Р. Акүтагава "Эртний анддаа илгээх захидал"
Орчуулга: Сүрэн (япон хэлнээс)
Эртний анддаа илгээх захидал
Амиа егүүтгэх хүний сэтгэл зүйг бодит үнэнээр нь бичсэн хүн өдийг хүртэл алга. Амиа егүүтгэгч нарт өөрсдийгөө хүндэтгэх сэтгэл, аль эсвэл сэтгэл зүйн талаас тэднийг сонирхол явдал дутсанаас болоод тэр биз ээ. Чамд илгээх сүүлийн захидалдаа би амиа егүүтгэгч хүний сэтгэл зүйн талаар тодорхой бичье гэж бодлоо. Мэдээж, миний амиа хорлох болсон шалтгааны тухай чамд хэлэх шаардлага үгүй. Ренье нэг өгүүлэлдээ нэгэн амиа егүүтгэгчийг дүрсэлсэн байдаг. Тэрхүү этгээд юуны төлөө амиа хорлож буйгаа өөрөө ч эс мэднэ. Чи дурын сонины гурав дугаар нүүрнээс амьдралын бэрхшээл, өвчин зовлон, сэтгэл санааны шаналал зэрэг олон шалтгаан олох байх. Гэхдээ миний туршлагаас харахад эдгээр нь үндсэн шалтгаан хэрхэвч биш юм. Эдгээрийн ихэнх нь гол шалтгаанд хүргэх замыг заах л төдий зүйлс. Реньегийн бичсэнээр, амиа хорлогсдын ихэнх нь чухам юуны төлөө, яагаад амиа хорлож буйгаа өөрсдөө ч мэддэггүй болов уу. Бидний энэ үйлдэл ээдэрсэн олон шалтаг, шалтгаантай учраас тэр. Гэхдээ ямартай ч миний хувьд тэр шалтгаан бол бүрхэг түгшүүр юм. Надад нүүрлэх ирээдүйн тухай бүрхэг түгшүүр. Миний үгэнд чи итгэхгүй байх л даа. Гэвч над шиг хүмүүс, минийх шиг нөхцөл байдалд ороогүй л бол миний энэ үгс салхинд замхрах дуун адил алга болдгийг сүүлийн арваад жил надад сургалаа. Тиймээс би чамайг буруутгахгүй ээ...
Сүүлийн хоёр жил би үхлийн тухай л эргэцүүлж байна. Сэтгэл санааны ийн үймсэн байдалтай Майндлэрыг уншсан маань ч энэ үед билээ. Майндлэр үхэл рүү ойртох замыг хийсвэр үгээр чадварлаг дүрсэлсэн нь гарцаагүй. Харин би мөн тэр тухай тодорхой үгээр дүрсэлж бичихийг хүснэ. Гэр бүлийнхнийгээ өрөвдөх сэтгэл энэ хүслийн хажууд юу ч биш. Үүнийг чи Inhuman гэж тодорхойлохгүй байж чадахгүй л болов уу. Гэвч үүнийг хүнлэг бус гэвэл би бүхэлдээ, яс махандаа тултал хүнлэг бус юм.
Надад бүгдийг үнэнээр бичих хариуцлага байна. (Би ирээдүйн тухай бүрхэг түгшүүрээ ч задалж дүгнэсэн. Тэр тухай “Мунхгийн амьдрал”-д ерөнхийдөө бичиж гүйцээсэн хэмээн бодно. Гагцхүү намайг хүрээлэх нийгмийн нөхцөл байдал, над дээр сүүдрээ унагасан феодалын нийгмийн тухай л санаатайгаар бичээгүй юм. Яагаад санаатайгаар бичээгүй вэ гэвэл, хүмүүс бид эдүгээ ч ямар нэгэн хэмжээнд феодалын нийгмийн сүүдэрт амьдарч буй учраас тэр юм. Би энэ нийгмийн тайзнаас гадна арын фон, гэрэлтүүлэг, гол дүрүүд – голдуу өөрийнхөө үйлдлүүдийг дүрслэхийг оролдсон юм. Үүнээс гадна нийгмийн нөхцөл байдлын тухайд – би өөрөө энэ нийгмийнхээ нөхцөл байдал дунд амьдарч буй учир тэдгээрийг сайтар ойлгож мэдсэн эсэхдээ эргэлзэхгүй байх аргагүй.) Миний юуны түрүүнд бодсон зүйл бол яавал зоволгүй үхэх вэ гэдэг асуулт байлаа. Мэдээжийн хэрэг амиа хорлох зорилгоо биелүүлэхэд өөрийгөө дүүжлэх нь хамгийн тохиромжтой арга. Гэвч би дүүжилж үхсэн төрхөө төсөөлөөд, муугаа мэдэхгүй бас гоо сайхны үүднээс жигших сэтгэл төрөв (Би нэгэн бүсгүйд дурласан боловч ханз үсэг муухай бичдэгийг нь хараад хайр сэтгэл замхарсан удаатай). Усанд сэлж чадах учир живж үхэх замаар ч зорилгодоо хүрч чадахгүй нь лавтай. Юмыг яаж мэдэх вэ, яаж ийгээд живлээ гэхэд өөрийгөө дүүжилснээс ч илүү зовох нь гарцаагүй. Галт тэргэнд дайруулж үхэх ч юуны түрүүнд гоо сайхны үүднээс жигшил төрүүлнэ. Гар чичирдэг тул буу юмуу хутга хэрэглэвэл бүтэлгүйтэх магадлал өндөр. Мөн өндөр байшингийн дээврээс үсэрч үхсэн хүнийг харахад ч муухай нь лавтай. Энэ бүхнийг эргэцүүлээд би эм ууж үхэхээр шийдэв. Эм ууж үхэхэд өөрийгөө дүүжилснээс илүүтэй зовж магад. Гэвч дүүжлэхтэй харьцуулахад гоо үзэмжийн үүднээс жигшил үл төрүүлэхээс гадна дахин амь оруулах аюулгүй гэх давуу талтай. Гагцхүү хэрэгтэй эм гартаа оруулна гэдэг миний хувьд амаргүй хэрэг. Би амиа хорлоно гэж шийдсэнийхээ дараа байдаг бүх аргаа хэрэглэн тэр эмийг олохыг хичээв. Мөн хорт бодисын тухай ч мэдлэгтэй болохыг зорив.
