүү".
　　- Хэд ч хамаагүй орж байг ээ. Зөвхөн номд орсныг хэлэлцвэл энэ нутгийн ихэнх хүмүүс аль хэдийнээ Сиддхарта хөвүүний сургаалийг хүлээж аваад байна. Гэвч бидний хүч чадал устгаж үгүй хийхэд үл оршино. Бидний хүч гаднаас ирсэн бүхнийг өөрчилж өөрсдөө шинээр бүтээхэд буй хэмээгээд өвгөн барьж байсан сарнайгаа шидэв. Сарнай гараас нь холдов уу үгүй юу үдшийн бүрийд дорхноо уусан алга болов.
　　- Тийм үү, өөрчлөн бүтээх хүч чадал уу? Гэвч тэр бол зөвхөн та нарт заясан чадал биш болов уу. Ямар ч орон... жишээ нь грекийн бурхад гэгдэх, тэр улсын бузар савдгууд...
　　- Агуу Пан өөд болсон. Гэхдээ дахин сэхэж магадгүй. Гэвч бид таны харж буйгаар өдий хүртэл амьд л байна.
Органтино гайхан өвгөний царайг нүднийхээ булангаар харав.
　　- Та Паныг таньдаг байсан юм уу?
　　- Баруун нутгийн даймёо нарын хүүхдүүд өрнө зүгээс авчирсан хөндлөн үсэгтэй номд бичсэн байна лээ(*25) ... Саяын ярианы тухайд, өөрчлөн бүтээх чадал зөвхөн биднээр хязгаарлагдахгүй ч сэрэмж алдаж санаа амарч болохгүй шүү. Харин ч эсрэгээрээ, тийм учраас л болгоомжтой бай хэмээн хэлмээр байна. Бид эртний бурхад шүү. Грекийн бурхадтай адил энэ дэлхийн үүр хаяарах цагийг харсан нь бид билээ.
　　- Гэлээ ч Дэүсү ялах ёстой.
　　Органтино хэлсэн үгээ гөжүүдээр дахин давтав. Гэвч өвгөн сонсоогүй аятай яриагаа аядуу үргэлжлүүлсээр байлаа:
　　"Би дөрөв, таван өдрийн өмнө баруун эрэгт буусан грек далайчинтай таралдав. Тэр эр бурхан биш, жирийн нэгэн хүн. Би тэр далайчинтай сартай шөнө эргийн хадан дээр сууж янз бүрийн яриа сонсов. Ганц нүдтэй бурханд баригдсан тухай, хүнийг зэрлэг гахай болгодог охин тэнгэрийн тухай, сайхан хоолой заяасан загасан биетэй лусын дагинасын тухай... чи тэр эрийн нэрийг мэдэх үү? Тэр эр надтай тааралдсан цагаасаа хойш энэ нутгийн уугуул хүн болж хувирсан юм. Одоо бол нэр алдраа Юривака(*26) хэмээдэг гэсэн. Учир иймд та ч бас сэрэмжтэй байгтун. Дэүсү заавал ялна хэмээн баттай хэлэх аргагүй. Тэнгэрийн эзний сургааль хичнээн дэлгэрсэн байлаа ч ялна гэж баттай хэлэх аргагүй".
　　Өвгөнийн дуу аажмар намуун болов.
　　- Юмыг яаж мэдэхэв, Дэүсү өөрөө энэ нутгийн хүнд хувирч юу магад. Хятад, Энэтхэгээс ирсэн бүхэн өөрчлөгдсөн. Өрнөөс ирэх нь ч өөрчлөгдөнө. Бид моддын дунд байна. Гүехэн усны урсгалд байна. Сарнайн цэцгээр наадах салхинд ч байна. Сүмийн хананд хорогдох үдшийн гэрэлд байна. Хаана ч, хэзээ ч, бид байна. Болгоомжтой бай. Сэрэмжтэй бай...
　　Дуу нь сонсогдохоо болиход өвгөн үдшийн харанхуйд сүүдэр уусах мэт алга болов. Тэр даруй сүмийн цамхгаас хөмсгөө зангидсан Органтиногийн дээр Аve Maria хонхон дуу эгшиглэн цуурайтав.

*　*　*　*　*
　
　　Нанбанжи сүмийн падрэ Органтино – үгүй ээ, Органтиногоор тогтохгүй, лам өмсгөлийнхөө урт хормойг чирсэн өндөр хамартай, хүрэн үстэй хүмүүс үдшийн гэрэл тусах лавр, сарнайн зэрэглээн дунд хос бёобү(*27) халхавч руугаа буцаж оров. Японы боомтод Өмнөд Зэрлэгүүдийн усан онгоц(*28) орж буйг зурсан, гурван зуун жилийн тэртээх бёобү халхавч руу буцаж орлоо.
　　Баяртай, падрэ Органтино! Та андуудтайгаа японы далайн эргээр алхан, алтан тоосны мананд тугаа өргөсөн Өрнийн Зэрлэгүүдийн өндөр хөлөг онгоцыг ширтэн харна. Дэүсү ялах уу, Оохирүмэмүчи ялах уу – үүнийг эдүгээ ч амархан тогтоох аргагүй байх. Гэвч хэзээ нэгэн цагт бид тогтоох болно.
　　Өнгөрч улирсны тэр эргээс биднийг тайвнаар хараарай. Та бёобү зурагнаа нохой хөтлөх ахмад, шүхэр барих хар арьст хүүгийн хамт мартахын нойронд гүнээ умбасан ч гэлээ далайн хаяанаа шинээр гарч ирэх бидний хар хөлөг онгоцны галт чулуун сумны(*29) дуунаар зүүднээсээ сэрэх цаг ирэх нь гарцаагүй билээ. Тэр болтол баяртай, падрэ Органтино! Баяртай, Нанбанжи сүмийн Үрүган батэрэн(*30) !　

　　Тайшёо 10 оны 12 сар (1921) 

