2013/09/21

Америк бидэнд туслах уу?


Италийн нэрт зохиолч Эдуардо дэ Филиппо америкийн хэрэглээний нийгэм, банк санхүүгийн байгууллагын гажуудлыг "Леман Бразэрс" дампуурахаас аль жараад жилийн өмнө олж харан, ийм богинохон өгүүллэгт базаж ёжилсныг бишрэв. Бишрэхийн шидээр итали хэлнээс анх удаа орчуулж зүрхлэв:

Эдуардо дэ Филиппо "Америк бидэнд туслах уу?" 1947
Орчуулга: Сүрэн (итали хэлнээс)

 Тайз бэлтгэх хооронд эдийн засгийн бодлогын тухай ярья ...
 Би ер нь гудамжинд таарсан хүмүүстэй хөөрөлдөх дуртай - амьдралын тухай тэднээс сурч мэдсэнээ тайз руу шилжүүлэхэд дүрүүдийн минь хүнлэг чанар улам тодордог билээ. Жишээ нь, нэгэн өдөр Наполигээр зугаалж явахдаа Тотонно хэмээх тэрэгчинтэй тааралдаж, түүнээс ийн асуулаа: “Бидний санхүүгийн байдлын тухай та юу гэж бодож байна? Америк бидэнд туслах болов уу?” Тотонно уг асуултын тухай орой үдэш үргэлж бодож байсан мэт хариултынхаа зөвд бүрэн итгэлтэйгээр ийнхүү хариулав:
 - Мэдээж. Тусалж л таарна. Өөрсдийнх нь сонирхолд нийцэхээс хойш.
 - Яагаад өөрсдийнх нь сонирхолд нийцнэ гэж?
 - Яахав, та зөвшөөрвөл би нэг жишээ татъя. Та таваг хийдэг галзуугийн тухай яриаг мэдэх үү?
 - Үгүй.
 - Тэгвэл би танд одоо ярьж өгье гээд Тотонно ярьж эхлэв: Галзуугийн эмнэлгийн (Тотонно яагаад өнөөгийн байдлыг галзуугийн эмнэлэгтэй зүйрлэснийг мэдэхгүй ч дэлхий нийтээрээ ухаанаа алдсаныг хэлж байсан байх) олон тасалгааны нэгэнд сэтгэцийн өвчтэй хүмүүс байжээ. Нэг өвчтөний ор цэцэрлэг өөд харсан цонхны дор байсан агаад тэр этгээд - уул нь ч хорхойд хоргүй гар урчин л даа - цэцэрлэгийн шавраар таваг хийх солиотой байж. Өнөөдөр урлана, маргааш урлана... нэг л өдөр хийсэн таваг нь орных нь доор, шүүгээнийх нь хажууд, коридор дагуу - энд тэнд бага багаар овоорох болжээ. Бусад нь өдрөөс өдөрт нэмэгдэх энэ олон тавгийг гайхал, баясал хосолсон байдалтай бахдан харна. Тэдний нэг нь:
 - Надад нэг таваг өгчих, тэгэх үү? гэж гуйв.
 - Оронд нь юу өгөх юм?
 - Надад мөнгө алга.
 - Тэгвэл нэг товчоо өгчих, оронд нь би чамд таваг өгье.
 Тэр мөчөөс эхлэн өвчтөнүүд таваг авахын тулд товчоо тасдаж эхлэв. Өнөөдөр тасдана, маргааш тасдана... нэг л өдөр бүгдээрээ өмдөө тогтоох ч товчгүй болцгоов. Хамаг товч нь дуусч, таваг авах товч үлдсэнгүй. Гэтэл ваарчин эр галзуугийн ганцаардалдаа тавгаа урласаар л байлаа. Ийнхүү хэд хоноход эмнэлгийн тасалгаа дахин тавгаар дүүрэв. Солиотой эр тэднийгээ зарахыг оролдсон ч нөхдийнх нь хэн нь ч авахыг хүссэнгүй.
 - Найзууд аа, та нар миний тавгийг авах ёстой. Яагаад гэвэл би солиотой. Би таваг хийхгүй байж чадахгүй - энэ бол миний солио шүү дээ.
 - Тийм л дээ, гэхдээ бидэнд товч алга.
 Тэр шөнө ваарчин эр цурам хийсэнгүй. Тэрээр дараа өдрийн өглөө, нар мандахын алдад нөхдөө цэцэрлэгийн довжоо дээр дуудаж цуглуулахад бүгд түүнийг тойрон шахцалдаж том цэцэрлэгийг дүүргэв.
 - Найзууд аа, би энэ асуудлыг шийдвэрлэх арга олохын тулд шөнөжин уйлж залбираад унтаж чадсангүй. Энэ баглаа бол та нараас авсан товч. Буцааж өгье, та нар минь үргэлжлүүлэн тавгаа аваарай.

