Р. Акүтагава, Ач хариулах тухай түүх 1

　　Манайхан Акутагавагийн нэрийг янз янзаар бичих юмаа. Зарим нь (голдуу дөчөөс дээш насныхан) дассан сурснаараа оросуудын галиглах ёсоор Акутагава Рюноскэ гэж бичнэ. Япон хэлтэй хэд нь япон дуудлага ямар байна, яг тэгж бичихийг хичээнэ.  Овгийн хувьд асуудал байхгүй - Акүтагава гэж бичих нь зүйтэй. Харин нэрийг нь яах вэ? Зарим нь Рюүноскэ, зарим нь Рюноскэ, зарим нь Рюүносүкэ гээд хүн болгон өөрийн үзэмжээр "үзээд" байх шиг. За хүнийг хэлэлтгүй би ч гэсэн... Японоор хэрхэн бичдэг вэ, тэрийг нь дагана гэвэл "Рюүносүкэ" гэж бичих нь зүйтэй. Гэхдээ  "с" үсгийн дараах "ү" бараг дуудагдахгүй тул "Рюүноскэ" гэж хэлэгдэнэ. Зарим нь "ю" үсгийн дараах  "ү" үсэг ч илүү, уртаар дуудсан юм алга, "Рюноскэ" л гэж байна шдээ гэж маргана. 

　　Япон газар ус болон хүний нэрийг англиар ингэж тэгж буулгана гэж заасан нийтлэг дүрэм байдаг. Тэрийг нь Japan Times болон Global NHK ягштал баримтална. Дээхэн оросын элчинд виза авахаар очиход бид япон үгийг оросоор ингэж бичдэг гэж хүснэгт үзүүлснээ "таны нэрийг харин яах уу" гээд асууж байсансан. Сайн ч муу ч баримтлах дүрэмтэй улсууд амар шүү (япон нэрний “ш” үсгийг оросоор “с” гэж буулгана гэх мэт). Монголоор ч гэсэн ингэж тэгж бичнэ гэж нэг тийш шийдээд өгдөггүй юм байх даа...

　　Зиак, зав гарсан дээр нэг өгүүллэг орчуулав:

　　Акутагава Рюноскэ "Ач хариулах тухай түүх", 1922　　
　　Орчуулга: Сүрэн (япон хэлнээс)

　　Амакава Жиннайгийн өчил

　　Намайг Жиннай гэдэг. Овог гэснээс хүмүүс эртнээс намайг Амакава Жиннай л гэж дуудаж байх шиг. Амакава Жиннай – энэ нэрийг та ч гэсэн мэддэг юм уу? Гэвч айх хэрэггүй ээ. Намайг зартай хулгайч гэдгийг та мэднэ. Гэхдээ өнөө шөнө хулгай хийх гэж ирээгүй тул бүү сандар.
　　Японд байгаа батэрэн (*1) нарын дундаас таныг хамгийн үнэнч сүсэг бишрэлтэй, өндөр ёс суртахуунтай гэж дуулсан юм. Тиймээс над шиг хулгайч хүнтэй хэсэг зуур ч болов хамт байна гэдэг таны хувьд таатай хэрэг биш байх л даа. Гэхдээ би хүмүүсийн боддог шиг зөвхөн хулгай л хийдэг эр биш шүү. Хэзээ билээ дээ, Жюракү(*2) ордонд уригдаж байсан Рүсон Сүкэзаэмоны(*3) туслахуудын нэг нь өөрийгөө Жиннай гэж танилцуулж байсан гэлцдэг. Рикюү Коожигийн(*4) нандигнаж байсан “улаан толгойт” усны лонх - түүнийг бэлэглэсэн рэнга(*5) шүлгийн мастерын жинхэнэ нэрийг бас Жиннай гэж дуулсан юм байна. Нээрэн, хоёр гурван жилийн өмнө “Амакавагийн өдрийн тэмдэглэл” гэдэг ном бичсэн Оомүра(*6) нутгийн орчуулагчийг ч гэсэн Жиннай гээгүй бил үү? Түүнээс гадна Санжёогаварагийн зодоонд Мальдонадо(*7) ахмадын амийг аварсан тэнүүлч лимбэчин лам, Сакаи хотын Мёококүжи сүмийн үүдэнд Нанбан(*8) газрын эм зарж байсан худалдаачин... тэдний нэрийг илчилбээс Жиннай гэдэг нэг нөхөр байхаас гарцаагүй. Гэхдээ бүр чухал этгээд ч бас байнаа. Ноднин жил "Сан-Франциско" сүмд эх дагина Мариягийн хумс бүхий алтан өргөл барьсан итгэгчийн нэрийг ч гэсэн Жиннай гэж байсан юм шүү.