---------------------------------------------------------------------

(*11)　Мэнз – эртний хятадын нөлөө бүхий сэтгэгч, МЭӨ 372-289, Күнзийн сургаалийг баримтлагч. Соц үед хэвлэгдсэн философийн толиос харахад дээхэн оросуудын галиглахыг дууриаж “Мэн-цзы” гэж бичдэг байж. Күнзийн нэрийг монголчууд хэрхэн галиглах уламжлалтайг бодон Мэнз гэж буулгалаа.
(*12)　Жуанз – эртний хятадын сэтгэгч, даосизмын үндэслэгчийн нэг. Соц үеийн философийн тольд “Чжуан-цзы” гэж байгаа ч сүүлийн үед Жуанз гэж буулгах нь олонтаа. Түүний философид зүүдний нөлөө их, тэр тухай сонирхвол эндээс: http://igaa.blogspot.jp/2008/01/blog-post_15.html.
(*13)　У улс – уламжлалт хятад ханзаар 東吳, хялбарчилсан ханзаар 东吴, Гурван улсын үеийн нэг улс, м.э. 222-280.
(*14) Цинь улс – хятадыг нэгтгэж чадсан эртний улс, м.э.ө. 778-207, Цагаан хэрэм барих ажил энэ улсын үед эхэлсэн.
(*15) Какиномотоно Хитомаро – нэрт яруу найрагч. Бүтээл нь эртний яруу найргийн дээж “Түмэн навчсын цоморлиг” буюу “Манъёошүү”-д орсон.
(*16) Тэнгэрийн заадасын хоёр талд байрлах Тэнгэрийн охин од (хэдрэг од) болон Дамнуур од (хэнгэрэг од). Англиар Vega, Altair гэдэг, оросоор Альтаир & Вега.
(*17) Тэнгэрийн гол – тэнгэрийн заадасыг японоор 天の川 (аманогава) гэдэг, утга нь “Тэнгэрийн гол”.
(*18) “Түмэн навчны цоморлиг” (“Манъёошүү”) бичигдэх үед хятад ханзыг утга бус, дуудлагыг нь голлон хэрэглэж байв. Тэрхүү авиа үсгийг “манъёгана” гэж нэрлэдэг. Яваандаа зарим хятад ханзыг хялбаршуулан хэрэглэснээр “кана” үсэг бий болж, орчин цагийн катакана, хирагана үсгийн суурь тавигдсан.
(*19) 空海 Күүкай (770-835) – Хэйн үеийн алдартай лам. Шашин, соёл, нийгмийн томоохон зүтгэлтэн. 804 онд хятадын Тан улсад сурахаар одож уран бичгийн мастер хэмээн алдаршсан. 道風 Доохүү (925-996), 佐理 Сари (933-988), 行成 Гоозэй (971-1027) – уран бичгийн нэрт мастерууд.
(*20) 王羲之 Ван Си-чжи (303-379), 遂良 Чжу Сүй-лян (597-658) – эртний хятадын уран бичгийн нэрт мастерууд.
(*21) 本地垂迹 Бонжи Сүйжякү – японд бурханы шашин дэлгэрэх үед гарч ирсэн номлол. Японы уламжлалт шинто шүтлэг, бурханы шашин хоёрыг нийлүүлж тайлбарладаг. Товчхондоо бурханы шашны бурхад, бодьсадва нар хүн ардад туслахын тулд дүрээ хувилгаж, Найман живаа сахиус савдагийн дүрээр японы энд тэнд үзэгдэнэ гэдэг. Хүмүүс Шинто шүтлэгийн бурхад сахиусыг бурханы шашны бурхдын хувилгаан дүр гэж итгэхийг "бурханы шашны ялалт” гэж үзэх уламжлалтай ч Акүтагава эсрэгээр бурхны шашны сургаалийг ард түмний уламжлалт шүтлэг даван дийлсэн хэмээн үзжээ.
(*22) Дайничи Нёрай – санскрит нэр нь Махавайрочана, монголоор Машид Гийгүүлэгч Намнан бурхан, япон нэрийг махчилан орчуулбал “Их нарны бурхан”.
(*23) 親鸞 Шинран (1173-1262) – нэртэй лам, бурхны шашны Жёодо (浄土) урсгалыг үндэслэгч. Жёодо урсгалд Амида (төвдөөр Одбагмид, монголоор Цаглашгүй гэрэлт) бурхны сургааль голлодог бөгөөд японд нэлээд өргөн тархсан . 日蓮 Ничирэн (1222-1282) – нэртэй лам, Ничирэншү сургуулийг үндэслэгч.
(*24) Шёотокү Тайши (574-621) – Асүка үеийн японы эрх баригч хунтайж. Бурханы шашин идэвхтэй дэлгэрүүлж олон сүм байгуулсан. 17 зүйлээс бүрдэх "Японы үндсэн хууль" баталж улс төр, засаг захиргааны ихээхэн өөрчлөлт хийсэн гавьяатай.
(*25) 1582 онд Кюүшүү арлын загалмайтны шашинд шүтэх гурван ноён (даймёо) хөвгүүдээ сургахаар Ром явуулж, тэд 1590 онд нутагтаа эргэж ирсэн. Хөндлөн үсэгтэй ном - япон ном босоо үсэгтэй тул өрнийн номыг ийнхүү нэрлэж байв.
(*26) Юривака – Японы эртний үлгэр домгийн баатар. Юривакагийн тухайн домгийг “Одиссэй” туулийн баатар Улисстай холбоотой гэх таамаг байдаг. Зохиолч, шүүмжлэгч Цүбоүчи Шёоёо (1859-1935) Ulysses нэрийн япон дуудлага нь Юривакатай төстэй (“вака” нь “залуу” гэх утгаатай дагавар), домгийн зарим хэсэг Одиссэйд гардаг үйл явдалтай давхардах тул Юривакагийн домог Одиссэйгээс эхтэй хэмээх таамгийг 1906 онд уран зохиолын сэтгүүлд дэвшүүлсэн байдаг.
(*27) бёобү – өрөөг зааглах эвхмэл модон халхавч, японы уламжлалт байшин барилгын салшгүй хэсэг. Цаасаар бүрхэж төрөл бүрийн зургаар чимдэг тул өрөөг зааглаж хуваахаас гадна гоёл чимэглэийн үүрэгтэй (дээрх зураг).
(*28) 南蛮船 Нанбансэн – махчилан орчуулбал “Өмнөд зэрлэгүүдийн усан онгоц”. Мүромачигийн сүүл үеэс Эдо үе хүртэл өмнө зүгээс японд ирсэн Испани, Португалийн хөлөг онгоцыг ийнхүү нэрлэж байв. Голландаас ирэх онгоцыг “Коомоосэн” (紅毛船) буюу “Хүрэн үст хүмүүсийн хөлөг онгоц” гэж байсан боловч хожим гадаад онгоцыг нийтэд нь “Нанбансэн” гэх болсон.
(*29) Хар хөлөг онгоц – 1853 онд японд ирж, их буугаар сүрдүүлэн улсаа нээхийг тулгасан америкийн усан цэргийн ахмад М.Пэрригийн онгоц.  Япон хүч мөхсдөж аргагүйн эрхэнд улсаа нээсэн тул 200 гаруй жил үргэлжилсэн гадаад ертөнцөөс хаалттай Эдо (1603-1868) үе дуусч, улс төр, хууль, боловсрол, цэргийн зохион байгуулалтыг барууны маягаар өөрчлөн шинэчлэх Мэйжи үе эхэлсэн. Галт чулуун сум - их бууны сумыг тухайн үед ийнхүү нэрлэж байв.
(*30) Үрүган – португаль Органтино нэрийн япон дуудлага. Батэрэн - портуль “padre” буюу "загалмайтны шашны лам" гэх үгийн япон дуудлага.

