Р. Акүтагава "Бисэйн итгэл"

 

Акүтагава Рюноскэ "Бисэйн итгэл"
Орчуулга: Сүрэн (япон хэлнээс)

　　Бисэй түрүүнээс хойш тэр бүсгүйн ирэхийг хүлээж гүүрэн дор зогсож байлаа.

　　Дээш харвал гүүрний өндөр чулуун хашлага дундуур мөлхөө ногоо талд нь хүртэл ороон ургажээ. Хашлагын завсраар нааш цааш холхих хүмүүсийн хувцасны цагаан хормой жаргах нарны хурц туяанд үе үе гялтас хийн салхинд дэрвэнэ. Гэвч бүсгүй ирээгүй байлаа.

　　Бисэй аяархан исгэрэнгээ гүүрний доорх эрэг хөвөөг ажиглав.

　　Гүүрний доор хоёр цүбо(*) хүрэхтэй үгүйтэй шар эрэг устай шууд залгана. Эрэг дагуу ургах зэгсний дунд үхэр хавчны гэр бололтой хэдэн дугараг нүх байх агаад давалгаа цохих болгонд үл мэдэг палхийх дуу сонсдоно. Гэвч бүсгүй ирээгүй байлаа.

　　Бисэй хүлээж ядан усны захад очоод ганц ч завь үл өнгөрөх голын намуун мандлыг ширтэн харав. Голын хөвөөгөөр ногоон зэгс завсар зайгүй битүү ургажээ. Энд тэнд зэгсний дээрээс уд модууд мөчир навчаа унжуулан саглайн найгана. Зэгс ус руу түрж шигүү ургаснаас эрэг хоорондын урсгал голын өргөнийг бодвол нарийн харагдана. Тунгалаг усан тууз гялтгануур шиг ганц үүлний сүүдрийг алтлан зэгс бургасан дундуур намуухан үелзэн урсана. Гэвч бүсгүй ирээгүй байлаа.

　　Бисэй усны захаас холдон нарийн эргээр нааш цааш хохин үдшийн бүрийд аажмаар автан уусах эргэн тойрны анир чимээгүйг чагнав.

　　Энэ хооронд гүүрэн дээгүүр зөрж өнгөрөх олны хөл татарсан бололтой. Хүний хөл, малын туурайн чимээ, дугуйн чихрах дуу – аль аль нь дээрээс сонсогдохоо больжээ. Салхины сэвэлзээ, зэгсний шивнээ, усан долгионы чимээ л сонсдож, үе үе хаа нэгтээ хөх дэглий дуу хадаана. Гүн бодолд автсан Бисэй алхаагаа зогсооход хэдийнээ түрлэг эхэлсэн бололтой, голын шар эргийг угааж долгиолох ус түрүүнийхээс ойрхон гэрэлтэх ажээ. Гэвч бүсгүй ирээгүй байлаа.

　　Бисэй хөмсгөө зангидан, тэсэлгүй бүдэг харанхуй эргээр хурдан хурдан алхаж эхлэв. Тэр зуур голын ус сөөм сөөмөөр, төө төөгөөр эрэг өөд дээшилсээр байлаа. Голын ус нэмэгдэхийн хэрээр замаг зааг хийгээд усны үнэр сэнхийж, хамаг биеэр нь сэрүү татуулан сэвшинэ. Дээш харвал гүүрэн дээр тусч байсан жаргах нарны хурц гэрэл аль хэдийнээ тасарч, зөвхөн гүүрний хашлага л үл ялиг хөхрөх үдшийн тэнгэрт хайчилбар мэт харлаж харагдана. Гэвч бүсгүй ирээгүй байлаа.

　　Бисэй эцэстээ арга буюу зогсов.

　　Голын ус гутлыг нь норгон, ган болдоос ч хүйтэн гэрэл цацруулан гүүрэн доорх эргийн хэвгий хэлтгий бүрийг дүүргэж халив. Тийм учраас тун удахгүй өвдөг, гэдэс, цээж нь түрэлтийн өршөөлгүй их усанд автах нь гарцаагүй. Үгүй, энэ хооронд усны төвшин улам дээшилж, одоо бүр хоёр шилбэ нь голын усанд харагдахаа болив. Гэвч бүсгүй ирээгүй байлаа.

　　Бисэй усан дунд зогссон чигээрээ эцсийн найдварын дөлөөр байн байн гүүр өөд, тэнгэр өөд ширтсэн хэвээр.