Итали эх: Eduardo De Filippo "L'America ci aiuterà?"

2013/09/20

Привет водяному




В детстве ни разу не прогуляла школу. Хотя возможности были, да еще какие. Скажем, родители уехали куда-то далеко, и я с сестренкой осталась на попечении родственницы-стундентки. Она прогуливает институт через день - захоти я прогулять школу запросто попросила бы позвонить учительнице и наплести что-нибудь про моё физическое состояние. Она и позвонила бы, и ругать бы не стала, ну разве что, пару слов, приличия ради. Но в школу я ходила, и желание пройти мимо школы не возникло до самого последнего дня.

Поврослела, устроилась на работу - и наконец поняла. Оказывается, мне никогда не было лень узнавать что-нибудь новое, а в школе каждый день такооое говорят, такооое происходит... И не суть важно нужно ли мне то, что я узнала или не очень.

А вот встать, пойти, прийти и что-то сделать - это увольте. Водяному из мультика летаа-а-а-а-а-а-ть было охота, а мне лежа-а-а-а-а-ать охота. Мы с ним родственные души. Месторасположение тел в просранстве не имеет значения, значение имеет только то, насколько нам чего-то “...а-а-а-а-а-ать” охота.

В общем, позвонила сегодня на работу и сказала, что что-то я сегодня не очень. Знали бы коллеги-японцы, сказали бы “безарбузие”. Я тоже согласна, что безарбузие - это ведь минус из моих кровных двенадцати дней отпуска. Но, когда солнышко на небе, а небо голубое...

P.S. "Безарбузие" - так наш учитель говорил. Когда мы шумели, он хмурил брови и говорил "безарбузие" :) Он арбузы любил, нас любил, а слово "безобразие" не любил. И я не любила... как представлю, что есть на свете что-то такое плохое, но "без образа".... брррр... страшно было.

2013/09/15

Бамбарууш, Бөөдий хоёр



Багадаа "Зараа манан дунд" хүүхэлдэйн киноноос айдаг байснаа санадаг юм. Гэхдээ хэддүгээр ангид юм бүү мэд, нэг л мэдэхэд зурагтаар гарахыг нь хүлээдэг, дурлаж үздэг болчихсон байв. Ялангуяа тар манан дундах цагаан морь ямар гоё вэ... Хүүхэлдэй нь хөөрхөн, хүүхэлдэйг сэдэвлэн хийсэн "Бамбарууш, бөөдий хоёрын үлгэрүүд" ном бүр ч хөөрхөн.

Гадаа ус ихтэй, нартай зөөлөн бороо орно.
Үе үе цонхоор гадагш харна.

Найз Г-дээ зориулав:

Сергей Козлов "Бамбарууш, бөөдий хоёрын үлгэрүүд" (хэсэгчлэн)
Орчуулга: Сүрэн (орос хэлнээс)

- Чи төсөөл дөө: би байхгүй, чи ганцаараа суугаад... хэнтэй ч ярилтай билээ.
- Чи хаана байх юм?
- Хаана ч байхгүй.

Бамбарууш:
- Тийм юм байж болшгүй гэв.
Бөөдий
- Би ч тэгж бодож байна гэв. Гэвч үргэлжлүүлэн “Гэхдээ төсөөл дөө. Гэнэт би алга болоод, чи ганцаараа. Тэгвэл яах уу?” гэв.
- Чамайг хаа сайгүй хайна, тэгээд олчихно.