Р. Акүтагава "Бурхдын инээмсэглэл" II

　　Гайхаж балмагдсан Органтиногийн өмнө японы Bacchanalia илбэ зэрэглээ мэт гарч ирэв(*7). Тэрээр улаан галын гэрэлд эртний хувцастай япончууд бие биедээ сакэ аягалан тойрог болон сууж буйг харав. Тойргийн голд эмэгтэй - өдийг хүртэл японд үзээгүй нуруулаг, чамбай сайхан биетэй бүсгүй - хөмрүүлж тавьсан торхон дээр ухаангүй бүжиглэж буйг харав. Мөн торхны ард хүдэр чийрэг эр уул овоо мэт сүндэрлэн зогч буйг харав. Тэрхүү эр мөчрөөс нь хаш эрдэнэс, толь зэргийг унжуулсан, үндсээр нь сугалсан бололтой сакаки(*8) модыг өндөрт өргөн барьж, ихэмсэг агаад тайван зогсоно. Тэдний эргэн тойронд хэдэн зуун тахиа сүүл, залаагаа шөргөөлдөн гүйлдэж, тувт хөгжилтэйгээр дуулан донгодоцгооно. Цаад талд нь... Органтино ахин дахин нүдэндээ итгэсэнгүй. Цаана нь агуйн хаалга шиг ганц том хад шөнийн мананд сүндэрлэн байлаа.
　　Торхон дээрх бүсгүй зогсолтгүй бүжиглэсэн хэвээр. Үсэндээ боосон усан үзмийн ороонго тэнгэрт намиран хийснэ. Хүзүүндээ зүүсэн хаш чулуун сондор нь мөндөр шаагин орох мэт шажигнана. Мөн бүсгүй гартаа барьсан хулсны мөчрөө тал тал тийш сэвж салхи гаргана. Тэр ил гарсан цээж нь! Бамбарын улаан гэрэлд туярах хөхний толгой нь дур хүслийн билэгдэл мэт Органтинод санагджээ. Тэрээр Дэүсүд мөргөн харцаа бууруулах гэж байдгаараа хичээв. Гэвч бие нь ямар шидэт хүч эсхүл хараалын хүлээсэнд автсан юм, өчүүхэн ч хөдөлж эс чадна.

　　Тэгтэл илбэ зэрэглээ мэт харагдах тэрхүү хүмүүсийг гэнэт нам гүм бүрхжээ. Торхон дээр бүжиглэх бүсгүй ч сэхээ орсон янзтай ухаангүй бүжиглэхээ болив. Үгүй, уралдан донгодож байсан үй түмэн тахиа хүртэл энэ мөчид бүгд хүзүүгээ сунган, нэгэн зэрэг дуугаа хурааж чимээгүй болцгоов. Энэ нам гүмийн дунд үүрдийн үзэсгэлэнт эмэгтэй хүний хоолой хаанаас ч юм сүр жавхлантай дуулдав:
　　- Намайг энд нуугдах хооронд газар дэлхий түнэр харанхуйд автсан бус уу? Гэтэл бурхад хөгжилтэйгээр инээн баясах нь юу билээ?
Тэр дуу шөнийн тэнгэрт уусан алга болохуйяа торхон дээрх бүсгүй эргэн тойрноо зэрвэс тойруулж харснаа санаснаас зөөлөн дуугаар ийн хариулав:
　　 - Танаас илүү хүчтэй, шинэ бурхан ирсэн тул баярлаж буй билээ.
Тэр шинэ бурхан гэдэг нь Дэүсийг хэлж байж магад – Органтинод тэрхэн зуур ийм найдлага төрж　хачин сониноор хувирч хувьсах зэрэглээ цааш хэрхэн өөрчлөгдөхийг сонирхсон нүдээр ажиглав. Нам гүм хэсэгтээ бүгдийг хүрсэн байлаа. Гэнэт тахиан сүрэг нэгэн зэрэг донгодов уу гэтэл шөнийн харанхуй мананг тогтоон хааж байсан бололтой агуйн гүн дэх хадан хаалга зүүнээс баруун руу аажим гулсан нээгдэв. Тэр хаалганы завсраар үгээр хэлэхийн аргагүй үзэсгэлэнт гэрэл усан галав лугаа үерлэн урслаа.
　　Органтино орилох гэв. Гэвч хэл нь хөдөлсөнгүй. Органтино зугтах гэв. Гэвч хөл нь хөдөлсөнгүй. Тэрээр энэ их гэрэлд толгой нь хүчтэй эргэж буйг мэдэрэхээс цаашгүй ажээ. Мөн тэр гэрлийн дунд эр, эм олон хүмүүсийн баярлан угтах дуу газраас тэнгэрт хүртэл хадан цуурайтна.
　　- Оохирүмэмүчи! Оохирүмэмүчи! Оохирүмэмүчи!
　　- Шинэ бурхан байхгүй! Шинэ бурхан байхгүй!
　　- Тантай тэрсэлдсэн бүхэн мөхнө!
　　- Хараарай, харанхуй алга болохыг хараарай !
　　- Хараа хүрэх газар ... таны уулс, таны ой мод, таны гол мөрөн, таны хот тосгон, таны тэнгис далай байна.
　　- Шинэ бурхан байхгүй. Бүгд таны зарц боол.
　　- Оохирүмэмүчи! Оохирүмэмүчи! Оохирүмэмүчи!
　　Ийн олны шуугиан дуунд Органтиногийн хүйтэн хөлс чийхарч, зовиуртайгаар юу ч юм орилоод байсан газраа тэсэлгүй муужирч унав...

　　Тэр шөнийн гурав дахь харуулын(*9) алдад Органтино арай хийж ухаан оров. Түүний чихэнд бурхадын дуу одоо хэр хангинасан хэвээр. Гэвч орчноо тойруулан харвал сүмийн хоосон танхимд бүнхэрээс унжих дэнлүү л ханын зургийг бүдэг бадаг гэрэлтүүлсэн хэвээр байлаа. Органтино ёолон босч мөргөлийн ширээнээс холдов. Хий үзэгдэл ямар утгатай болохыг тэрээр ойлгож ядна. Гэсэн ч хий үзэгдлийг түүнд Дэүсү харуулаагүй гэдгийг л баттай мэдэх ажээ.
　　- Энэ улсын сахиус савдагтай тэмцэх нь...
Органтино алхаж эхлээд нэг мэдэхнээ өөрөө өөртэйгээ аяархан ярьж эхлэв:
　　- Энэ улсын хүч савдагтай тэмцэх нь миний санаснаас хавьгүй хэцүү ажээ. Ялах уу, аль эсвэл ялагдах уу...
Энэ мөчид чихэнд нь нэгэн шивнээ сонсдов:
　　- Ялагдана!
Органтиногийн дотор эвгүйрч дуу гарсан зүг рүү цоо ширтэв. Гэвч бүдэг харанхуйд сарнай, алтан харгана цэцгээс өөр хүний төрхтэй төстэй юу ч харагдсангүй.