　　Цээжээр нь татсан голын уснаа үдшийн бүрий улам хөхрөн гүнзгийрч, хол ойр шигүү ургасан зэгс бургас, уд модууд навчсынхаа гунигтай шивнээгээ л манан дундаас илгээх ажээ. Гэнэт алгана бололтой загас уснаас Бисэйн хамрыг шүргэн үсэрч гараад, цагаан гэдсээ эргүүлэн эх голдоо эргэж оров. Загас харван өнгөрсөн тэнгэрийн энд тэнд хэдийнээ одод анивчиж, хурдан нөмрөх шөнийн харанхуйд мөлхөө ногоонд ороогдсон гүүрний хашлага ч ялгарахаа байжээ. Гэвч бүсгүй ирээгүй л байлаа.

　　-----------------------------------------

　　Шөнө дунд сарны гэрэл зэгс бургас, уд моддыг нэлд нь гэрэлтүүлэх үед голын ус үелзүүр зөөлөн салхитай шивнэн ярилцаад гүүрэн доороос Бисэйн биеийг дөлгөөн долгионоороо бүүвэйлэн далай өөд аажуухан авч одов. Гэвч түүний амин сүнс тэнгэрийн голд ганцаар гуниглах сарны гэрлийг санаж хүсээ юм болов уу. Тэрээр эзэн биеэ сэмхэн орхиж, ус хийгээд замагны үнэр мөрөн голоос аниргүй ууршихын адил үл ялиг цайх тэнгэр өөд хөөрөн одсон билээ...

　　Түүнээс хойш тэр сүнс тоймгүй олон удаа төрөл арилжсаны эцэст хэдэн мянган жилийн дараа дахин хүн болж төрөх тавилантай байжээ. Тэр нь миний энэ биед заяасан сүнс юм. Тиймээс би орчин үед төрсөн ч утга бүхий ажил хийж эс чадна. Би гэгээн өдрөөр ч, харанхуй шөнөөр ч манан мэт мөрөөдөлд автан амьдарч, гагцхүү ирж магад ид шид, гайхамшгийг хүлээнэ. Яг л үдшийн бүрийд, гүүрний доор үүрд үл ирэх хайртыгаа хүлээж байсан Бисэй лүгээ адил.

Тайшёо 8 оны 12 сар (1919 оны 12 сар)

*********************************************************************

* цүбо - талбайн нэгж, ойролцоогоор 3.3м2
* япон эх: http://www.aozora.gr.jp/cards/000879/files/24_15235.html

"Рашёомон" өгүүллэг - нэрний учир

Акүтагава Рюүноскэ япон үлгэр домог болон эртний уран зохиолоос санаа авч бичсэн зохиол олонтой. Жишээ нь "Рашёомон" өгүүллэг нь Хэйан үеийн (794-1185/1192) сүүл хэсэгт зохиогдсон Японы эртний уран зохиолын дээжис "Конжякү моногатари" буюу "Эрт эдүүгээгийн цоморлиг"-ийн 29-р ботийн 18-р өгүүллэгээс санаа авч бичсэн зохиол юм. Конжякүгийн эл өгүүллэг Акүтагавагийн зохиолтой нэр бөгөөд үйл явдлын хувьд төстэй: Хэйанкёо буюу одоогийн Кёото хотын гол хаалга дээр нэгэн барлаг эр үхдэл хүүрийн үс зулгааж буй эмгэнтэй тааралдна. Харин Акүтагава энэ зохиолын нэрийг тэр чигээр нь зээлдэж авахдаа нэгэн бяцхан өөрчлөлт оруулсан нь монгол хэл рүү орчуулах аргагүй бөгөөд гагцхүү ханз үсэг сурсан хүмүүст л ойлгогдоно.

Эрт эдүгээгийн цоморлигийн эл өгүүллэгийг японоор 羅城門 гэж бичнэ. 羅城 (ражёо) гэдэг нь дээр үеийн хот цайзыг тойруулж барьсан хэрэм хаашааг хэлэх бөгөөд 門 (мон) гэдэг нь “хаалга” гэсэн утгатай ханз юм. Нийлээд 羅城門 (ражёомон) гэдэг нь хот уруу орох гол хаалга гэсэн утгаатай болно (дээрхи зураг бол Кёотогийн урлагийн музейд хадгалагдаж буй Ражёомон хаалганы загвар). Харин Акүтагавагийн өгүүллэгийн япон нэр нь 羅生門 буюу "Рашёомон" тул зохиолч голын ханзыг өөрчилсөн нь илэрхий. Ингээд асуулт...

Акүтагава ямар учраас 羅城門 нэрийг 羅生門 болгож өөрчлөв?