Миний дараагийн эргэцүүлсэн зүйл бол амиа хорлох газар. Намайг өөд болсны дараа миний хөрөнгийг гэр бүлийнхэн маань өвлөн авч амь зуулгадаа нэмэр болгоно. Миний үлдээх хөрөнгө гэвэл зуун цүбо(*1) газар, гэр, зохиогчийн эрх, хоёр мянган иений мөнгөн хуримтал төдий л юм. Амиа хорлосноос болж манай гэр зарагдахгүй болох вий гэж сэтгэл зовж байлаа. Тийм учраас ядаж ганц зуслангийн байшинтай хөрөнгөтөн нарт атаархах сэтгэл төрөв. Миний энэ үг чамд сонин санагдах байх аа. Надад ч гэсэн өөрийн минь энэ үг сонин санагдаж байна. Гэвч энэ бүхнийг амиа хорлохтой холбоод бодохоор үнэхээр хүндрэлтэй санагдаж билээ. Мөн энэ хүндрэлийг туулахгүй тойрч гарах арга бараг үгүй. Би гагцхүү, гэр бүлийнхнээс минь өөр хэн ч миний цогцсыг харахгүй байхаар амиа егүүтгэхийг хүснэ.
Гэвч амиа хорлох аргаа шийдсэнийхээ дараа ч би амьдралаас хагацаж чадахгүй хагас дутуу зүүгдсээр л байна. Ийм учраас надад үхэл рүү үсэрч орох тавцан(*2) хэрэгтэй болов. (Би хүрэн үст хүмүүсийн адил амиа хорлохыг нүгэл гэж боддоггүй. Бурхан багш Цогц сударт(*3) нэгэн шавийнхаа амиа егүүтгэснийг зөвтгөсөн байдаг. Харин сургааль номыг санаатайгаар гуйвуулдаг бурхны шавь нар тийнхүү зөвтгөснийг нь “чингэхээс өөр аргагүй” тохиолдолд гэх үгээр хачирлах байх л даа. Гэвч “аргагүй” тохиолдолд гэдэг нь гуравдагч хүн “хэцүү үхлийг хүлээн зөвшөөрөхөөс өөр аргагүй” гэх гачлант байдлыг хэлэхгүй. Учир нь ямар ч хүн гагцхүү өөрт учирсан “аргагүй тохиолдолд” л амиа егүүтгэдэг юм. Тийм байдалд орохоосоо өмнө амиа шийдэмгий хорлох хүнд асар их зориг хэрэгтэй.) Ямартаа ч энэхүү тавцангийн үүргийг эмэгтэй хүн гүйцэтгэх нь олонтаа. Клейст амиа хорлохынхоо өмнө найздаа (эрэгтэй) бараа болохыг хэд хэдэн удаа санал болгож байв. Расин ч мөн адил Мольер, Буало нарын хамт Сене голд живэхийг оролдож байсан. Даанч надад тийм найз алга. Нэгэн танил бүсгүй маань хамт үхэхийг хүссэн боловч бид чингэх аргагүй байдалд орсон билээ. Яваандаа би тийм тавцангүй амиа хорлох итгэлтэй болов. Гэхдээ энэ бол хамт үхэх хүн байхгүйд цөхөрсөндөө олсон итгэл бус. Эсрэгээр, аажмаар сэтгэл үймрэн зөөлөрч, үхлээр салах ч гэлээ аль болох эхнэрээ бага зовооё гэж бодсон юм. Мөн ганцаараа амиа хорлох нь хоёулаа амиа хорлохоос амар болохыг мэдсэн хэрэг. Түүнчлэн ганцаар аваас, амиа хорлох цагаа өөрийн дураар сонгох давуу тал байсныг ч үгүйсгэхгүй.