*　*　*　*　*

　　Дараа өдрийн үдэш Органтино Нанбанжи сүмийн цэцэрлэгээр алхаж явлаа. Цэнхэр нүдэнд нь баярын өнгө тодорно. Өнөөдөр, нэг өдрийн дотор гурав, дөрвөн япон самурай итгэгчдийн эгнээнд элссэн учраас тэр билээ. Цэцэрлэгт чидун, лаврын мод үдшийн гэрэлд дүнсийн сүндэрлэнэ. Нам гүмийг эргэн ирж буй сүмийн тагтааны тэнгэрт далавчаа дэвэх дуу л үргээнэ. Сарнайн үнэр, элсний чийг... бүгд яг л далавчтай сахиусан тэнгэрүүд “хүний охидын гоо сайхныг хараад” эхнэр авахаар бууж ирсэн эрт цагийн тэр нэгэн өдрийн үдэш лүгээ амарлингуй байлаа(*10).
　　- Ариун загалмайн гэгээн гэрлийн өмнө японы бузар сахиус савдаг хүртэл бууж өгөхөөс өөр аргагүй бололтой. Гэвч өчигдөрийн тэр үзэгдэл? Үгүй ээ, тэр бол хий үзэгдлээс хэтрэхгүй. Гэгээн Антониод хүртэл ад чөтгөр тийм хий үзэгдэл үзүүлж байсан бус уу? Өнөөдөр хэд хэдэн шинэ итгэгчтэй болсон нь үйл хэрэг маань үнэн зөв болохын баталгаа билээ. Яваандаа энэ орны өнцөг бүрт тэнгэрийн эзний сүм хийд сүндэрлэн босох биз ээ.
　　Ийн бодолд автан Органтино улаан элсэн жимээр алхаж байлаа. Гэнэт араас нь хэн нэгэн мөрөн дээр нь аяархан алгадав. Органтино даруй эргэж хартал зам дагуу ургах моддын нялх ногоон навчис дээр үдшийн гэрэл л сүүмийн тусч байлаа.
　　- Эзэнтэн минь, хамгаалж хайрла!
Ийнхүү бувтнаад Органтино ирсэн замаараа буцав. Гэнэт, хэзээ дөхөж ирсэн юм, хажууд нь урьд шөнийн хий үзэгдлийн хүмүүстэй адил хүзүүндээ хаш чулуун гоёл зүүсэн өвгөний манан бүрхсэн мэт униартсан дүрс зэрэгцэн алхаж явлаа.
　　 -Хэн бэ чи?
Гайхсан Органтино өөрийх эрхгүй зогсов.
　　- Би юу? Хэн ч байсан яахав. Энэ орны бурхад сахиусын нэг нь.
Өвгөн инээмсэглэн найрсгаар ийнхүү хариулаад
　　- Хамт алхъя. Би чамтай хэсэг хөөрөлдөхөөр гарч ирсэн юм гэв.

(төгсгөл дараагийн бичлэгт)

---------------------------------------------------

(*7) Дараах үйл явдал японы уламжлалт шинто шашны домогт тулгуурна. 8-р зуунд бичигдсэн 3 боть эртний шидэт түүхэн домгийн эмхэтгэл “Кожики”-д өгүүлсэнчлэн, Нарны бурхан Аматэрасү (өөр нэр нь Охирүмэмүчи) Сүсаноо бурхны балмад явдалд дургүйцэн тэнгэрийн хаданд нуугдахад Их тэнгэр, газар дэлхийг түнэр харанхуй нөмрөв. Тиймд Найман живаа бурхад мөнх шөнийн хамаг тахиаг цуглуулан нэгэн зэрэг донгодуулж, Амэно Үзүмэ бурхан тэнгэрийн хадны өмнө бүжиглэж, гайхан бишрэхийн дүр үзүүлэн энгэрээ задгайлж хөхнийхээ толгойг ил гаргав. Үүнд Найман живаа бурхад инээлдэн хөгжилдөж, их тэнгэрийн хөндий тэр аяараа хөдлөн доргижээ. Гаднах явдлын дуу чимээ Аматэрасү бурханд сонин санагдаж хадны цаанаас “Намайг энд нуугдахад бүх Тамано Хара, хамаг улс битүү харанхуйд автсан гэж бодсонсон. Найман живаа бурхад юунд инээлдэнэ вэ” хэмээсэнд Амэно Үзүмэ “Танаас агуу бурхан буйд бид инээлдэн баясна” гэж хариулжээ. Аматэрасү бурхан сонирхон хаднаасаа гарахад Их тэнгэрийн хөндий, газар дэлхий дахин гэрлээр бялхав.
(*8) 榊 сакаки – уламжлалт шинто шүтлэгийн ариун мод.
(*9) Гурав дахь харуул – дээр үед шөнийг нийт таван харуул буюу хэсэгт хувааж байсан. Гурав дахь харуул нь 23:00-01:00 юмуу 00:00-02:00 цагийг заана.
(*10) Зохиолч хуучин гэрээний шүлгийг чөлөөтэй өөрчлөн иш татжээ (6-р бүлэг, 2-р шүлэг)

Р. Акүтагава "Бурхдын инээмсэглэл" I

Р. Акүтагава "Бурхдын инээмсэглэл"
Орчуулга: Сүрэн (япон хэлнээс)

　　Хаврын нэгэн үдэш падрэ Органтино(*1) орхимжныхоо урт хормойг чирэн Нанбанжи(*2) сүмийн цэцэрлэгээр ганцаараа зугаалж явлаа. Цэцэрлэгт нарс, агар моддын дунд сарнай, чидун, лавр гэх мэт өрнө зүгийн мод ургамал тарьсан байв. Модны мөчир бүүдийн харагдах үдшийн гэрэлд дэлбээлж эхэлсэн сарнай цэцгээс үл мэдэг анхилуун үнэр ханхлана. Тэр нь цэцэрлэгийн нам гүм байдлыг японы гэх аргагүй, ер бусын дур булаам увдистай болгож байлаа.
　　Органтино ганцаар бодолд автан улаан элсэн жимээр алхана. Ром хотын Гэгээн Пётрын сүм, Лиссабоны боомт, рэбэйкагийн(*3) аялгуу, буйлсын амт, “Их эзэн, сэтгэлийн толин” (*4) дуулал... ийн олон дурсамж энэхүү улаан үст санваартны сэтгэлд нутаг усаа үгүйлэн санах гунигийг нэг л мэдэхэд авчирсан байжээ. Гунигаа сарниулахын тулд тэрээр Дэүсүгийн (Иисүс Христос) алдрыг давтан дуудав. Гэвч гуниг нь алга болох бүү хэл өмнөхөөсөө бүр илүү хүчтэй цээжийг нь давчдуулна. “Энэ орны байгаль сайхан” хэмээн Органтино гэмшингүй бодов.
　　“Энэ орны байгаль сайхан. Цаг агаар нь ч зөөлөн дулаан. Хүмүүс нь... гэхдээ энэ шар зүстэй одой нараас харууд хамаагүй дээр ч байж мэднэ. Гэвч зан чанарт нь элгэмсүү тал бий. Бас сүүлийн үед итгэгч нар ч хэдэн түм болж нэмэгдлээ. Нийслэл хотынх нь тэг голд ийм сайхан сүм хүртэл сүндэрлэн бослоо. Тэгэхээр энд амьдарна гэдэг тийм ч сайхан хэрэг биш гэлээ, бас тийм ч муухай хэрэг биш байлгүй дээ? Гэтэл би гэдэг амьтан үе үе уйтгар гунигт умбах юм. Лиссабондоо харья, энэ орноос холдъё гэж заримдаа хүснэ. Зөвхөн нутгаа санасандаа ингэж гуниглана уу? Үгүй ээ, үнэндээ Лиссабон биш байлаа ч энэ улсаас л холдож байвал хаашаа ч хамаагүй харьд очих юмсан гэж бодно. Хятад ч бай, Сиам ч бай, Энэтхэг ч бай... тэгэхээр миний уйтгар гунигийг зөвхөн нутаг усаа санагалзах сэтгэлээр тайлбарлах аргагүй нь... Би зөвхөн энэ орноос, энэ орноос л нэг өдөр ч атугай хурдхан холдохыг хүсээд байна. Гэвч... гэвч энэ орны байгаль сайхан. Бас цаг агаар нь ч зөөлөн дулаан...”
　　Органтино санаа алдав. Энэ үед түүний харц модны сүүдэрт ургах хөвдөн дээр унаж энд тэнд цайрч харагдах интоорын цэцгийн дэлбээд дээр санаандгүй тусав. Сакүра! Органтино гайхаж цочирдсон янзтай моддын хоорондох хар бараан зайг ширтэв. Тэнд дөрөв, таван дал модны дунд мөчрөө унжуулсан сакүрагийн цагаан цэцгэс зүүд зэрэглээ мэт униартан цайж байлаа.
　　- Эзэн минь өршөөж хайрла!
　　Органтино эгшин зуур загалмайгаар хэрээслэн өөрийгөө хамгаалахыг оролдов. Үнэхээр тэрхэн эгшинд үдшийн бүрэнхийд цэцэглэх унжгар сакүра (*5) түүнд төдий чинээ эвгүй, жигтэй харагдсан хэрэг. Жигтэй гэхээс энэ сакүра мод, түүнд ямар нэгэн шалтгаанаар түгшүүр төрүүлэх япон нутгийг бүхэлд нь төлөөлөх мэт санагджээ. Гэвч тэр даруй ламтан энэ бол ер бусын зүйл биш, жирийн л нэг сакүра болохыг олж харуут ичсэн аятай жуумалзаад ирсэн жимээрээ дуу гаргалгүй сулхан алхаагаар буцав.