- Би байхгүй, хаана ч байхгүй.
- Тэгвэл, тэгвэл... Тэгвэл би хээр талд очоод “Бө-ө-ө-ө-ди-и-и-й” гээд хамаг чадлаараа дуудна. Чи намайг сонсоод “Ба-а-а-амбару-у-у-у-у-уш” гэж хариу өгнө. Тийм.
Бөөдий:
- Үгүй ээ гэв. Би огт байхгүй, дуслын чинээ ч байхгүй. Ойлгож байна уу?
- Үгүй, чи чинь яагаа вэ? гээд Бамбарууш уурлав. Чи байхгүй бол би ч байхгүй. Ойлгов уу?

**********************************

Бамбарууш нэгэн өдөр сэрээд довжоо дээр нь Бөөдий зогсож байхыг хараад уулга алдав:
- Хүүе, Бөөдий байна шдээ!
- Би байна.
- Үгүй, чи чинь хаана байсан юм бэ?
Бөөдий
- Байгаагүй удсан юмаа гэв.
- Алга болохоосоо өмнө ер нь найзууддаа хэлж байх хэрэгтэй шдээ.

**********************************

Өвлийн үлгэрээс

- Энд юу хийж байгаа юм? гэж Бамбарууш асуув.
Бөөдий:
- Эдгэхийг чинь хүлээгээд л гэв.
- Удаан хүлээв үү?
- Өвөлжингөө. Чамайг цас идэж пологдсон гэж дуулангуутаа хамаг өвлийн нөөцөө танайд авчирсан юм.
- Тэгээд өвөлжингөө миний хажууд сандал дээр сууж байсан уу?
- Тэгсэн. Тэгээд хар модны ханд уулгаад, хатсан өвс гэдсэнд чинь тавьж байсан...
Бамбарууш:
- Санахгүй байна... гэв.
- Аргагүй шдээ гээд Бөөдий санаа алдав. - Чи өвөлжингөө өөрийгөө цасан ширхэг гээд байсан. Хавар болохоор хайлчих биш байгаа гэж ямар их айгаа вэ.



2013/09/05

Я. Кавабата "Царцаа ба хүрэлзгэнэ"


   

Өмнөх бичлэгийн шавьжны тухай яриаг үргэлжлүүлье. Кавабатагийн "Алгын чинээ өгүүллэгүүд" түүврээс нэг өгүүллэг орчуулав. Нэр нь японоор "バッタと鈴虫", монголоор махчилбал "Царцаа ба хүрэлзгэнэ". Хүмүүс хүрэлзгэнэ гэж мэдэх үү? Би ёстой бүү мэд, толь бичгээс харсийм. "鈴虫" гэдэг нэрийг утгачилан орчуулбаас "хонхон шавж" болно. Бодвол ийм дуутай болохоор нь "хонхон" гэж нэрийдсэн байх.

Я. Кавабата "Царцаа ба хүрэлзгэнэ"
川端康成「バッタと鈴虫」
Орчуулсан: Сүрэн (япон хэлнээс)

  Их сургуулийн тоосгон хашааг даган явсаар ахлах сургуулиийн өмнө очив. Сургуулийг тойруулж барьсан цагаан модон хашааны цаана цэцэг нь хагдарч навчилсан интоорын мод ургах агаад доор нь бараантах өвс бутны дундаас шавж хорхойн дуу сонсогдоно.