Эцэст нь би гэр бүлийнхээ хэнд ч мэдэгдэлгүй, эвтэйхэн амиа хорлохыг хичээв. Иийнхүү хэдэн сар бэлдсэний эцэст ямартай ч би итгэлтэй боллоо (тэр бүхний тухай намайг гэх хүмүүсийг бодоод дэлгэрэнгүй бичих арга алга). Нөгөөтэйгүүр, дэлгэрэнгүй бичсэн ч гэлээ “амиа хорлоход хамжих хэрэг” (дашрамд хэлэхэд, гэмт хэргийн үүн шиг инээдтэй нэр үгүй. Энэ хуулийг бүрэн хэрэгжүүлбэл гэмт хэрэгтний тоо хэд дахин өсөх бол доо. Эмийн санчид, бууны дэлгүүрийн эзэд, сахлын хутганы худалдаачид – бүгд “мэдээгүй” гэж мэдүүлсэн ч гэлээ хүмүүс бидний бодол санаа үг хэл, нүүрний хувирлаар илрэх тул тодорхой хэмжээгээр сэжиг төрүүлсэн л байж таарна. Түүнээс гадна нийгэм, хууль цааз нь өөрөө хүний “амиа егүүтгэхэд туслах хэргийг” бүрэлдүүлнэ. Эцэст нь, амиа хорлоход тусалсан гэмт хэрэгтнүүдийн ихэнх нь зөөлөн сэтгэлт хүмүүс байдаг билээ.) бүрэлдэх үндэслэл угаасаа байхгүй билээ. Би тайвнаар бэлтгэлээ дуусгаад одоо үхэлтэй тоглож буй. Цаашид миний сэтгэл санааны байдал Мендельсоны дүрсэлсэнтэй ерөнхийдөө таарах болов уу.
Хүмүүс бид хүн-амьтад учир үхлийн өмнө адгуусан чанарын айдастай байдаг. Амьдрах хүч гэгч зүйл үнэндээ адгуусан хүч чадлын ондоо нэрнээс хэтрэхгүй. Би ч гэсэн тийм хүн-амьтдын нэг юм. Гэвч хоол унд, хайр дурлалын явдлаас уйдсаныг үзвэл адгуусан хүч чадлаа бага багаар алдаж буй бололтой. Би одоо мөс шиг тунгалаг, өвчилсөн мэдрэлийн ертөнцөд амьдарч байна. Урд орой би нэгэн биеэ үнэлэгч хүүхэнтэй түүний байрны түрээсийн төлбөрийн (!) тухай ярихдаа “амьдрахын төлөө амьдарч буй” хүмүүс бид хичнээн хөөрхийлөлтэйг голдоо ортол мэдэрч билээ. Хүмүүс бид амрыг сонгож үүрдийн нойронд умбаж чадах аваас, аз жаргалыг биш гэхэд ядаж амар амгаланг олох нь гарцаагүй. Гэвч би яг хэзээ амиа шийдэмгий хорлож чадах вэ гэдэг эргэлзээтэй байна. Ийм байдалд байгаа надад гагцхүү байгаль л урьд урьдынхаасаа улам үзэсгэлэнтэй санагдана. Байгалийн сайхныг хайрлан бишрэх авч амиа егүүтгэх гэж буй миний зөрчилд чиний инээд хүрэх болов уу. Гэвч үхлийн заагт очсон миний нүдэнд тусч буй учраас л байгаль ийм сайхан, үзэсгэлэнтэй билээ. Би хэн хүнээс илүүтэйгээр харж, хайрлаж бас ойлгож ухаарсан. Төдий хэмжээгээрээ илүү их зовлон амссан ч гэлээ, тэр бүхэндээ би их бага ч сэтгэл дүүрэн байна. Чамаас гуйя, энэ захиаг намайг өөд болсны дараа хэдэн жил хүмүүсийн хүртээл бүү болгоорой. Би өвчнөөр үхсэн мэт амиа хорлохгүй гэх газаргүй.
Нэмэлт:
Би Эмпэдоклын намтрыг уншаад бурхан болох хүсэл хэр эртнээс үүдэлтэйг мэдрэв. Энэ захиандаа би, ямартай ч ухамсарлаж буй хүрээндээ, өөрийгөө бурхан эс болгоно. Харин ч эсрэгээр, өөрийгөө дордын дорд хүмүүн болгоно. Хоёулаа хорин жилийн өмнө бодь модны нөмөрт Этнагийн Эмпэдоклын тухай маргаж хэлэлцсэнийг санаж байна уу? Тэр үед би бурхан болохыг хүсэгчдийн нэг байжээ.
Шёова 2 оны 7 сар (1927)
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
*1 цүбо – талбайн нэгж, 3.3 квадрат метр газар
*2 тавцан – англиар "spring board", оросоор "трамплин" гэх үгийг ийнхүү орчуулав. Герман-монгол толинд "үсрэх банз" гэсэн байна лээ...хэхэ
*3 Цогц судар – бурхан багшийн номлолын эхэн үеийн судар (яп. 阿含経, саскр. Āgama). Зарим сурвалжаас харахад "Эш судар" гэж орчуулдаг бололтой. Аль нь зөвийг мэдэхгүйучир мэддэг хүмүүс хэлж өгч туслаарай.