* * * * * * * * *

　　Тэрээр гучин минутын дараа Нанбанжи сүмийн гол танхимд Дэүсүд мөргөл үйлдэж байлаа. Тэнд бүнхэрээс унжих дэнлүүнээс өөр юмгүй. Дэнлүүний гэрэлд танхимын ханын зураг дээрх Гэгээн Михаил тамын ад чөтгөртэй Моисейн цогцосыг булаацалдан тэмцэлдэнэ. Гэвч шөнийн сүүмгэр гэрлийн тусгалаас болов уу, эрэлхэг сахиусан тэнгэрийг хэлэлтгүй архиран уурлах ад чөтгөр хүртэл ердийнхөөсөө нэг л үзэсгэлэнтэй харагдана. Тэр нь тахилын ширээнд өргөсөн шинэхэн сарнай, алтан харгана цэцгийн анхилуун үнэрээс болсон ч байж мэдэх юм. Органтино тахилын ширээний ард сөгдөн сууж, тонгойсон чигтээ ийнхүү халуунаар мөргөл үйлдэж байлаа:
　　“Ивээл хайрлагч энэрэлт Дэүсү бурхан минь! Усан онгоцоор Лиссабоныг ардаа орхисноос хойш бүх амьдралаа тандаа зориулж ирлээ. Ямар ч бэрхшээл тохиолдсон байлаа, загалмайн гэгээн гэрлийг түгээхийн төлөө алхам ч арагш шантран гишгэлгүй үргэлж урагшилсаар ирсэн билээ. Энэ бүхэн ганц миний гавьяа хэрхэвч биш бөлгөө. Бүгд тэнгэрийн эзэн таны ивээл хайрын ач билээ. Харин японд амьдрахдаа миний зорьсон үйл хэчнээн хэцүү болохыг би мэдэж эхэлж байна. Энэ улсад... уул нууруудад нь ч, ой модонд нь ч, байшин эгнэсэн хотуудад нь ч, нэгэн далдын хүчин нуугдаж буй. Тэр хүчин зорьсон хэрэгт минь сэмхэн саад хийж байна. Эс тэгвээс би ямар ч шалтгаангүй ийнхүү уйтгар гунигийн ёроол уруу унана гэж үү? Харин тэр хүчин юу болохыг би ойлгож үл чадна. Ямар ч атугай тэр хүчин газрын судсаар гүйх гүний ус мэт энэ орон даяар урсан тарж байна. Юуны өмнө тэр хүчийг дарж давах хэрэгтэй, ивээлт Дэүсү минь! Нүгэлд автсан япончууд үүрд парайсогийн (диваажингийн) төгөлдөр сайхныг харах хувьгүй байж мэднэ. Үүний төлөө би хэдэн өдөр энэлэн шаналж байна. Таны үнэнч боол Органтинод зориг хатуужил хайрлагтун”
　　Энэ үед Органтинод азарган тахианы дуу сонсдох шиг санагдсан ч тэрбээр үл тоон мөргөлийн үгээ үргэлжлүүлэв:
　　“Би үйл хэргээ гүйцээхийн тулд энэ улсын уул нуруу, гол мөрөнд нуугдах тэр хүчин - магад хүний нүдэнд үл үзэгдэх, тэр сахиус савдагтай тэмцэх хэрэгтэй. Та минь Улаан тэнгисийн ёроолд Египтийн их цэргийг живүүлсэн билээ. Энэ улсын сахиус савдаг Египтийн их цэргээс доройтохгүй. Мөргөн гуйя, эртний зөн билэгчийг...”
　　Органтиногийн амнаас гарах мөргөлийн үг гэнэт тасрав. Тахилын ширээний хажууд гэнэтхэн тахиа хачин чангаар донгодох нь дуулдсан болоод тэр билээ. Органтино итгэж ядсан янзтай эргэн тойрноо тойруулж хартал түүний яг ард, цагаан сүүлээ сэгсийлгэн унжуулсан азарган тахиа тахилын ширээний дээгүүр цээжээ гэдийлгэн, дахин үүр цайсныг зарлах мэт чангаар донгодох бус уу?
　　Органтино босож харайгаад хоёр гараа сунган шувууг хөөж гаргахыг тэвдэн сандран оролдов. Гэвч хоёр, гурав гишгэснээ “Бурхан минь!” гэж амьсгаа тасалдан уулга алдаад, байсан газраа гэнэт хөшиж орхив.
　　Бүдэг харанхуй сүм хэзээ хаанаас орж ирсэн юм, тоолж баршгүй олон тахиагаар дүүрсэн байлаа. Тэд дээгүүр хөөрөн нисч, газраар хөөцөлдөн гүйх агаад ламын хараа хүрэх газар тэр аяараа тахианы залаан далай болсон байлаа.
　　-Бурхан минь, хамгаалж хайрла!
　　Органтино дахиад хэрээс татах гэв. Гэтэл яагаад ч юм гар нь бахиар хавчуулсан мэт өчүүхэн ч хөдөлсөнгүй. Аажмаар бамбарын галтай төстэй улаан гэрэл хаанаас ч юм тусч сүмийн доторхыг гэрэлтүүлэв. Органтиногийн амьсгаа нь давхцан түргэсэж, гэрэл тусахын зэрэгцээ эргэнд тойронд нь хүмүүс байгааг бүдэг бадаг ялгаж эхлэв.
　　Хүмүүсийн бараа харсаар байтал тодорлоо. Урьд өмнө үзэж хараагүй энгийн хувцастай эр, эм хүмүүс байлаа. Бүгдээрээ утсанд хэлхсэн хаш чулуун гоёлоор хүзүүгээ чимсэн агаад хөгжилтэйгээр инээлдэж байлаа. Сүмд багшрах тоолж баршгүй олон тахиа хүмүүсийн бараа тодронгуут өмнөхөөсөө бүр илүү чангаар дуулан донгодов. Энэ бүхэнтэй зэрэгцэн сүмийн хана - гэгээн Михаилын зурагтай хана - манан мэт шөнийн харанхуйд уусан алга болов. Оронд нь...