Айхтар асуулт мэт боловч зохиолыг уншсан бөгөөд ханз мэддэг хэн ч амархан хариулж дөнгөх байх. “生” гэдэг нь “төрөх”, “амьдрах” гэсэн утгатай ханз. Зохиолын баатар бузар булай, муу муухайгаас жигшин зэвүүцэх ч эцэстээ муу замын мөр хөөнө. Амьдралын эрхээр хүн юу ч хийж магад, эмгэн шиг бузар булай үйлийн хүчинд амьд явах хүн ч байна. Үхэх үү сэхэх үү, өлсөх үү хулгай хийх үү... энэ бүхний цаана хүний амьдрах хүсэл, амьд явах хүслэн байгааг Акүтагава ийнхүү ханз өөрчилж харуулсан болов уу.

Р. Акүтагава "Бэрсүүт жүрж"

Р. Акүтагава "Бэрсүүт жүрж", 1919  
Орчуулга:　Сүрэн (япон хэлнээс)

　　Үүлтэй бүрхэг өвлийн үдэш байж билээ. Би Ёкосүка–Токио чиглэлийн галт тэрэгний хоёрдугаар зэргийн вагоны буланд суугаад бодолдоо автан галт тэрэг хөдлөх шүгэл дуугарахыг хүлээж байлаа. Аль хэдийнээ гэрэл ассан вагон дотор ховор тохиолдлоор надаас өөр зорчигч үгүй. Цонхоор гадагш харвал бүдэг харанхуй буудал дээр үдэгсдийн бараа хэдийнээ тасарч, гагцхүү торонд орсон гөлөг үе үе хуцах гунигтай дуу сонсогдоно. Энэ бүхэн миний тэр үеийн сэтгэлийн байдалтай сонин гэмээр нийцэж байв. Миний ухаан сүүдэртэж, хэлэхийн аргагүй их ядарснаас цас будрах бүрхэг тэнгэр мэт бараан байлаа. Би пальтоныхоо халаасанд хоёр гараа лав шургуулсан чигтээ тэнд байгаа оройн сонин гаргаж гарчиглах дур ч хүрэхгүй сууж байв.

　　Тэгж байтал арайхийж галт тэрэг хөдлөх шүгэл дуугарлаа. Би сэтгэл жаахан тайвшрахыг мэдрэн толгойгоороо цонх налж нүдний өмнө галт тэрэгний буудал бага багаар ухарч эхлэхийг хүлээв. Гэнэт модон гэтаны(*1) чих дэлсэм тачигнах дуу гарч, тасалбар шалгах хаалганы зүгээс сонсогдов уу гэтэл, төдөлгүй кондукторын зандран загнах дуутай хамт миний сууж байсан хоёрдугаар зэргийн вагоны хаалга тас хийтэл нээгдэж арван гурав, дөрвөн насны жаахан охин ганцаараа, санд мэнд дотогш орж ирэв. Яг тэр мөчид галт тэрэг нэг том татганаж дайвснаа зугуухан хөдөлж эхлэв. Нэг нэгээр тасран холдох буудлын шонгийн мод, хэний ч юм мартаж орхисон бололтой усны тэрэг, вагон доторх хэн нэгэнд ёсолж бөхийх буудлын зөөгч – энэ бүхэн цонх өөд тургих утаа манан дунд хагацаж буйдаа харуусах аятай арагш ухран ард үлдэн хоцров. Би ашгүй нэг сэтгэл уужрах шиг болж ороомог тамхиа асаангаа хүнд зовхио анх удаа өргөж өмнөө суусан охины царайг зэрвэс харав.

　　Тосны дусал ч үгүй үсээ(*2) мөнгөн гүйлсний навч засалтаар(*3) хойноо шууж боосон, шалбарч сайртсан хоёр хацар нь дотор эвгүйрэм минчийж улайсан, харах байдлын л хөдөөний охин байв. Бас болоогүй шар ногоон өнгийн элэгдсэн ноосон ороолт урдаа унжуулж өвдгөн дээрээ том боодол тавьжээ. Хагарч эвэршсэн гараараа боодлоо тэврэх агаад алгандаа гуравдугаар зэргийн вагоны тасалбар хичээнгүйлэн атгасан харагдана. Надад энэ охины болхи эршүүд царай ер таалагдсангүй. Бас түүний хиртэй хувцас хунар ч муухай санагдав. Ядаж байхад хоёр, гуравдугаар зэргийн вагоны ялгааг ч ойлгохгүй тэнэг бүдүүлэг нь уур хүргэм. Тиймээс би ороомог тамхиа асаагаад нэгд, энэ охин энд сууж буйг мартахын тулд халааснаасаа оройн сонин гаргаж өвдгөн дээрээ дэлгэв. Сонины хуудсан дээр цонхоор тусах гадны гэрэл гэнэт дан цахилгаан чийдэнгийн гэрэл болж хувирахад муухан хэвлэгдсэн хэдэн нийтлэлийн гарчиг нүдний өмнө үсэрч гарах мэт тодров. Галт тэрэг Ёкосүка төмөр замын олон туннелийн эхнийх рүү орсон нь энэ ажээ.