  Би шавжны дуунд алхаагаа сааруулж, чих тавин чагнаж явсаар үргэлжлүүлэн сонсохыг хүссэндээ сургуулийн талбайгаас холдохгүйг хичээн баруун тийш тойрч хэсэг яваад дараа нь зүүн тийш эргэтэл модон хашаа дуусч, жүржийн мод суулгасан шороон далан эхэлж байлаа. Зүүн тийш эргэх агшинд би "Хөөх!" гэж уулга алдан, өмнөө харснаа гайхан ширтэж, жижиг алхаагаар хурдлан гүйв. Учир нь далангийн хормойд буйдхан хөдөөний ургацын баяр наадмын чимэглэл гэлтэй таван өнгийн хөөрхөн дэнлүүнүүд хөдөлж байлаа. Хүүхдүүд далангийн өвснөө шавж барьж буйг ойртолгүй ойлгов. Дэнлүүний гэрэл хорь орчим. Улаан, ягаан, хөх ягаан, ногоон, шар өнгөөр гэрэлтэх олон дэнлүүний дунд таван өнгөөр солонгорон гэрэлтэх дэнлүү хүртэл байна. Дэлгүүрээс авсан бололтой жижигхэн улаан дэнлүү ч байна. Гэхдээ ихэнх хүүхдүүд ухаан бодлоо уралдуулан байж өөрсдийн гараар урлан хийсэн хөөрхөн дөрвөлжин дэнлүүнүүд барьжээ. Хүний хөлөөс зайдуу далан дээр хориод хүүхэд цугларч, энэ орой үзэсгэлэнт дэнлүүгээ өргөн зогсох хүртэл үлгэр тохиолдох ёстой доо.

  Нэг хүүхэд нэгэн шөнө энэ далан дээр шавжны дуу сонсов. Маргааш нь улаан дэнлүү худалдаж аваад өнөөх шавж хаана байгааг хайв. Дараа шөнө хүүхдийн тоо хоёр болов. Шинэ хүүхэд дэнлүү худалдан авах боломжгүй байж. Тийм учир хатуу цаасан хайрцгийн ар, өвөр талыг хайчлан авч нимгэн цаас наагаад, хайрцагны ёроолд босоо лаа байрлуулж, оройгоос нь уяа зүүв. Хүүхдийн тоо тав болоод, долоо боллоо. Тэд хайрцгандаа өнгийн цаас нааж, зураг зурахыг сурцгаав. Мөн ухаант уран бүтээлчид маань цаасан хайрцагныхаа энд тэнд тойрог, гурвалжин, жишүү дөрвөлжин, навчин хэлбэртэй цонх гаргаж хайчлаад, цонх бүрийг өөр өөр өнгийн цаасаар бүрэхээс гадна тойрог, жишүү дөрвөлжин, улаан, ногоон зэрэг янз бүрийн дүрс, өнгө ашиглан утга санаа бүхий чимэг хээ сэтгэж урлав. Улаан дэнлүү авсан хүүхэд дэлгүүрийн онцгүй, ялгарах юмгүй дэнлүүгээ хаяв. Эхний дэнлүүг өөрийн гараар урласан хүүхэд ч энгийн хийцтэй хэмээн голж хаяв. Урд шөнийн гэрлийн угалз дараа өдөр сэтгэлд хүрэхээ больж, хүүхдүүд дахин хайрцаг, цаас, харандаа, хайч, хутга, цавуу гарган өмнөхөөсөө улам гоё дэнлүү урлахад сэтгэл зүрхээ зориулна. Шөнө болохуйяа "Дэнлүү минь! Хамгийн гоё нь байгаарай!" гэсэн хүсэл бяцхан цээжиндээ өвөртлөн хүүхдүүд шөнийн шавжны ангуунд гарна. Ийнхүү одоо миний өмнө хориод хүүхэд үзэсгэлэнт дэнлүүгээ барин зогсож буй ажээ.

  Би хүүхдүүдийг ажиглан, ойрхноос харж зогсов. Хүүхдүүдийн дөрвөлжин дэнлүүний цонх нь хуучны хээ угалз, цэцгэн хээтэй байхаас гадна зарим нь "Ё-ши-хи-ко", "А-я-ко" гэх мэт өөрийнхөө нэрийг катакана(*1) үсгээр хайчилж урласан байлаа. Дэлгүүрийн зурагтай улаан дэнлүүнээс ялгаатай нь, цаасан хайрцгийн хананд хэлбэр, хээ гарган хайчилсныхаа дараа дотроос нь өнгийн цаасаар бүрсэн тул тэрхүү цонхоор дэнлүүний гэрэл өнгөт хээ болж тусна. Ийнхүү урласан хориод дэнлүү бут өвсийг гэрэлтүүлэх ахуйд бяцхан эзэд нь шавжны дуу чагнан далан дээр явган суугаад хайгуул хийнэ.