(үргэлжлэл дараагийн бичлэгт)

---------------------------------------------------

*1　Органтино – Gnecchi-Soldo Organtino (1530-1609), итали гаралтай түүхэн бодит хүн. 1570 онд японд ирээд Кёотод залмайтны шашин номолж байсан. Ода Нобүнагагийн итгэлийг олсноор 1581 онд япон дахь анхны католик сургууль байгуулсан.
*2　南蛮寺 Нанбанжи буюу Нанбандэра. Өргөн утгаараа 1549 онд загалмайтны эхний лам японд ирж, 1614 онд эрх баригч Токүгава Иэясү загалмайтны шашныг япон даяар хорих хүртэлх хугацаанд баригдсан загалмайтны модон сүмийг нийтэд нь ийнхүү нэрлэнэ. Нарийн утгаар нийслэл Кёото хотод 1576 онд баригдсан 3 давхар, япон маягийн сүмийг заана (дээрх зураг).
*3　рабейка – португаль rabeca буюу “хийл” гэдэг үгний япон дуудлага.
*4　Магтаал дууны (psalm) нэрийг махчилан орчуулав. Оросоор “Господь, зерцало души нашей”, англиар “Lord, the Mirror of my Soul”. 104-р магтаал дуу гэж тааж байгаа ч япон 讃美歌104-ийн орчуулгатай харьцуулахаар ондоо санагдаж эргэлзнэм.
*5　унжгар сакүра (итозакүра – 糸桜, шидарэзакүра – 枝垂れ桜) - уян мөчир нь уд модных шиг доош унжин саглайдаг сакүрагийн нэгэн төрөл.

Зэвүүн Монгол

The Mean Mongolian

The Ratty Nepalese

　　Шибаяма Ютака "Зэвүүн монголын тухай"
　　Орчуулга:　Сүрэн (япон хэлнээс)

Хориод жилийн өмнөх явдал билээ. Тухлан үзсэн кино дуусаж, бүдэг харанхуй кинотеатрт жүжигчдийн нэрсийн жагсаалт гарч байлаа. Гэнэт “The Mean Mongolian” буюу "Зэвүүн Монгол" гэх дүрийн нэр нүдэнд тусч мэл гайхаж цэл хөхрөх гэгч болов. Миний үзсэн кино бол Стивэн Спилбэрг найруулагчийн "Алдагдсан авдрын эрэлд" ("Raiders of the Lost Ark", 1981) гэдэг алдартай бүтээл байв.

Би өдийг хүртэл “Мүраками болон Монгол” зэрэг өгүүлэлд Монголд хандах ориентализмын тухай бичиж байсан боловч “The Mean Mongolian”-ны тухай бичих боломж хараахан байгаагүй учир энэ завшааныг ашиглан та бүхэнтэй санаа бодлоо хуваалцахыг зорив.

Балбын нэгэн уушийн газар гэнэт орж ирээд, гол дүрийн нэгд тоглох Карэн Аллэнд буудуулдаг “зэвүүн монгол”-ын төрх байдлыг кинонд тодорхой эс харуулна. Киноны төгсгөлд “The Mean Mongolian” гэдэг дүр “The Ratty Nepalese” ("Өөдгүй балба"), “The Giant Sherpa” ("Аварга Шэрпа") гэх хоёр дүртэй хамт гарч байгаагаас харвал “mean” гэдэг нь гаднах төрхийн онцлог буюу үзэмж байдал нь үлэмж муухайг зааж байх магадлалтай. Гэвч “зэвүүн монгол” бүү хэл уушийн газар байсан гол баатрууд, бас бус туслах дүрүүдийн хэнийг нь ч “цэвэр цэмцгэр” гэж хэлэхэд хэцүү харагдана. Мөн үйл явдал Балбад болж буй учир “Ratty Nepalese”, “Giant Sherpa” зэрэг дүр байгааг ойлгож болох ч газрын хаанаас, юуны учир монгол хүн гараад ирэв гэдэг нь гайхал төрүүлнэ. Тиймээс киноны муу дүрүүдийг “Муу дүр 1, Муу дүр 2, Муу дүр 3” гэж дэс дараалан тоочихын оронд тодорхой үндэстний нэрийг муу дүрийн нэр болгон хэрэглэж буйд ямар нэгэн учир бий гэж бодох нь зүйд нийцнэ. Балбын “local” буюу “нутгийн хүн” гэж хэлэх аргагүй монгол хүний хувьд “mean” гэдэг тодотгол нь гаднах төрх байдлыг заахаас илүү өргөн утгатай болов уу. Өөрөөр хэлбэл, хэн нэгэн тодорхой хүний зан чанар, онцлогийг заах бус “хорон муу санаатай, шуналтай, өөдгүй муухай, харгис хэрцгий” гэсэн утгаар бүлэг хүмүүсийн тухай стереотиптой холбож эргэцүүлбэл ойлгоход илүү дөхөм болов уу.

“Raiders of the Lost Ark” киног 90-ээд оны эхэнд судлаач Элла Шохат (Ella Shohat) “Америк болон еврей хүмүүсийн нэгдлийг онцлон чухалчилсан” гэхээс гадна “Золиос, эмгэнэлийн түүхээс аврагдах фантази” гэж дүгнэжээ. Үнэхээр ч энэ киноны сайн, муу хоёр талт тэмцэл нь Германы нацистуудын эсрэг үү, үгүй юу гэдэг нэг л хүчин зүйлээр тодорхойлогдоно. Шохат “далд еврей хамаарал” ихтэй хэмээн цохон заасан энэ кинонд гарч буй монгол хүний дүр нацистуудын гар хурууны үзүүрт хөдлөх учир мэдээжийн хэрэг “муу” талд харъялагдана.

Гэвч киноны үйл явдал өрнөх 1936 оны үед Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс нь ЗХУ-тай холбоо тогтоож Германы нацистуудын эсрэг байр суурьтай байсан. Өвөр Монгол бол Хятадын Гоминьданы засгийн эрхшээл доор тусгаар тогтноогүй, өөртөө засах эрх ч үгүй байсан. Монголын зүүн хэсэг Манж-Го улсын бүрэлдэхүүнд орсон тул Германтай холбоотны гэрээ байгуулсан Японы эрхшээлд байсан гэж үзэж болно. Гэвч хэдий Японы эрхшээлд байлаа ч Балбаас хаа хол орших тэднийг япончуудтай адилд тооцож болохгүй. Тиймээс кинонд гарах монгол хүн нь бодит газар зүйн байрлал, улс орон зэрэгтэй огт холбоогүй юм. Энэ дүрийг өрнийн орнуудын хэлэнд “mongol” гэдэг үгийн илэрхийлэх хэвшмэл утга буюу япон, монгол зэрэг арьс угсааны (race) тухай муугаар тогтсон тодорхой үзэл бодлын бодит илрэл гэж дүгнэж болно.