　　Гэвч харамсалтай нь өнөө шөнө ийнхүү үүх түүх ярьж суух зав надад алга. Ганц гуйх зүйл гэвэл Амакава Жиннай ч гэсэн эгэл жирийн олон хүмүүсээс ялгаагүй гэдэгт итгээрэй. Тийм үү? Тэгвэл ирсэн зорилгоо аль болох товч хэлье. Би нэг залуугийн сүнсний төлөө месса(*9) мөргөл үйлдүүлэхээр ирсэн юм. Үгүй, үгүй тэр миний цусан төрөл биш. Миний хутга мэсэнд өртөж амь насаа алдсан хүн ч биш. Нэр нь үү? За байз... нэрийг нь хэлж болох эсэхийг би шийдэж чадахгүй байна.
　　Хэн нэгэн эрийн төлөө, эсвэл зүгээр Пооро гэдэг япон хүний сүнсийг даатгаж мөргөл үйлдүүлж болох уу ? Болохгүй юм уу? Ойлгож байнаа... Амакава Жиннай ийм юм гуйж байхад шууд зөвшөөрөх хэцүү л дээ. За тэгвэл яахав, болсон явдлыг нэг бүрчлэн ярья. Гэхдээ амь насанд тань аюул тулгарсан ч хүмүүст ам алдахгүй гэж андгайлаарай. Та наад хар загалмайгаараа андгайлбал амлалтаа биелүүлнэ биз дээ. Үгүй, үгүй намайг өөршөөгөөрэй. (Үл ялиг инээмсэглээд) ламтан танд үл итгэнэ гэдэг хулгайч миний хэрээс хэтэрсэн хэрэг. Гэхдээ амлалтаа биелүүлэхгүй бол (гэнэт нам дуугаар) инхэрүно тамын (*10) ширүүн галд шарагдахгүй ч гэлээ та энэ насандаа үйлийнхээ үрийг үзэх болно шүү.
　　Аль хоёр жилийн өмнө, нэгэн шуургатай шөнө болсон явдал юм. Хотын гудамжинд мэдээж аль хэдийнээ хүмүүсийн хөл хөдөлгөөн тасарч, оддын гэрэлд салхины дуу л зай завсаргүй сонсогдоно. Би Кёо хотын (*11) гудамжаар бадарчин ламын дүрээр тэнэн хэсүүчилж явлаа. Кёо хотын гудамжаар тэнэн хэсүүчлэх нь тэр шөнө эхэлсэн ч хэрэг биш. Ойролцоогор таван өдөр дараалан шөнийн эхний харуул(*12) өнгөрмөгц хүний нүдэнд өртөхгүйг хичээн эргэн тойрны олон гэрийг нэг бүрчлэн сэмхэн шинжиж байлаа. Ямар зорилгоор гэдгийг хэлэх нь илүүц биз дээ... Ялангуяа тэр үед далай гатлан Марика(*13 ) руу ч юм уу аль нэг зүг аялах санаатай байсан тул мөнгө хэзээ хэзээнээс илүү хэрэгтэй байв. Би Огава гудамж даган уруудаад хэдэн харанхуй байшингийн хажуугаар өнгөрөөд замын уулзвараар эргэхдээ буланд буй томоо гэгчийн байшин мөргөж зогсов. Тэр бол Кёод хүртэл алдартай Хоожёоя Ясоэмоны гэр байв. Адилхан гадаад худалдаа эрхлэдэг ч гэлээ Хоожёояг Кадокүра(*14) мэтийн том пүүсүүдтэй эгнүүлж хараахан болохгүй л дээ. Гэхдээ л Шямүро(*15) болон Рүсон(*16) руу нэгээс хоёр усан онгоц явуулж байсан болохоор Хоожёоя энэ хавьдаа л гайгүй баян айлуудын нэг. Би тэдний гэрийг сонирхсондоо тэр хавиар эргэлдээгүй ч нэгэнт ирснийх жаал юм олж завшихыг бодов. Бас түрүүнд хэлсэнчлэн гүн харанхуй шөнө болж хүчтэй салхи ч дэгдсэн учир миний мэргэжилд таатай бүхий л нөхцөл бүрдээд байв. Би замын хажуу дахь борооны ус хураах савны ард сүрлэн малгай, таяг хоёроо нууж орхиод өндөр хашааг нь давж гарав.
