Мүраками муухай

Ёоооооо.... Мүраками, Мүраками  л гээд байхим. Уншсан уу, учрыг нь олсон уу, утга төгөлдөр санагдав уу гээд амар заяа үзүүлэх юм биш. Бас болоогүй ээ, мэдээж дуртай биз дээ, дүгнэлт өндөр биз дээ ч гэх шиг.

Үгүй яахав дээ, өнөөгийн Японд байгаа хүн Мүраками Харүкиг тойроод тойроод хаа холдов гэж. Хоёр гурван зохиолыг нь уншсан, гайгүй санагдсан ч бий, гайтай санагдсан ч бий. “Kafka on the shore” этрийг нь их л мундаг үнэлсим билээ. Гэхдээ хэхэ, би өнөөдөр Мүракамиг рекламдах биш муулах гэсим.

Оюутан байхдаа яаж ч эргүүтэж явсан юм бүү мэд “ねじまき鳥クロニクル” (англи нэр нь "The Wind-Up Bird Chronicle", оросоор "Хроники заводной птицы" ) гэдэг мангар урт номыг унших аядсан юм. Аядсан гэдэг дундаас нь дургүй хүрч, дугуй хогийн сав уруу чулуудаж орхисон юм. Энэ номын нэг хэсэгт Халх голын дайн буюу японоор “Номонханы хэргийн” тухай гарна. За тэгээд монгол түмнийг тэнд юу гэж дүрсэлнэ гээч... Идэр залуу монгол цэргүүдийг "хорхой идсэн, шарлаж харласан, унаж цоорсон шүдтэй" гэж дүрсэлснийг нь энэ баагий Монгол явж үзээгүй юм байлгүй, хөдөөний хүмүүсийн танан цагаан шүдийг хараагүй байлгүй, сахар чихэр идэж өсөөгүй 30-аад оны хүмүүсийн шүд ямар сайхан байсныг мэдээгүй байлгүй, ядаж 60-аад оны баримтат кино үзсэн бол монголчуудын яралзсан цагаан шүдийг харж ангайх байсан байлгүй... гээд яахав, өнгөрөөе (*1). Аймшигт хэлмэгдүүлэлтийг үзсэн боловч "Эх орны торгон хилийг дайсны цэрэг давлаа, зарлаагүй дайн эхэллээ, арай хийж олсон тусгаар тогтнолд аюул нүүрлээд байна" гэж ард түмэн нэгдсэнийг "Монгол цэргүүд оросуудтай харьцуулахад байлдах ямар ч сонирхолгүй, хүсэлгүй, орос цэргүүдийн хуучин гутал хувцас өмссөн" гэж бичсэнийг нь яахав... монголчуудын үүх түүх, сэтгэл сэтгэхүйн тухай хумсын чинээ ч мэдлэггүй юм байна гэж өршөөе (би ер нь өгөөмөр шд).

Гэхдээ...

Хутга мэс маш сайн эзэмшсэн гэхийн хажуугаар монголчууд хүнийг зүгээр буудаж алах ямар ч сонирхолгүй улс гэвэл, яах вэ? Шууд үхвэл монголчуудын хувьд үзвэр биш гэнэ. Монголчууд амьтныг тамлаж таашаал авдаг ард түмэн, хүний арьс өвчиж баясдаг гэвэл яах вэ? Тэгэхдээ зүгээр нэг үхсэн хүний хүүр өвчихгүй, өвдөхгүй юм чинь сонирхолгүй. Амьд хүний арьсыг уран аргаар, удаан хугацаанд тамлаж өвчинө, хөөрхий баригдсан этгээд улаан нялга болж шаналж зовсны эцэст цус алдаж үхнэ гэж байвал яах вэ? Ухаан алдаж унана биз дээ. Монголчууд ийм биш ээ гэж энэ номыг зэрэг уншсан япон, хонконг найздаа хэлж уурлахад өөдөөс “Уран зохил шдээ, бага зэрэг уран сайхны халил ороо байлгүй” гэвэл бас яах вэ? Газар дээрээ нам муужирна биз дээ. Гэхдээ би мундаг тул муужраагүй ээ хэхэ... Дайсны цэргүүд ээ, биш ээ, үеийн хоёр найзаа сонсоцгоо гэж байгаад монгол түмэн, малчин ард, Халх голын дайн, Квантуны арми, бактереологийн зэвсэг гээд мангар урт лекци нэг амьсгаагаар уншиж сэнхрүүлсэн гэжүга. Одоо бодоход бас ч гэнки байж дээ.