Оросын Соловьёв (1853–1900), Германы Вильгелм II нарын “Шар аюул”-ын (The yellow peril) тухай үзэл, 1936 оны түүхэн үйл явдлыг эргэцүүлбээс, нацистуудтай гар нийлэх “муухай шар арьстан” нь монгол биш япон хүн байх нь түүхэн талаасаа илүү оновчтой (1980-аад онд киног Японд гаргах үеийн ашиг орлогын асуудлыг түр хойш тавьбал) атал яагаад заавал монгол хүнийг сонгосон бэ? Үүний шалтгаанд анхаарлаа хандуулъя.

Юуны түрүүнд mongol гэдэг үгний ялгаварлан гадуурхах утгыг авч үзье. Нэгт, mongol гэдэг үгээр  дауны синдромыг илэрхийлнэ. Цаашилбал, Спайк Ли найруулагчийн "Ширэнгийн халуун" (“Jungle Fever”, 1991) кинонд энэ үг хар, цагаан арьстай хүмүүсийн дунд төрсөн “эрлийз”, янз бүрийн утгаар “холимог хүмүүс”-ийг гадуурхаж хэлэх үгний хувьд удаа дараа хэрэглэгдэнэ. Өөрөөр хэлбэл “mongol” нь “цэвэр цусгүй”, “зүйд харш” буюу заваан, муухай гэх утгыг заах тэмдэг нэр болно.

Дуугүй үеийн кино шиг ар араасаа үйл явдал нь өрнөх адал явдалт кино хийхдээ “хорон нацистууд болон зэрлэг варвар” гэх хослол бий болгохын тулд Спилберг “яс үндэсний” хувьд монгол биш баруун Тринидад улсаас гаралтай, мангас монстеруудын дүрд тоглохдоо гарамгай сайн Сони Колдинэз (Sonny Coldinez) жүжигчнийг сонгожээ. “Багдадын хулгайч” (The Thief of Bagdad, 1924) киноны найруулагч Рауль Уолш (Raoul Walsh) монгол хунтайжийн дүрд Камияма Сожин хэмээх япон жүжигчин сонгосоныг Спилберг мэдэх агаад зориуд түүнээс тэс ондоо шалгуураар жүжигчнээ сонгосон болов уу.

Мөн “Гитлер = хорт эзлэн түрэмгийлэгч, хорт эзлэн түрэмгийлэгч = Чингис хаан, Чингис хаан = монголчууд” гэх нэг төрлийн холбоо үүсгэж ургуулан бодох “game” байна. Тиймээс “зэвүүн монгол” гарч ирэх хэсэгт үзэгчид энэ холбоог эсрэгээр нь ургуулж бодоод Гитлерийн дайныг Чингис хааны байлдан дагуулалтай адилтгаж бодох болно.

Гэвч үнэн хэрэгтээ Чингис хааны үед холимог (hybrid) буюу олон аймаг, овог ястны хүмүүсийг нэгтгэсний үр дүнд бий болсон монгол үндэстэн нь еврей ч бай хэн ч бай, тодорхой ямар ч үндэстнийг хүйс тэмтрэхийг хүсээ ч үгүй, оролдоо ч үгүй. Спилберг хүүхэд залуучуудын боловсролд ихээхэн ач холбогдол өгдөг атлаа үлгэр домгийг ойлгомжтой болгохын тулд дэлхийн эзэгнэлийн тухай ийм ташаа image хэрэглэсэн нь залуу үе, ялангуяа 9.11-ээс хойшхи үеийхэнд өрөөсгөл ойлголт үлдээх болов уу. Гэвч Холливуудыхан тэр зэргийг юман чинээ бодож эргэцүүлэлгүй улиг болсон аргаараа (cliche) Гитлер, Чингис хаан хоёрыг адилтгасан хэвээр. Үүний цаана давхар бас нэгэн чухал үүрэг (функци) нуугдаж буй юм.

Хүйтэн дайны үеийн Холливудын олон киноны – түүхэн сэдэвт киноноос эхлэн бүр цахим панк (cyberpunk) төрлийн кино хүртэл – эсрэг талын дүрээс “харгис Чингис хааны” сүүдрийг харж болно. Нөгөө талаас, Холливууд тухайн үедээ “америк эр хүний бэлгэ тэмдэг” гэгдэх Жон Вэйнийг Чингис хааны дүрд тоглуулсан нь анхаарал татна. Голдуу вестерн төрлийн кинонд тоглодог Жон Вэйн 1956 оны “Эзлэгч” (“The Conqueror”) кинонд Чингис хааны дүрийг гаргасан нь Америк хүч хэрэглэн шинэ газар нутагт өөрийн “шударга ёс”-ыг тогтоож буй явдлыг Чингисхааны байлдан дагуулалтай адилтгасан мэт. Гэвч их гүрэн Америкийн хүч чадлыг илэрхийлэх цөмийн зэвсэг турших цөлд киноны зураг авсан нь Жон Вэйны насыг богиносгож, хожим хорт хавдраар нас барахад хүргэсэн нь юутай егөөтэй хэрэг вэ.

Чингис хаан болон түүний хөвгүүд Зүүн азиас эхлэн Төв еврази, цаашлаад Европын зарим хэсэг хүртэл маш олон үндэстэн ястныг Монгол гэдэг нэрийн дор нэгтгэн захирч, цэргийн хүч чадлынхаа ачаар энх тайвныг тогтоож, дэлхийн зах зээлийг бий болгосон юм. Харин өнөөгийн Америк цэрэг зэвсгийн их хүчээрээ далайлган өөрөө өөрийгөө дэхийн энх тайвныг сахиулах албанд томилж, олон орны хүмүүс холилдож бий болгосон соёл, глобал эдийн засгийн ачаар “импери” үүсгээд байна. Хэрэв пакс американаг пакс монголика дахин бий болсон явдал гэж үзвэл, америк Чингисийн Их монголыг дүрслэхдээ өнөөгийн америкийн байдлыг эрт дээр үеийн түүх ашиглан гаргаж буйгаас өөрцгүй.

Чингис хааныг шүтэн бишрэхийн тухайд Оябэ Зэнъичироо, Озаки Широо, Иноүэ Ясүши, Кадокава Харүки зэрэг ар араасаа залгамж авах мэт үргэлжлэх олон зохиолчидтой учир Япон ч Америкаас дутахгүй. Гэвч Дэлхийн II дайнаас хойшхи америкийн хувьд Чингис хаан нь Японоос арай өөр утгаар “эсэргүүцэх аргагүй дур булаам” дүр байсан мэт санагдана. Үүнийг дараах жишээ том томруунаар харуулах болов уу.

Японд ч нэлээд нэртэй байсан олон ангит “Баруун жигүүр” (The West Wing, 1999-2006, NBC) киноны 5-р хэсэгт “Чингис хааны байлдаан” (“The Warfare of Genghis Khan”) гэдэг анги байдаг.