　　Ингэхэд, миний тухай цуу яриаг сонссон биз дээ! Амакава Жиннай дүрсээ далдалж үл үзэгдэгч болдог гэж амтай болгон л ярих юм. Гэвч та энгийн иргэд шиг иймэрхүү дэл сул ярианд итгэдэггүй биз дээ. Би үл үзэгдэгч болж чадахгүй, чөтгөр сүнстэй ч нөхөрлөөгүй. Зүгээр, Макаод байхад португали онгоцны эмч намайг юмны учир, зүй тогтлын ухаанд сургасан юм. Тэрийг нь амьдралд хэрэгжүүлбэл том цоож онгойлгож, хүнд түгжээ тайлна гэдэг тийм ч хэцүү ажил биш. (Инээмсэглээд) өмнө байгаагүй хулгайн арга заль – энэ бүгд япон гэдэг талхлагдаагүй тариан талбайд загалмай, галт буутай хамт гадаадаас орж ирсэн биз дээ.
　　Би тэр даруй Хоожёоягийн гэрт нэвтрэн орсон авч харанхуй хонгил дөнгөж өнгөрөөд гайхан зогсов - шөнө дөлөөр нэг өрөөнөөс галын гэрэл тусахаар барахгүй хүн ярих чимээ сонсогдож байв. Сайтар эргэн тойрноо ажваас тэр нь цайны өрөөнөөс гарцаагүй. Шуурганаар цайны ёслол оо гэж би жуумалзаад сэмээрхэн тийшээ дөхөж очив. Үнэнийг хэлэхэд хүмүүсийн дуу сонсоод ажлын садаа гэж бодохоос илүү тансаг сайхан орчинд гэрийн эзэн болоод зочид нь хэрхэн наадан цэнгэж буйг сонирхъё гэж бодсон юм.
　　Дөхөж очин фүсүмагийн(*17) гадна чихээ наан чагнахад миний бодсоноор тогоонд буцалж буй усны чимээ сонсогдов. Гэвч усны чимээтэй хамт хэн нэгэн ярих, бас хэн нэгний уйлах дуу ч сонсогдов. Хэн нэгний? Дахиж лавлалтгүй эмэгтэй хүний дуу байсан л даа. Ийм том өргөөнд шөнө дөлөөр эмэгтэй хүн уйлна гэдэг яавч жирийн хэрэг биш. Би амьсгаагаа дарж, азаар дутуу хаалттай байсан фүсүмагийн завсраар өрөөний дотогш шагайж харав.