  Бусдаасаа долоо, найман метрийн зайд өвс ширтэж суусан хүү гэнэт өндийгөөд:
  - Царцаа авмаар байна уу? Царцаа! гэв.
  - Би авъя! Би авъя! гээд зургаа, долоон хүүхэд даруй гүйн очиж царцаа олсон хүүгийн ард шавааралдан өндөр өвс рүү өнгийн харцгаав.
  Гэвч жаалхүү хүүхдүүдийн сунгасан гарыг түлхэж, царцаа буй өвсийг хамгаалах гэсэн мэт хоёр гараа тэлэн зогсох агаад баруун гар дахь дэнлүүгээрээ дохин долоо, найман метрийн цаана байгаа хүүхдүүдийг дахин дуудав:
  - Царцаа хэн авах вэ? Царцаа!
  - Авъя! Авъя! гээд дөрөв, таван хүүхэд гүйлдэж ирэв.
Хүүхдүүд царцааг хүртэл хүснэ гэдэг шавжны ангуу амжилт муухан байгаа бололтой. Жаалхүү гурав дахь удаагаа дуудав:
  - Царцаа авмаар байна уу?
Энэ удаад гурван хүүхэд дөхөж очив.
  - Надаа өгчих, тэгэх үү? – сүүлд дөхөж очсон охин жаалхүүгийн ардаас хэлэв. Жаалхүү эргэж харангуутаа шууд газар явган суугаад, дэнлүүгээ зүүн гартаа шилжүүлж бариад баруун гараараа өвсний дундуур тэмтрэв.
  - Царцаа шүү!
  - Өг л дөө!
Жаалхүү босоод атгасан гараа "Май!" гэж буй мэт охины өмнө сунгав. Охин зүүн гартаа барьж байсан дэнлүүнийхээ оосрыг бугуйндаа зүүгээд хоёр алгаа жаалхүүгийн атгасан гар дээр тавилаа. Жаалхүү алгаа алгуурхан дэлгэхэд шавж охины эрхий, долоовор хурууны хооронд шилжив.
  - Хөөх! Хүрэлзгэнэ байна! Царцаа биш хүрэлзгэнэ байна! – охин уулга алдав. Бор өнгийн шавж харж буй борхон нүд нь гялалзана.
  - Хүрэлзгэнэ! Хүрэлзгэнэ! гэх хүүхдүүдийн атаархлын өнгө аястай дуу хадна. Охин ухаалаг сэргэлэн нүдээрээ шавж өгсөн жалхүүг зэрвэс харснаа бүснээсээ уясан шавжны жижиг шилэн саваа тайлж хүрэлзгэнийг дотор нь хийв.
  - Хүрэлзгэнэ байна шүү дээ гэж түүнийг хэлэхэд хүрэлзгэнэ барьсан жаалхүү,
  - Тийм, хүрэлзгэнэ гэж бувтнав.
Охин шавжны шилэн саваа нүүрэндээ дөхүүлэн доторх хүрэлзгэнийг ажиглан харахад жаалхүү таван өнгийн үзэсгэлэнт дэнлүүгээ өндөрт өргөн гэрэлтүүлж, охины царайг үе үе зэрвэс харна.

  "Ийм учиртай байж!" Би жаалхүүд жаахан атаархан, бас түүний үйлдлийн учрыг одоо л ойлгож буй өөрийнхөө тэнэгийг гайхав.

  Байз! Хар даа! Охины цээжийг хар даа! Үүнийг хүрэлзгэнэ өгсөн хөвгүүн ч, хүрэлзгэнэ авсан охин ч, энэ хоёрыг харан зогсох хүүхдүүдийн хэн нь ч анзаарсангүй. Гэхдээ охины цээжин дээр тусах бүдэг ногоон гэрэл "Фүжио" гэж тод уншигдах бус уу? Шавжны савыг гэрэлтүүлэх хөвгүүний дэнлүү охины цагаан юкатад(*2) ойрхон учир "Фүжио" гэж хайчлан гаргаж ногоон өнгийн цаас наасан үсэг нь хэлбэр, өнгө яг тэр чигээрээ охины цээжинд тусч гэрэлтэнэ. Охины дэнлүүг харвал, зүүн гарынхаа бугуйд өлгөсөн чигтээ унжих тул "Фүжио" шиг тод биш ч гэлээ, хөвгүүний гэдсэн дээр бүрэлзэх улаан гэрэл "Киёко" гэж уншигдана. Ногоон, улаан гэрлийн санаандгүй энэ тоглоомыг - тоглоом болов уу даа - Фүжио хөвгүүн ч, Киёко охин ч үл мэдэх ажээ.