2004 оны 2 сард гарсан энэ ангид, Энэтхэгийн далайд Иран улс цөмийн зэвсэг хэрэглэхийг завдаж буй тухай мэдээ аваад Мартин Шиний (Martin Sheen) тоглосон америкийн ерөнхийлөгч Бартлэт Ираныг довтлох эсэх тухай  шийдвэр гаргах болно. Иран цөмийн зэвсэг хэрэглээгүй нь сүүлд тодорхой болох боловч Америкийн “төгс төгөлдөр” (либерал үзэлтэй, католик шүтлэгтэй, сонгодог боловсролтой, гэр бүлээ хайрладаг, урлагийн сайхныг ойлгодог, Нобелийн шагнал хүртсэн эдийн засагч боловч гагцхүү япон эрдэмтэнтэй Нобелийн шагнал хувааж хүртсэндээ сэтгэл дундуур явдаг нэгэн) ерөнхийлөгч Израилийн ерөнхий сайдтай цөмийн зэвсгээр хөөцөлдөх явдлын тухай санал солилцохдоо Ханс Альбрэхт Бэтийн хэлсэн үгийг иш татна. “Манхаттан төлөвлөгөө” (Manhattan Project) боловсруулсан гол гишүүдийн нэг, Трумэны устөрөгчийн бөмбөгийг эсэргүүцэж, хожим Нобелийн шагнал хүртсэн физикч эрдэмтэн Ханс Альбрэхт Бэт “Устөрөгсийн бөмбөг хэрэглэвэл бид ямар зарчим, юуны төлөө дайтсан бус, ямар аргаар дайтсан нь түүхийн хуудсанд үлдэнэ. Бидний дайтсан аргыг Персийн иргэн бүрийг хайр найргүй хядаж алсан Чингис хааны байлдан дагуулалтай зүйрлэх болно” гэж хэлсэн байдаг.

19-р зуунд Якоб Букхардт (Jacob Burckhardt) шиг өргөн мэдлэгтэй хүн хүртэл монголчууд харгис зэрлэг гэдэгт огт эргэлзэлгүй итгэж байжээ. Гэвч Чосэрийн (“Кантэнбэрийн туульс”-ыг бичсэн Чосэр буюу Geoffrey Chaucer, орч.) үеийн европт Чингис хаан гэдэг нь хааны нэр төдий л байсан бөгөөд үнэн хэрэгтээ Чингис хаан хоёр удаа атомын бөмбөг хаяхтай дүйцэх аллага таллага хийж байгаагүй юм. Америк энэ бүхнийг мэдэх боловч “эзэнт улсын” хүчирхийллийг “зэрлэг монголчуудад” үүрүүлээд өөрсдөө “соёл иргэншилтэй” учир хариуцлага хүлээх ёсгүй гэх “Чингис хааныг ашиглах” тун өвөрмөц аргыг нээсэн гэж болно.

Киноны төгсгөлд “Иргэн Кэйн”-д өргөх магтаал мэт тоолж баршгүй олон хайрцаг өрөөстэй агуулах гарч, тэнд агуу хүч агуулах "ark"-ийг(*1) хадгалж буй хэсэг гарна. Тэр нь түрүү өгүүлсэнчлэн, Альбрэхт Бэт өөрийн гараар хийж боловсруулахад тусалсан аймшигт хүч зэвсгийг зөвхөн Америкийн цэрэг эзэмших явдлыг зөвтгөхөд үзэгчдийг хандуулна.

Арай л хэтрүүлчихлээ гэж хэлүүлж магад ч энэ кинонд “зөв” талаа хамгаалахын тулд еврей домог, геополитикийн аллегори зэргээр тогтохгүй ориентализмын үүднээс бий болсон “The mean Mongolian” гэх хачин дүрийг гаргаж ирэх зайлшгүй шаардлага байжээ. Гэвч монголчуудад хандах ориентилизм холливудын киногоор хязгаарлагдахгүй. “Сонгодог” хэмээн шагшин магтагдсан Всеволод Пудовкины “Чингис хааны удам” ("Потомок Чингисхана", 1928) киноноос эхлэн Асано Таданобү хэцүүхэн монгол хэлээр Чингис хааны дүрд тоглосон саяхны “Монгол” (2007) зэрэг бүгдийг нь нэрлэнэ гэвэл нэлээд цаг гарздах болно. Харин сүүлийн үед хамгийн их санааг зовоож буй нь монголчуудын өөрсдөдөө хандах ориентализм билээ. Үүнд анализ хийх нь Спилбергийн киноноос хэд дахин хэцүү, ярвигтай боловч хэзээ нэгэн цагт бичье хэмээн бодож явна.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

*1 ark - "авдар" хэмээх утгатай үг. Синай уулын орой дээр бурхан Моисэйд хэлсэн арван сургаалийг сийлсэн чулуун хавтан дотор нь байдаг гэдэг, еврей үндэстний үнэт эрдэнэ. Мөн ark нь хуйлсан Тора судрыг хадгалах авдрыг заана.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Энэ нийтлэл бол монгол судлаач эрдэмтэн, японы Сэйсэн Жёгакүин их сургуулийн багш Шибаяма Ютакагийн нийтлэл юм. Монгол хүмүүст танилцуулах хүслийг минь хүлээн авч орчуулах зөвшөөрөл олгосонд Шибаяма багшид блогоороо дамжуулан талархал илэрхийлье!

Японы кино урлагийн холбооны сэтгүүлийн 2009 оны 9 сарын дугаарт хэвлэгдсэн эхийг эндээс харж болно: http://jscs.h.kyoto-u.ac.jp/nl0909.html  Зарим хэсгийг монгол уншигчдад ойлгомжтой болгохын тулд багшаас зөвшөөрөл авч бага зэрэг дэлгэрүүлж орчуулсан байгаа.  Киноны нэр, хүмүүсийн нэр, зарим үгийг  хаалтанд англи, монголоор бичсэн нь ч цэвэр миний нэмэлт. Мөн  "Мүраками болон Монгол" -ын линкийг дур мэдэн оруулсан болно. Ихийг мэдэж эргэцүүлэх тул япон хэлтэй хүмүүсээс уншаарай хэмээн хүсмээр байна. Шибаяма багшийн бусад эрдэм шинжилгээний өгүүллүүдийн тухай Наранбаяр блогдоо дурдсан тул сонирхсон хүмүүс ийшээ:  http://emosclub-naranbayar.blogspot.jp/2006/12/blog-post.html

Орчуулгын тухай нэгийг асуухад "аrк"-ийг монголоор юу гэж орчуулах нь зүйтэй бол?  Утгын хувьд "авдар" боловч зүгээр "авдар" гэж орчуулж болохгүй. Учир нь "авдар" гэвэл монгол хүнд айл гэрийн хойморт байдаг арслантай авдар л бодогдоно. Би гэхдээ бодоод бодоод бодын шийр дөрөв гэгч болов. "Orientalism"-ыг харин олон юм бодолгүй байгаагаар нь  "ориентализм" гэж буулгалаа. Утгын хувьд "дорно дахиныг дорд үзэх үзэл", "дорныг дорд үзэх" гэж орчуулах нь зөв боловч нуршуу даа.

Ингэхэд тэр "Зэвүүн Монгол"-ын царайг ээ... Балбууд тормолзсон том нүдтэй атал "Өөдгүй балба"-ын нүд жигтэйхэн онигор. Ер нь найруулагч монгол, балба хоёрыг андуурчихсан юм биш үү?

Энэ нийтлэл монголчууд бидэнд нэгийг бодуулж нөгөөг сануулна гэж найдна.