　　Цахилгаан чийдэнгийн гэрэлд оройн сонины хуудсыг эргүүлж тойруулж гарчиглавч миний уй дарамтыг үргээх юм олдсонгүй – орчлон өдрөөс өдөрт улиг болсон үйл явдлаар дүүрэн аж. Найрамдлын гэрээ байгуулах асуудал, шинээр гэрлэгсэд, албан тушаалаа урвуулан ашигласан хэрэг, нас барагсдын жагсаалт... Туннельд орсон даруйдаа галт тэрэг явах чиглэлээ эсрэг зүг эргүүлсэн мэт сонин сэтгэгдэл төрж, би нэг уйтгарт нийтлэлээс нөгөө рүү хараагаа гүйлгэн шилжүүлж байлаа. Тэгэх зуураа энэ охин – бараан саарал амьдралын бодит төлөөлөгч гэсэн царайтай урд минь сууж буйг санаанаасаа гаргаж чадаагүй юм. Туннельд орсон энэ галт тэрэг, хөдөөний энэ охин мөн хэнд ч хэрэггүй шалдир балдир нийтлэлээр дүүрэн энэ оройн сонин – бүгд бэлээхэн тэмдэг биш гэж үү? Энэ бүхэн үл ойлгогдох, арчаагүй дорой, уйтгар гунигаар дүүрэн хүний амьдралын бэлгэ тэмдэг биш бол юу гэж? Миний дургүй хүрч бүх юм утгагүй санагдаж, уншиж эхэлсэн сониноо чулуудаж хаяад дахин толгойгоороо цонх налж үхдэл мэт нүдээ анин зүүрмэглэж эхлэв.

　　Түүнээс хойш удаагүй болов уу. Гэнэт нэг юманд сэрдэсхийн сэрж эргэн тойрноо харваас мөнөөх охин хэзээ амжсан юм, миний хажууд шилжин суугаад хамаг хүчээрээ цонх онгойлгох гээд үзэж байв. Гэвч хүнд шилэн цонх нээгдэхгүй байгаа бололтой. Түүний сэтэрч сайртсан хацар улам улайж, үе үе хамрын нусаа татах чимээ нь амьсгаа давхцах бяцхан дуутай хамт чихэнд сонсогдоно. Энэ бүхэн надад ч өрөвдөх сэтгэл төрүүлсэн нь үнэн. Гэвч яг одоо галт тэрэг дараагийн туннель руу орох гэж байгааг хатсан шаргал өвс нь үдшийн бүрийд цайрах хоёр талын уулын гүвээ цонх уруу ойртон дөхөж буйгаас шууд ойлгож болох. Тийм байтал охин хаалттай цонхыг зориуд буулгах гэж буйн учрыг би ойлгосонгүй. Үгүй ээ, энэ муу охин дураар аашилж байна гэхээс өөр шалтгаан бодогдсонгүй. Тиймээс урьдынх шигээ хахир сэтгэлээр хандаж, эвэршсэн гараараа шилэн цонх онгойлгох гээд хамаг хүчээрээ ноцолдож буйг нь үүрд үл бүтээсэй гэж хүсэх мэт хүйтэн харцаар харж байлаа. Удсан ч үгүй галт тэрэг нүсэр чимээ гарган туннель руу орохтой зэрэг охины нээх гэж байсан цонх ч пад хийтэл доош буув. Тэр даруй дөрвөлжин нүхээр хөө шиг хар агаар амьсгал боох утаа болон хувирсаар вагоны дотогш хүчтэй түрэн орж ирэв. Угаас хоолойн өвчтэйг хэлэх үү, халаасны алчуур гаргаж нүүрээ таглах завдалгүй энэ их утаанд автсан болохоор би бараг амьсгал авах завсаргүй тасралтгүй ханиалгав. Гэвч охин намайг тоосон шинжгүй толгойгоо цонхоор гарган, шанааныхаа үсийг харанхуйн салхинд хийсгэн галт тэрэгний явах зүг ширтэх ажээ. Охины энэ дүрийг вагоны гэрэл болон утаан дунд харах үед цонхны гадаах аажмаар цэвэршин цайж, тэндээс газар шороо, хатсан өвс ногоо, ус чийгний үнэр хүйтэн агаартай цуг сэнгэнэн орж ирээгүйсэн бол би нэлээд удаан ханиалгасандаа энэ танихгүй охиныг толгой түрүүгүй загнаж, буцааж цонх хаалгах байснаас гарцаагүй.