  Фүжио хүрэлзгэнэ өгч, Киёко хүрэлзгэнэ авсныг үүрд хоёулаа мартахгүй ч гэлээ, өөрийнх нь нэр Киёкогийн цээжинд ногоон гэрлээр бичигдэж, Киёкогийн нэр улаан гэрлээр гэдсэнд нь бичигдсэнийг Фүжио хөвгүүн зүүдэндээ ч таашгүй, эргэж хэзээ ч санашгүй. Киёко ч цээжинд нь Фүжиогийн нэр ногоон өнгөөр тодорч, Фүжиогийн гэдсэнд өөрийнх нь нэр улаан гэрлээр бүрэлзэн байсныг үүрд мэдэшгүй.

  Фүжио хөвгүүн! Чи том болоод бүсгүйд "Царцаа" гэж хэлэн хүрэлзгэнэ өгч "Хөөх!" гэж гайхан баярлахыг нь харж бахдан инээмсэглээрэй. Мөн "Хүрэлзгэнэ" гэж хэлэн царцаа өгч "Өө" гэж гуниглахыг нь харж өхөөрдөн инээмсэглээрэй.

  Хөвгүүн чи бусад хүүхдээс зайдуу, ганцаараа шавж хайх ухаантай ч хүний амьдралд хүрэлзгэнэ тийм ч элбэг тохиолдохгүй билээ. Тиймээс царцаа шиг бүсгүйтэй учраад хүрэлзгэнэ гэж итгэх л болов уу даа.

  Эцэст, чиний үүлс хурж харанхуйлж шархадсан зүрхэнд жинхэнэ хүрэлзгэнэ царцаа шиг харагдаж, дэлхий царцаагаар дүүрсэн мэт санагдах тийм өдөр ирэх аваас, өнөө шөнө үзэсгэлэнт дэнлүүний чинь ногоон гэрэл охины цээжнээ хэрхэн наадан байсныг чи санан дурсах аргагүйд би харамсана.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

*1 катакана – цагаан толгой. Япон улсын орчин цагийн бичиг үсэг хирагана, катакана цагаан толгой, ханз үсэг гурваас бүрдэнэ.
*2 юката – зуны дан давуун кимоно.

Орчуулгын тухай тайлбар:

Энэ өгүүллэгийг орчуулахдаа "хүрэлзгэнийг яахуу" гэж жаал тархиа гашилгаад, орос, англи, итали орчуулгатай харьцуулаад. Ер нь монгол хүнд хүрэлзгэнээс эхсүүлээд олон шавжны нэрс онц юм өгүүлэхгүй "үг үсгийн нийлбэр" төдий болов уу. Оросууд ч тийм байх. Тийм болоод орос орчуулагч хүрэлзгэнийг "цох"-оор орлуулж орчуулсан байх. Зуны шөнө энд тэнд ногооноор гэрэлтэх цох нэгт ховор, хоёрт хөөрхөн, гуравт хүн олны хайрыг татдаг цөөн шавжны нэг. Мөн шавжны ертөнцийн "зиндааны" тухай бодож байгаагүй ч гэлээ "царцаанаас цох илүү" гэдгийг ямар ч орос хүн хүлээн зөвшөөрнө. Япон хүн "царцаанаас хүрэлзгэнэ илүү" гэдгийг мэдэх ч бусад орныхон паг. Ингэж бодохоор орос орчуулагч цохоор орлуулсан нь зөв санагдана. Нөгөө талаас цох хэзээ харагддаг билээ, тэр нь хүрэлзгэний үеэтэй давхцдаг билүү, цохыг дуугаар нь биш гэрлээр нь олно... гэрэлтэнэ гэдэг олоход амар гэсэн үг... олоход амар гэдэг нь зохиолын үйл явдлаас гажна... гээд бодохоор ингэж хамаагүй дур мэдэн орлуулан орчуулж бас боломгүй санагдана. Англи, итали орчуулга хүрэлзгэнээр буулгасан байна лээ. Би ч гэсэн хүрэлзгэнэ гээд явчихлаа... оронд нь гэхдээ ийм урт тайлбар бичих боллоо... цох нь ч дээр байсимуу... анивэй, уншаад санаа оноогоо хэлбэл баярлана шүү :)