　　Дэнлүүний гэрэлд харагдах токонома(*18) дахь хуучин какэмоно(*19) , ваартай тунхуу цэцэг – бүх юм цайны өрөөний заншил ёсоор хуучны төлөв байдлыг хадгалсан харагдана. Токономагийн өмнө, яг над руу харан сууж буй өвгөн бол гэрийн эзэн Ясоэмон бололтой, нарийн хээтэй хаори(*20) өмссөн байв. Тэрээр элгээ тэврэн хөдөлгөөнгүй суух агаад хажуунаас харахад тогоонд ус буцлахыг чагнаж буй мэт. Ясоэмоны доохонтой үсээ шууж боосон боловсон байрын цэмцгэр эмгэн хөндлөн суух бөгөөд үе үе нулимсаа арчина.
　　"Гачигдаж дутагдах юмгүй гэлээ ч эднийг ч гэсэн гай зовлон тойроогүй бололтой" – ингэж бодохдоо би өөрийн эрхгүй инээмсэглэлээ. Инээмсэглэсэн маань Хоожёогийнханд муу санасандаа ч биш. Над шиг дөчин жил муу нэрээр дуудуулсан хүн бусдын, ялангуяа аз жаргалтай баян чинээлэг хүмүүсийн зовлонд өөрийн эрхгүй инээмсэглэдэг юм. (Царай нь хувирч харгис төрхтэй болоод) Тэр үед эхнэр нөхөр хоёрын зовлон гаслан надад ший жүжиг үзэж байгаа мэт сайхан санагдаж байлаа. (Доогтойхон инээмсэглээд) Гэхдээ энэ бол ганцхан миний хүн муутайнх биш байхаа. Гунигт түүх зохиолд хэн ч гэсэн дуртай байдаг биз дээ.
　　Ясоэмон хэсэг дуугүй сууснаа санаа алдан ийн хэлэв.
　　- Нэгэнт байдал ийм болсон тул уйлж турхираад юу ч өөрчлөгдөхгүй. Би маргааш дэлгүүрийнхээ ажилчдыг халахаар шийдлээ.
　　Яг тэр үед хүчтэй салхи цайны өрөөг донсолгов. Түүнээс болоод тэдний дуу сонсогдохгүй замхарч Ясоемонгийн эхнэр юу гэж хариулсныг мэдэхгүй. Гэвч, нөхөр нь толгой дохингоо хоёр гараа өвдгөн дээрээ тавиад хулсан адар өөд дээш харав. Өтгөн, өргөн хөмсөг, өндөр шанаа, ялангуяа тэр нарийвтар урт нүдний булан – харах тусам яахын аргагүй хаа нэгтээ урьд уулзсан хүний царай.
　- Ачит эзэн "Эсү Кирисүто" сама(*21) ! Эхнэр бид хоёрын сэтгэлд өөрийн хүч чадлыг хайрлаач !...
　　Ясоэмон нүдээ аньсан чигээрээ мөргөлийн үг бувтнаж эхлэв. Хөгшин нь ч нөхрийнхөө адил тэнгэрийн эзнээс ивээл гуйж буй бололтой. Би тэр үед нүд цавчилгүй Ясоэмоны царайг л ширтсээр байлаа. Хүчит салхи шуугин өнгөрөхөд миний сэтгэлд хорин жилийн тэртээх явдлын тухай дурсамж гэрэлтэж тэр дурсамжаас Ясоэмоны дүр тодров.
　　Хорин жилийн тэртээх дурсамж гэдэг нь... гэхдээ тэр тухай ярихаа больё. Юу болсныг товчхон хэлбэл, Макао руу хийсэн аялалын үеэр нэгэн япон далайчин амийг минь аварсан юм. Тэр үед бид нэр усаа солилцолгүй тэр чигээрээ салсан боловч яг одоо харж байгаа Ясоэмон яах аргагүй тэр далайчин эр мөн байв. Санаандгүй ингэж учирсанд гайхаад би нүд салгалгүй хөгшний царайг ширтсээр байлаа. Нээрэн, түүний хүчирхэг өргөн мөр, бүдүүн үетэй хуруунд нь одоо ч гэсэн шүрэн хадны далайн давалгааны хөөс, зандан модны үнэр нэвт шингэсэн мэт санагдаж байв .