Нэмж жаахан тодруулбал, монголчууд ийм тийм зэрлэг гэдгийг орос оффицер хэлж байгаам л даа, япон цэрэгт. Самурай нөхөөөр, чи эднүүсийг мэдэхгүй байна, эд чинь хүн төрхтэй араатнууд, дээр үед Оросыг эзлээд яасан гэж бодно... одоо чамайг ингэж тэгж тамлаж таашаал авах гэж байна, энэ хүн царайтай адгуусыг би сайн мэднэ, тиймээс чи бушуухан нууц захидлаа ч билүү, бичгээ ч билүү бидэнд өгөөдөх, тэгвэл цэрэг эрийн ёсоор чамайг суллаж тавина гэж авна. Самурай япон мэдээж баатарлагаар таг гүрийнэ. Тэгэнгүүт монгол цэрэг саран хутгаараа мөрийг нь нэг нарийхан зүсээд л гарынх нь арьсыг хуу татаж хуулна, дараа нь хөл, дараа нь нуруу, тэгээд чих хамар, эцэстээ... ёоо болилоо. Гол нь япон цэргийг ингэж тамлаж алахыг бусад монгол цэргүүд шал тоосон шинжгүй, өдөр тутмын явдал мэт харан зогссон гэжуга.

Гэх мэт Мүракамигийн бичсэнээр бол манайхны хүн тамлах аргын хажууд холливудын хоррор кино нь хонь хурга гардаг хүүхэлдэйн кино гэлтэй. Соц үед оросын Ян гээч баагий “Чингис хаан”, “Бат”, “Эцсийн далайн эрэг өөд” гурамсан романдаа монголчуудыг бүдүүлэг, хэрцгий (нярай хүүхэд, жирэмсэн эмэгтэйн гэдсийг тоох ч үгүй хүүлдэг этр) зэрлэгийн дээд гэж бичсэнийг арай ч дээ гэж боддог байлаа. Гэхдээ яахав, тэр үеийн нийгэм нь тийм, Оросод тогтсон үзэл суртал нь тийм, ганц үгүй гэж өмөөрдөг нь Гумилев байсан юм чинь. Харин Яныг давж бичих нь Мүраками байж. Бодвол Ян нөгөө ертөнцөд монголчуудын харгис хэрцгийг би дутуу дүрсэлжээ, дулимаг зохиожээ гээд амаа барьсан байлгүй. Тэгээд бодсон юм л даа... Мүраками Монголд очиж үзээгүй, энд тэндэхийн хачин ном уншихад ийм юм толгойд нь орсон байх даа гэж. Аминхандаа ойлгохыг хичээсэн ухаантай. Тэгсэн үгүй бололтой... Ямар ч байсан энэ номоо бичсэнийхээ дараа 90-ээд оны дундуур Монголд аяллаар ирж Халх голд очсон байна лээ. Гэхдээ Монголд ирсний дараа бичсэн ганц хоёр эссэйг нь уншихад тэнд монгол хүмүүс алгаа, хов хоосон газар л японууд байлдаад байсан юм уу хаашаа юм... Монголд ирж нэгийг сонсож нөгөөг дуулах биш аль хэдийн өгөр толгойдоо өөрийн гэсэн өрөөсгөл үзлээ хийчихсэн ирж л дээ.