2013/09/04

Сэми... мүши... Фүжи

 

Урд шөнө сэмитэй байлдаад. Байлдаад ч гэж дээ, барьж авах гэж үзэлцээд. Одоо тэгээд нойр дутуу, хэд гэж унтсаныг бүү мэд. Унтахаасаа өмнө угаасан хувцсаа хатаах гээд тагтан дээр гартал сэми (англиар “cicada”, оросоор “цикада”) ороод ирдгийн. Тэгээд гаргах гэж өрөөгөөрөө хэдэн цаг давхиваа. Хальт сэтгүүлээр цохиж алдгиймуу гэж бодогдсон ч зүрх хүрэхгүй шдээ. Бас ядаж байхад би сэмид хайртай гэх нь хаашаа юм, гэхдээ л гайгүй ханддаг.. хэхэ. Миний хувьд ханаби, мацүри, дээвэр дээрх пиав, мөстэй үмэшү, какигооритой зэрэгцэн эндэхийн зуны “бэлэг тэмдэг” байхгүй юу. Сэмид дуртай япончууд дуугаар нь ялгаж ангилаад байдгийм байна лээ. Сонсолгүй над мэт нь тэгж ангилна гэж юу байхав. Гэхдээ л зуны ид халуун үе, халуун буусан үеийг нь ялгаад, дуу нь сулраад ирэхээр "зун дуусах"-ын гуниг, намрын синдромын эхэн шат эхлэх гээд байдийн... Нутагтаа бүрмөсөн буцахаар зуны сэмигийн дууг санах байх даа... Ингэхэд далийчихлаа.

Сэмиг томхон аягаар дарж аваад доор нь хатуу цаас шургуулаад балконоор гаргах гэж бөөн юм болов. Нүд нь нуруун дээрээ байдгиймуу, сэмхэээээн дөхөж байтал шууд үргээд нисчихнэ. Нисэхдээ энд тэнд унаж тусахыг яанаа, ядаж байхад намайг чиглэн нисч орилж чарлуулаад. Цэцэрлэгт энэ тэрт явж байхад сэми хүн мөргөөд байдаг даа... хараагүймүү хаашаайн гэмээр. Нүд нь ардаа байнуу, аль эсвэл далавч нь тийм мангар маягаар нисэхээс өөр аргагүй болгодгиймуу... бүү мэд. Анивэй зүгээр сууж байхад нь барина гэж байхгүйм байна лээ. Унаж тусаж явахдаа аз болж үүд нь нээлттэй шүүгээ рүү ороход барьж авч гаргав. Тэгсэн сэмитэй хөөцөлдөх хооронд цонхоор өөр зөндөө олон шавж ороод ирчихсэн байдийн. Бүгдийг нь гаргах гэж бөөн л юм болов.