　　Ясоэмон урт мөргөлөө дуусгаад эхнэртээ аяархан хэлэв:
　　- Ингээд бүгдийг тэнгэрийн эзний мэдэлд даатгалаа гэж бодох нь зүйтэй... За, ус буцалчихсан байна, хөгшиндөө аяга цай хийгээд өгөөч?
　　Харин эмгэн юу юугүй мэлтэрэх гээд байгаа нулимсаа арай ядан барьж буй бололтой, агаарт арилах мэт сул дуугаар хариулав.
　　- За... гэхдээ одоо ч гэсэн... харамсах юм...
　　- Заа, наадахыг чинь хоосон гомдол гэнэ дээ. Хоожёомарү живсэн нь ч, усан онгоц явуулахад гаргасан бүх мөнгө үгүй болсон нь ч, энэ бүхэн...
　　- Үгүй дээ, тийм юм биш. Ядаж хүү маань, Ясабүро маань одоо хамт байсан бол гэж бодоод...
　　Энэ яриаг сонсоод би дахиад л инээмсэглэв. Гэхдээ энэ удаад Хоожёоягийн золгүй явдалд баяссандаа биш, харин “эртний ачийг хариулах цаг ирлээ” гэж санасандаа баярлаж байсан болно. Надад ч гэсэн, таныг зорьж ирсэн Амакава Жиннайд ч гэсэн хүний ачийг хариулсан шиг хариулах сэтгэлийн... Гэхдээ сэтгэлийн энэ их баярыг надаас өөр хүн мэдэхгүй л дээ. (Доогтой) Үнэнийг хэлэхэд, энэ дэлхийн сайн хүмүүсийг өрөвдөх юм. Нэг ч муу үйл хийж зүрхлэхгүй тэд, хүн сайн үйл хийхдээ хичнээн их баяр баясгалан амсдгийг төсөөлөх ч үгүй биз!
　　- Юу гэнээ... Тэр золиг байхгүй нь аз л гэж мэд! - Ясоэмон гашуун дуугаар хэлээд хараагаа дэнлүү рүү шилжүүлэв.
　　- Түүний үрэн таран хийсэн мөнгө байсан бол энэ удаагийн золгүй явдлыг яаж ийгээд тэсээд гарсан ч байж магад. Тэгэж бодохоор гэрээс хөөж гаргасан минь... Ясоэмон ингэж хэлэнгүүтээ намайг олж хараад гайхан зогтусав. Гайхах нь ч аргагүй: би чимээ гаргахгүй захын фүсүмаг онгойлгосон юм. Бас болоогүй миний гадаад төрх ч гэсэн, тэнүүлч ламын нөмрөгөнд биеэ далдалж, түрүүхэн тайлж тавьсан сүрлэн малгайнхаа оронд нанбан нутгийн юүдэн малгай өмссөн байлаа.
　　- Хэн бэ, чи?!
　　Ясоэмон хөгшин ч гэлээ шалмаг гэгчийн ухасхийн босов.
　　- Надаас айх хэрэггүй. Миний нэр Амакава Жиннай. Зүгээр, зүгээр, тайван байгаарай. Амакава Жиннай хулгайч боловч энэ шөнө гэнэт ингэж ирсэн минь өөр учиртай. Би малгайгаа тайлангаа Ясоэмоны өмнө суув. Түүнээс хойш юу болсоныг надаар яриулалтгүй таамаглана биз дээ. Би Хоожёоягийн ачийг хариулахын тулд гурван өдрийн хугацаанд, нэг ч өдөр хоцроолгүй 6 мянган кан(*22) мөнгө олж өгнө гэж амласан юм.
　　Байз, хаалганы гадаа хөлийн чимээ сонсогдов уу? За, өнөө оройдоо баяртай. Маргааш юмуу, нөгөөдөр шөнө дахиад нэг удаа танайд нууцаар ирье. Их загалмай од Макаогийн тэнгэрт гэрэлтдэг ч японы тэнгэрт харагдахгүй. Би ч гэсэн тэр од шиг японоос алга болохгүй бол өнөө шөнө месса мөргөл уншуулах гэж ирсэн Порогийн өмнө буруугаа наминчилж үл чадна.