　　Энэ үед галт тэрэг туннелээс алгуурхан гулсан гарч шаргал өвсөн бүрхүүлтэй хоёр уулын хооронд хавчигдсан нэгэн ядуу суурингийн төмөр замын гармыг өнгөрөх гэж байлаа. Гармын ойр хавьд навсгар, өнгө үзэмж муутай сүрлэн, шавар дээврүүд түлхэлцэх мэт бие биедээ наалдсан харагдана. Өртөөчин дэвж буй бололтой цагаавтар дарцаг үдшийн тэнгэрт шарлан дэрвэнэ. Арай хийж туннелээс гарав гэж бодсон тэр мөчид би зэлүүд гармын хашлагын цаана улаан хацартай гурван банди мөр зэрэгцэн зогсож буйг олж харав. Бүгдээрээ энэ үүлтэй бүрхэг тэнгэрт даруулсан мэт намхан. Мөн энэ суурингийн өнгөтэй адил бараан саарал хувцас өмсчээ. Тэд толгой гэдийлгэн өнгөрч буй галт тэргийг харж байснаа гэнэт нэгэн зэрэг гараа даллан өндөр нарийн дуугаар үл ойлгогдох зүйл хамаг чадлаараа хоолой мэдэн хашгиралдав. Яг тэр мөчид билээ. Цонхоор биеэ хагас гаргасан охин сайртсан гараа сунгаж баруун, зүүн рүү даллав уу гэтэл, гэнэт нарлаг өдрийн шим дулааныг шингээсэн сэтгэл баясам өнгийн тав, зургаан бэрсүүт жүрж галт тэрэг үдэх хүүхдүүдийн дээрээс тал тал тийш таран тэнгэрээс буув. Би өөрийн эрхгүй амьсгаагаа хурааж нэг дор бүгдийг ойлгов. Энэ охин, бодвол гэрээсээ хол айлд зарагдаж ажил хийхээр яваа энэ охин, өвөртөө хийсэн бэрсүүт жүржээр эгчийгээ үдэхээр төмөр замын гарамд ирсэн дүү нараа баярлуулъя гэж бодсон ажээ.

　　Үдшийн гэрэлд уусах төмөр замын гарам, бяцхан ангаахайнууд жиргэх шиг хоолой чангалах гурван хөвгүүн, тэдний дээрээс буусан бэрсүүт жүржийн улаан шар нарны туяа – энэ бүхэн цонхны цаана нүд ирмэх зуур болоод өнгөрөв. Гэвч сэтгэлд минь өр өвтгөм тодоор зурагдан үлджээ. Тэгэхэд үл ойлгогдох дулаанаар сэтгэл дүүрч дэлгэр болсныг мэдэрсэн юм. Би толгой өргөн тэс ондоо хүн өмнөө харж буй мэт охиныг сайтар ажиглав. Охин миний эсрэг суудалд буцаж суугаад урьдынх шигээ хагарч сэтэрсэн хацраа шар ногоон өнгийн ноосон ороолтондоо нааж, том баадан тэврэх гартаа гуравдугаар зэргийн суудлын тасалбар чанга атган сууна.

　　Би энэ үед анх удаа хэлэхийн аргагүй их ядарснаа мөн үл ойлгогдох, арчаагүй дорой, уйтгар гунигаар дүүрэн хүний амьдралыг хэсэг хугацаанд ч атугай мартаж чадсан билээ.

　　Тайшёо 8 оны 4 сар (1919 оны 4 сар)

-------------------------------------------------------------------------

　*1　гэта – япон модон шаахай; хиёри гэта – ихэвчлэн бороогүй нартай өдөр өмсөх богино ултай гэта.
　*2　эмэгтэйчүүд үсээ улажлалт маягаар засахдаа тосолдог байв.
　*3　мөнгөл гүйлсний навч засалт (ичёогаэши) 銀杏返し – угтаа самурай ангийн нөхөрт гараагүй эмэгтэйн үс засалт боловч Мэйжигийн шинэчлэлээс хойш нийгмийн бүх давхаргын эмэгтэйчүүд энэ маягаар үсээ засах болсон.

　*** япон эх: http://www.aozora.gr.jp/cards/000879/files/98_15272.html