Ингэхэд япон хүмүүс цэцэг ургамлаас гадна шавж хорхойд ихээхэн ач холбогдол өгдгийг хайкү сонирхогчид, энд амьдарсан хүмүүс мэдэх байхаа... Одоо бараг дэлхий даяараа эндэхийн хаврыг сакүратай хамтатган ойлгодог болжээ. Харин зун, намрыг илэрхийлэхэд хорхой шавж ихээхэн чухал. Япон хүмүүс ч хорхой шавжиндаа хайртай гэж жигтэйхэн. Хүүхдүүд ч шавжаар их тоглоно. Эрэгтэй хүүхэд болгон багадаа кабүтомүши (Japanese rhinoceros beetle, дээрх зураг), күвагата (stag beetle, дээрх зураг) зэргийг тэжээж байсан байх. Энэ заншил нь япон хүнтэй суусан гаднынхныг ухаан алдуулах шахна. Манай нэг найз нэгэн орой гэртээ иртэл 4 настай хүү нь үзлийн муухай том шавжаар тоглож байх юм гэнэ. Орилж чарлаад гаргаж хаях гэтэл хүү нь шавжаа хамгаалаад сүйд. Балиар юмыг хаанаас барьж авчрав гээд загнах гэтэл “аав өгсөн, үнэтэй авсан гэсэн”. Үймээний дуугаар нөхөр нь өрөөнөөсөө гарч ирснээ “хүүдээ хөөрхөн бэлэг авсан байгааз”. Мань найзын хэлэх үг нь барагдаад над руу ярихаар шийдсэн байгаам... кк. Гэхдээ хүн гэдэг амьтан юунд ч дасдагаас хойш, яваандаа харах болгондоо цочсон хэвээр ч орилж чарлахаа байсан гэсэн... ккк. Бас яааж байгаад ч гэлээ шавж нь үхэхэд хүүтэйгээ хамт цэцэрлэгт оршуулаад “чётто канашикатта” гэсэн :)

Хүний биш өөрийн түүхээс яривал, монголд байхад япон найз маань дүүгийн 3 настай пацаанд кабүтомүши гээд янз янзын шавжийг янзын дуурайлгаж хийсэн тоглоом бэлэглэсийн. Зүгээр ч нэг пиавар тоглоом биш, жинхэнэ юм шиг гялтганаад, хөл гар нь хөдөлж мөдлөөд сүпэр тоглоомууд байсим. Дүү ч бөөн баяр бөөгнүүлж тоглож хөөрөөд. Тэгсэн нэг өдөр урвайчихсан сууж байна. Яасан гэтэл "хөгшин аав хамаг шавжийг хаячихсан" гэнэ. Ааваас “та энчдоо яаж байгаан” гээд ихээхэн эрэлхэг хариу нэхтэл “хүүхдийг хачин муухай жоом шиг юмаар тоглуулаад” гээд Сүрэн ёстой толгой түрүүгүй загнуулсан шдээ... ккк. Бүүр дарaa японд байхад дүү сургуульд орчихсон, өнөө шавжнуудыг захиж байнаа. Одоо том болооз дээ, яахнуу гэсэн чинь “охидыг айлгамаар байна”. Энэ хөвгүүд үү...

Шавжны тухай ярьсных Иссагийн (小林 一茶) нэг хөөрхөн хайкү танилцуулъя. Хүмүүс гэхдээ мэдэх байх л даа. Сэллинжэрийн “Franny and Zooey”-ийг уншсан хүмүүс лав мэднэ. Сониноос энэ хайкүг гаднынхан сайн мэддэг ч япон хүмүүс барагтаа мэддэггүй юм билээ. Иссагийн бусад хайкү нь илүү нэртэй болоод тэр байх. Ингэхэд эмгэн хумс шавж мөн үү? Зоологийн хичээл арван жилд завсардсаны гай ингээд гараад байдийн... энивэй:

  蝸牛 そろそろ 登れ 富士の山

  Орчуулга: R.H. Blyth
    O snail
    Climb Mount Fuji,
    But slowly, slowly!

  Орчуулга: В.Маркова
    Тихо, тихо ползи,
    Улитка, по склону Фудзи
    Вверх, до самых высот!

  Орчуулга: Царевна-Л.
    О улитка,
    по склону Фудзи взбирайся
    потихоньку

  Сүрэн:
    Эмгэн хумс минь,
    Фүжи уулын бэлээр
    Аажуухан өгсөөрэй

Энийг уншихаар эмгэн хумсыг аягүй “болелшиклэмээр” санагддийшдээ. Хөөрхий минь хэзээ хүрэхийн болдоо... Томоос том зорилго тавиад өөрийн аясаар мацаж явтал Сүрэнг ч бас хэн нэг нь болельшиклэх болуу... За тэр ч яахав, яаж ч бодсон Марковагийн орчуулга утгын хувьд буруу байна даа. Эмгэн хумсыг оргил өөд тэмүүл, дээш зүтгэж гар гэж турхираагүй учир Царевнагийн орчуулга япон утгад илүү нийцнэ.