　　Яаж зугтана гэж үү? Түүнд санаа зоволтгүй ээ. Энэ өндөр цонхоор ч, тулга галын энэ том нүхээр ч дуртай газраараа дураараа гарч болно. Ганцхан зүйл хүсье - ачит Порогийн амин сүнсийг бодож энэ хэргийн тухай хэнд ч бүү хэлээрэй.

　　(үргэлжлэл дараагийн бичлэгт)

---------------------------------

　*1　батэрэн – загалмайтны шашны лам (португаль үгний дээр үеийн япон дуудлага)
　*2　жюракү – Тоётоми Хидэёшигийн (1536-1598) ордон
　*3 Рүсон Сүкэзаэмон – өмнөд орнуудтай худалдаа хийж ихээхэн хэмжээний хөрөнгө хураасан Изүми мужийн нэртэй худалдаачин
　*4 　Рикюү Кожи – Сэн-но Рикюү (1522-1591) цайны ёслолын нэрт мастер. Эхлээд Ода Нобунага, дараа нь Тоётоми Хидэёшигийн ордонд цайны ёслол хариуцаж байсан боловч 1591 онд Хидэёшигийн тушаалаар сэппүкү хийж амиа хорлосон.
　*5　рэнга – XIV~XVI зуунд дэлгэрсэн шүлгийн нэг хэлбэр
　*6　Оомүра – дундад зууны үед Оомүра даймёогийн цамхагийн дэргэд байсан бяцхан хотхон. Одоо Нагасаки мужийн хот.
　*7　Мальдонадо - Тухайн үед Нагасаки болон Хёого хотуудын боомтод голландын худалдааны усан онгоц ирдэг байсан агаад тийм нэгэн онгоцны ахмадыг хэлж буй бололтой.
　*8　нанбан – Мүромачи үеийн (1333~1573) сүүлээс Эдо үе (1603~1868) хүртэл вьетнам, тайланд, филиппин зэрэг зүүн өмнөд зүгийн орнуудыг нанбан гэж дуудаж байв.
　*9　месса -　загайлмайтны шашны католик болон лютеран урсгалын нэгэн зүйл ёслол мөргөл
　*10　инхэрүно – там (inferno гэдэг португаль үгний япон дуудлага)
　*11　Кёо хот – Кёото
　*12　эхний харуул – шөнийг нийт таван харуул буюу хэсэгт хувааж байснаас эхний харуул нь 19:00~21:00, эсвэл 20:00~22:00 хоорондох цаг заана.
　*13　Марика – Малайз
　*14　Кадокүра – тухайн үеийн японы хамгийн том худалдааны пүүс
　*15　Шямүро – Сиам
　*16　Рүсон – Филиппины арлуудын нэг болох Лусон арлын япон дуудлага
　*17　фүсүма – хатуу цаас наасан хажуу тийш гулсуулж нээдэг гүймэл модон хаалга, нэг өрөөг нөгөө өрөөнөөс зааглах үүрэгтэй.
　*18　токонома – ханан дахь босоо ховил, зураг өлгөж цэцэгтэй ваар тавих зэргээр чимэх агаад япон өрөөний зайлшгүй нэг хэсэг
　*19　какэмоно – дээд доод өнцгийг нь яс юмуу модон савханд орож бэхэлсэн урт нарийн цаас буюу торгон дээр зурсан хятад, япон уламжлалт зураг
　*20　хаори – япон эрэгтэй хүний хантааз
　*21　Эсү Кирисүто сама – Иисус Христос (дээр үеийн япон дуудлага)
　*22　кан – эдогийн үеийн мөнгөний нэгж: 1 рёо = 4000 мон, 1 кан = 1000 мон; эдогийн үед 1 рёогоор 1 коку (150кг) будаа авч байсан бөгөөд нэг хүний жилд идэх нийт будааны хэмжээг 1 кокуд тооцож байв