Ингэхэд Мүраками мандаад удаж байна аа... яавч эрүүл биш ээ, энэ үзэгдэл. 2007 онд Москва явсан, мэдээж номын дэлгүүр шагайсан. Тэгсэн бөөн Мүраками. Орчин үеийн залуу хүн Мүракамиг уншаагүй бол ориг бүдүүлэгт тооцогдоно гэнэ. Бүр “Мураками” гэдэг хамтлаг байж байгаам чинь. Гэхдээ яахав, ганц хоёр ном эргүүлэхэд японоор уншсанаас хавьгүй илүү санагдсан. Орчуулгын сайн уу, миний япон хэлний муу юу, бүү мэд... гэж эхэндээ бодсон боловч сүүлд Мүракамигийн ганц хоёр романыг англи, орос орчуулгатай нь тулган уншиж учрыг олов. Орос орчуулга нь японоор бичсэн гурав, дөрөв, заримдаа бүр тав, зургаан өгүүлбэрийг нэг өгүүлбэр болгож орчуулсан байна лээ. Маш ихээр танаж редакторлож орчуулсан гэсэн үг. Англи орчуулга нь ч мөн ялгаагүй, нэлээд хасаж байж часхийсэн орчуулга гаргасан байна лээ. Оросод Мүраками мандаж буй боловч, миний мэдэхийн япон хэлтэй орос хүмүүсийн дунд Мүракамид дуртай хүн байдаггүйн учир үүнд оршино. Мүракамид хорхойсож япон хэл сураад, энд ирж жинхэнэ эхийг нь уншаад "Ёоооооо, ийм нуршуу, ядаргаатай, зуурмаг цемет шиг зохиол байсиймуу" гэх орос хүнтэй хүртэл таарч байлаа. Юутай ч Мүракамиг оросоор уншихад ондоогоор бууна, өрнө зүгт нэр нь мандаж ном нь зарагдаж буйн учир хасаж редакторлосон орчуулгад буй болов уу. Надаас ганц хоёр хүн Мүракамид дуртай юу гэж асуухад "Яахав дээ, ганц хоёр зохиолыг нь уншсан, миний бодлоор mediocre" гэж хариулдаг, үнэндээ тэгж боддог юм чинь.

Хэзээ билээ, Чинагийн Галсан гуайн ярилцлага уншиж байсан юм. Хэмингуэйг хүндэлж шүтдэг байсан боловч Африкийн тухай зохиолыг нь уншаад, амьтны амь хороож ан агнах өвчтэйг нь мэдээд дургүй болсон гэж байсан. Ямар ч монгол хүн дургүй болох байлгүй. Жилд нэг удаа учир начиртай чоно авлаж байвал бас яахав. Тийм биш зүгээр л дайралдсан том, сүрлэг сайхан амьтан бүрийг будаад байгаам чинь. Бас ичихгүй ч "Надад Африк сонин биш, хүмүүс хүүхэд нь падгүй, түүх соёл нь хэрэггүй, зүгээр л амьтан буудуулаад аль" гэж байсан нөхөр. Монголд нэг баагий мөнгөөр онгоц хөлсөлж ирээд тийм юм хэлж ярьж бичвэл яах уу. Алуулна биз дээ. Тэр номыг уншсанаас хойш акул загас агнах зэрэг бусад тэмдэглэл зохиол нь ч арай ондоогоор (муугаар) буух болсон.

Мүраками ч Хэмингуэй шиг юм болсон гэх үү дээ... ганц номыг нь уншаад дурааааак вэ гээд дургүй болсон. Дургүй болсон тэр номыг хассан ч онц гэж дүгнэхгүй. Ялангуяа эссэй энэ тэр нь нэг уншаад мартагдана, дахиж уншмаар санагдахгүй. Өгүүллэгүүд нь яахав, өвөрмөц. Ер нь гэхдээ энэ хоёр hardboiled баагий нэг л биш гэх үү, эрүүл биш гэх үү.

Эргээд харсан чинь... үнэн удаан цам харайжээ, унтаж амрах минь.

------------------------------------------------------------------------------------------------

*1　90-ээд оны өөрчлөлт шинэчлэлтийн дараа япончууд Монголд ирж дайнд үрэгдсэн хүмүүсийн нийтийн булш ухаж япон, монгол цэргүүдийн араг ясыг ялгаж, япон цэргийн чандрыг нутаг нь буцаасныг бүгдээрээ мэдэх байх. Ингэхэд юугаар нь монгол, япон цэргийг ялгадаг байсан гээч? Шүдээр нь. Гучин хоёр шүд нь бүрэн бол монгол цэрэг. Шүд нь бүрэн биш, яажийсан сайжийсан бол япон цэрэг (за юу, Мүраками).